Η ανασκόπηση της χρονιάς που μας αποχαιρετά είναι συνυφασμένη με την απαρίθμηση προσώπων και γεγονότων που επέδρασαν καθοριστικά σε αυτό που οι λάτρεις της ιστορικής τυπολατρίας ονομάζουν «ρου της ιστορίας».

Αλλά το 2025 ήταν η χρονιά που εκτός των άλλων συνδέθηκε με την εξεγερτική δράση των ανθρώπων που επιγραμματικά και –ενδεχομένως καταχρηστικά- μάθαμε να αποκαλούμε Γενιά Ζ (γνωστότερη ως Gen Z), δηλαδή το σύνολο των νέων άνω των 15 και κάτω των 30 ετών.

Δράση απλωμένη σε όλο το φάσμα του ημερολογιακού έτους και σε όλη την γεωγραφική κλίμακα της υφηλίου, με τον «κατάλογο» να περιλαμβάνει διψήφιο αριθμό χωρών, με διαφορετικά χαρακτηριστικά μεταξύ τους. Αλλά με κοινό τους σημείο το εύφλεκτο υλικό που γεννά η διάσταση συμφερόντων ανάμεσα στο πιο ζωντανό τμήμα της κοινωνίας και τις κατά τόπους πολιτικές ελίτ.

Διάσταση που τροφοδοτείται με αφορμή γεγονότα με βαθύ υλικό αποτύπωμα, όπως τις συνεχόμενες διακοπές υδροδότησης και ηλεκτροδότησης στη Μαδαγασκάρη, το σκάνδαλο διαφθοράς με κρατικές δαπάνες για αντιπλημμυρικά έργα στις Φιλιππίνες και τους θανάτους εγκύων εξαιτίας των άθλιων υπηρεσιών υγείας στο Μαρόκο. Και για αυτό ικανά να εσωκλείσουν τον πιο δυνατό συμβολισμό της ρήξης του κοινωνικού συμβολαίου.

Δηλωτικό στοιχείο του παγκόσμιου συγχρονισμού το λογότυπο που τις συνδέει. Οι διαμαρτυρόμενοι υιοθέτησαν μια πιο σύγχρονη εκδοχή της πειρατικής σημαίας «Jolly Roger», εμπνευσμένη από το manga «One Piece» ως έμβλημα αντίστασης, σε μια πολιτισμική αναφορά που συνάδει με την χρονική αφετηρία της ίδιας της γενιάς.

Αν ο συνδυασμός κυβερνητικού αυταρχισμού, πολιτικής διαφθοράς, έλλειψης οικονομικών ευκαιριών και δυναμικού δημογραφικού προφίλ εξηγούν τους ηλικιακούς όρους του φαινομένου, δεν παύουν να υφίστανται οι διαφορές. Το ίδιο το αποτέλεσμα των κινητοποιήσεων ποικίλλει ανά χώρα, με άλλα μερικά συστήματα να υπόκεινται σε συνολικό ανακάτεμα της τράπουλας (Νεπάλ, Μαδαγασκάρη), άλλα να επιβιώνουν μετά από ενδοκυβερνητικές αλλαγές (Περού, Σερβία, Ινδονησία) και τα υπόλοιπα να συνεχίζουν σε καθεστώς φθοράς (Τόγκο, Καμερούν), εξακολουθώντας να αισθάνονται καυτή την ανάσα της μαχόμενης νεολαίας.

Χρονολόγιο εξεγέρσεων

Μια πρώτη, ενδεικτική ματιά στον χρονικό χάρτη των εξεγέρσεων τη GenZ έχει ωστόσο τη σημασία της, ιδίως αν ιδωθούν σε συνάρτηση με την τελική εξέλιξή τους.

