Οι δημοκρατικές αξίες στην αρχή του 21ου αιώνα βρίσκονται σε μία περίοδο διεθνούς διαταραχής και τα social media μέσα από τις δυνατότητες του internet, αποτελούν ένα μέσον το οποίο έχει ξεκινήσει την ύπαρξη του, την ίδια ακριβώς περίοδο.
Η δύναμη των social media και η επίδραση τους στη Δημοκρατία και στην κοινωνία είναι πλέον αντικειμενικά αδιαμφισβήτητη, πέραν της βασικής ψυχαγωγικής διάστασης τους και του νομικού πλαισίου αναφορικά με τα προσωπικά δεδομένα, την πνευματική ιδιοκτησία και το εμπορικό δίκαιο.
Όμως σε σχεδόν δύο δεκαετίες παγκόσμιας χρήσης που συμπίπτουν χρονικά με τον 21ο αιώνα, και μέσα από αυτή την αλληλοεπίδραση μπορούν τελικά να ιδωθούν κάποιες αρχές δημοκρατικής χρήσης ;
Μπορούν να υπάρξουν κάποιες αρχές μέσα από αυτή την αλληλοεπίδραση που έχει παρατηρηθεί με τη δημοκρατία, και τελικά αυτές οι αρχές μπορούν να λειτουργήσουν μαζί με την ίδια τη Δημοκρατία, καθότι είναι ένα πολίτευμα κατ’ εξοχήν δυναμικά εξελισσόμενο;
Εδώ βέβαια πρέπει να τονισθεί ότι η συνολική διαδικασία των social media διεξάγεται κυρίως μέσα από εμπορικές ιδιωτικές πλατφόρμες οι οποίες λειτουργούν ως επιχειρήσεις και χρησιμοποιούν τα δεδομένα της online δραστηριότητας των χρηστών με στόχο την προώθηση συναλλαγών, προϊόντων και υπηρεσιών.
Όμως από τα γεγονότα της αραβικής άνοιξης, τις εκλογές στις ΗΠΑ αναφορικά με την άνοδο του Ομπάμα και του Τραμπ, τις διαμαρτυρίες στην Ευρώπη για την οικονομική κρίση, ως τις διαδηλώσεις στην Νότια Αμερική αλλά και τη λειτουργία των κινεζικών πλατφορμών δικτύωσης, ως την περίοδο της πανδημίας Covid-19, είδαμε ότι τα social media έχουν παίξει έναν καθοριστικό ρόλο στο πώς λαμβάνει χώρα η πολιτική δράση στον 21ο αιώνα.
Σε αυτή την κατάσταση μπορούν να εντοπιστούν τρεις βασικοί παίκτες μεταξύ δημοκρατίας και social media και αυτοί αφορούν: α) Τις πλατφόρμες των social media (κάθε είδους και ιδιοκτησίας), β) τους χρήστες (κάθε είδους και μορφής) γ) τα Κράτη.
Αυτοί οι τρεις παίκτες εμπλέκονται και αλληλοεπιδρούν, μεταξύ τους, ο καθένας έναντι των άλλων, ενδιάμεσα και διμερώς, και ο καθένας για τον εαυτό του, και χρειάζεται να κατανοήσουμε αυτή τη διαδικασία και τις διαμορφούμενες αρχές που οδηγούν στη δημοκρατική χρήση.
Σύμφωνα με τα δεδομένα που περιγράφουν την δραστηριότητα στα social media σε συνάρτηση με τα πολιτικά γεγονότα του 21ου αιώνα και την εξέλιξη των ίδιων των πλατφορμών, καθίσταται αναγκαία η απόδοση μερικών θεμελιωδών και ενιαίων αρχών που εξασφαλίζουν, προστατεύουν και προωθούν τις δημοκρατικές αξίες στα social media και έχουν παγκόσμια εφαρμογή, όπως τα ανθρώπινα δικαιώματα.