Στη Σερβία, οι μεγάλες αντικυβερνητικές κινητοποιήσεις που ξεκίνησαν τον Νοέμβρη του περασμένου έτους, μετά το θανατηφόρο ατύχημα στον σιδηροδρομικό σταθμό του Νόβι Σαντ στη Σερβία, που κόστισε τη ζωή σε 16 ανθρώπους, εξακολουθούν να διατηρούν τη δυναμική τους. Με τις παραιτήσεις του πρωθυπουργού και άλλων τριών μελών του υπουργικού συμβουλίου να είναι γεγονός, η πίεση έχει μετατοπιστεί εξ ολοκλήρου στον πρόεδρο Αλεξάνταρ Βούτσιτς. Τα αιτήματα των διαδηλωτών -πρωτοστατούντων των οργανωμένων φοιτητών- πέραν της απόδοσης δικαιοσύνης για την τραγωδία, αφορούν τη διεξαγωγή πρόωρων εκλογών και ευρύτερες δημοκρατικές μεταρρυθμίσεις όπως τη νομική αναγνώριση των φοιτητικών συμβουλίων και την επανακαταγραφή των εκλογικών καταλόγων.

Στην Ινδονησία, ο Φεβρουάριος ήταν ο μήνας κατά τον οποίο ξεκίνησαν διαμαρτυρίες πανεθνικού χαρακτήρα. Η απόφαση του Προέδρου Πραμπόβο Σουμπιάντο για εφαρμογή αυστηρής λιτότητας, συνοδεύτηκε από δημοσιεύματα που αποκάλυψαν ότι και οι 580 νομοθέτες λάμβαναν μηνιαίο επίδομα στέγασης ύψους 50 εκατομμυρίων ρουπιών (2.628 ευρώ) επιπλέον του μισθού τους. Οι διαδηλώσεις συνεχίζονται μέχρι σήμερα, με απολογισμό 11 νεκρούς (διαδηλωτές και αστυνομικούς) και δεκάδες τραυματίες, ενώ νέες πληροφορίες βλέπουν το φως της δημοσιότητας για νέα βουλευτικά επιδόματα.

Στο Τόγκο, η πρόταση του επί εικοσαετίας προέδρου Φορ Γκνασινγκμπέ για συνταγματική μεταρρύθμιση που θα επέτρεπε την αλλαγή του πολιτεύματος από προεδρικό σε κοινοβουλευτικό (με τον ίδιο επικεφαλής της εκτελεστικής εξουσίας), προκάλεσε οργή, η οποία εντάθηκε από τον ξυλοδαρμό και τη σύλληψη του ράπερ Αμρόν, ο οποίος επέκρινε τον αυταρχισμό και τη διαφθορά του καθεστώτος. Έκτοτε το κίνημα Μ6.6 (παραπέμπει στην ημερομηνία των πρώτων διαμαρτυριών) παραμένει ενεργό, με την κυβέρνηση να μην φείδεται καταστολής (14 υπολογίζονται οι νεκροί και εκατοντάδες οι τραυματίες και συλληφθέντες).

Στο Νεπάλ, οι μαζικές διαμαρτυρίες κράτησαν λίγες μόνο ημέρες (8-13 Σεπτεμβρίου) αλλά πήραν εκρηκτικές διαστάσεις, περιλαμβάνοντας εμπρησμούς και βανδαλισμούς σε διάφορα κεντρικά σημεία του μικροσκοπικού έθνους των Ιμαλαΐων, ανάμεσά τους και στα σπίτια κορυφαίων πολιτικών και το κοινοβούλιο. Οι διαμαρτυρίες ξεκίνησαν αφότου ο πρωθυπουργός Κ. Π. Σάρμα Όλι εισηγήθηκε την απαγόρευση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και οδήγησαν στην παραίτηση του ίδιου και την τοποθέτηση της πρώην επικεφαλής του Ανώτατου Δικαστηρίου του Νεπάλ Σουσίλα Κάρκι σε ρόλο υπηρεσιακής πρωθυπουργού. Τελικός απολογισμός των συγκρούσεων διαδηλωτών και δυνάμεων ασφαλείας, 76 νεκροί και πάνω από 2.000 τραυματίες.

Στο Περού, η απόφαση της εξαιρετικά αντιδημοφιλούς προέδρου Ντίνα Μπολουάρτε να προωθήσει την υποχρεωτική ένταξη των νέων στο ιδιωτικό σύστημα ασφάλισης τον Σεπτέμβριο, προκάλεσε ευρείας κλίμακας κοινωνική αναταραχή, που οδήγησε στην καθαίρεσή της τον Οκτώβριο. Οι διαδηλώσεις συνεχίζονται, ενώ χαρακτηρίζονται από συνολική αποδοκιμασία προς το πολιτικό σύστημα, τη στιγμή που ο πρόεδρος Χοσέ Χερί κατηγορείται για σεξουαλική επίθεση και προεδρικές εκλογές είναι προγραμματισμένες για τον Απρίλιο του 2026.

Ο Σεπτέμβριος ήταν δύσκολος μήνας και για το Μαρόκο, που είδε πρωτοφανείς για την ιστορία του διαδηλώσεις, με απολογισμό τρείς νεκρούς και εκατοντάδες τραυματίες. Αφορμή, η προαναφερθείσα σειρά θανάτων οκτώ εγκύων που είχαν εισαχθεί σε δημόσιο νοσοκομείο της πόλης Αγαδίρ για να υποβληθούν σε καισαρικές τομές. Αλλά πραγματική αιτία αποδεικνύεται η οργιώδης ανισότητα, προσωποποιημένη στον δισεκατομμυριούχο πρωθυπουργό Αζίζ Αχνούς. Ο βασιλιάς Μοχάμεντ λειτούργησε εν προκειμένω μεσολαβητικά, ζητώντας την επιτάχυνση των μεταρρυθμίσεων από την κυβέρνηση. Παρότι η ένταση έχει εκτονωθεί, μετά και την εξαγγελία επενδύσεων ύψους 15 δισ. δολαρίων σε Υγεία και Παιδεία, οι διαμαρτυρίες συνεχίζονται.

Τον ίδιο μήνα, η Μαδαγασκάρη είδε την κυριαρχία του προέδρου Άντρι Ροτζελίνα, φιγούρας που κυριαρχεί ήδη από τα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας στα πολιτικά πράγματα να φτάνει στο τέλος της, ύστερα από τρεις εβδομάδες αιματηρών διαδηλώσεων και με τον στρατό (συγκεκριμένα την επίλεκτη μονάδα CAPSAT) να «υπογράφει» για ακόμη μια φορά την έκβαση.

Στο Καμερούν, οι προεδρικές εκλογές της 12ης Οκτωβρίου έβγαλαν νικητή τον επί 43 συναπτά έτη ηγέτη της χώρας, Πολ Μπίγια, ο οποίος έχει συμπληρώσει 92 έτη ζωής και αντιμετωπίζει σοβαρά προβλήματα υγείας. Η καθυστέρηση των αποτελεσμάτων και το εξαιρετικά αυταρχικό παρελθόν του Μπίγια δημιούργησαν βάσιμες υπόνοιες για την εγκυρότητα της διαδικασίας, με χιλιάδες πολίτες να ξεχύνονται στους δρόμους, ζητώντας την παραίτησή του και την αναγνώριση του Ίσα Τσιρόμα Μπακάρι ως νόμιμου προέδρου. Μέχρι σήμερα, οι απώλειες από τις σφοδρές συγκρούσεις αντικυβερνητικών διαδηλωτών και σωμάτων ασφαλείας εκτιμώνται σε δεκάδες.

Στη Βουλγαρία, ο προϋπολογισμός που κατατέθηκε στα τέλη Νοεμβρίου και προέβλεπε σημαντική αύξηση ασφαλιστικών εισφορών συνάντησε ισχυρές αντιστάσεις από το κοινωνικό σώμα, με αποτέλεσμα την απόσυρσή του. Παρότι η αξιωματική αντιπολίτευση και τα συνδικάτα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο, ο καθοριστικός ρόλος των social media και η συνθηματολογία επιβεβαιώνουν τον καθοριστικό ρόλο της νεολαίας ως καθοδηγητικής δύναμης.