5 Αρχές Δημοκρατικής Χρήσης στα social media
Η Αρχή της Διαφάνειας
Η χρήση των social media πρέπει να είναι διαφανής και να προωθεί την διαφάνεια στην λειτουργία τους σχετικά με τις δραστηριότητες και τη χρήση των δεδομένων, έναντι κάθε είδους παρακολούθησης πέραν των διαπιστωμένων παράνομων δραστηριοτήτων
Η Αρχή της Δικαιοσύνης
Η δικαιοσύνη πρέπει να εφαρμόζεται μεταξύ και ανάμεσα στους τρεις δρώντες των social media (πλατφόρμες, χρήστες, κράτη) και όλοι οι δρώντες θα πρέπει να έχουν ίδια αντιμετώπιση σχετικά με τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις. Τα Κράτη οφείλουν να διαμορφώσουν νομοθεσία στη βάση της δικαιοσύνης και της ισότητας και οι πλατφόρμες να αντιμετωπίζουν θεσμικά όλους τους χρήστες ως ίσους.
Η Αρχή της Ανοικτότητας & της Συμπερίληψης
Η χρήση των social media πρέπει να είναι ανοικτή προς όλους, να προωθεί και να λειτουργεί με βάση την συμπερίληψη λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες ειδικών κοινωνικών ομάδων και να είναι ανοικτή στο πως συλλέγονται και καταγράφονται τα δεδομένα με απλό και κατανοητό τρόπο.
Η Αρχή της Λογικής – Αιτιολόγησης
Η έκφραση στα social media θα πρέπει να διεξάγεται με βάση την αιτιολόγηση αποφεύγοντας τις ψευδείς και αναιτιολόγητες πηγές και να προωθεί αληθινές ειδήσεις και γεγονότα. Όλοι οι δρώντες είναι υπεύθυνοι για τη λογική και αιτιολογημένη πληροφόρηση καθώς εκφράζονται μέσα και από τα social media.
Η Αρχή των Δημοκρατικών Αξιών
Οι πλατφόρμες πρέπει να προωθούν τις δημοκρατικές αξίες με συγκεκριμένες δράσεις ενημέρωσης αναφορικά με την εξήγηση των ανθρώπινων και δημοκρατικών δικαιωμάτων και να παρέχουν πρόσβαση σε επίσημες πηγές δημοκρατικών δεδομένων. Όλοι οι δρώντες υποχρεούνται σε λειτουργία που προωθεί τις δημοκρατικές αξίες με έμπρακτο τρόπο.
Σε αυτό το πλαίσιο οι 5 αρχές δημοκρατικής χρήσης στα social media μπορούν να διαπιστωθούν και να εφαρμοσθούν εξασφαλίζοντας ένα δημοκρατικό δρόμο αναφορικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα και την ίδια τη δημοκρατία καθώς αλληλοεπιδρά με την πολυδιάστατη ανθρώπινη έκφραση.
Στα πρόσφατα χρόνια του 21ου αιώνα οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης στη βάση της λειτουργίας τους ως σημείο της ανθρώπινης έκφρασης έχουν δώσει ένα νέο χώρο διεξαγωγής της πολιτικής ως μέρος της ανθρώπινης δραστηριότητας, καθώς οι άνθρωποι αλληλοεπιδρούν με το πολιτικό σύστημα και τα κοινωνικά ζητήματα.
Στο εύλογο ερώτημα αν η υγιής πολιτική και δημοκρατική έκφραση μπορεί να βρει ένα ασφαλές και παραγωγικό έδαφος μέσα στις πλατφόρμες, όταν η διασύνδεση με τη Δημοκρατία καθίσταται μία παρεπόμενη διαδικασία στην συνολική λειτουργία των social media – η απάντηση ίσως είναι προφανής.
Εναπόκειται μάλλον στους χρήστες να δώσουν μία κατεύθυνση που εμπεδώνει την δημοκρατία στην βάση των θεσμικών κεκτημένων των δύο τελευταίων αιώνων, εξελίσσοντας συνολικά την εκάστοτε κοινωνία, καθότι και οι πλατφόρμες είναι ένα ακόμη μέσον της ανθρώπινης έκφρασης.
Σταύρος Τασιόπουλος, Δικηγόρος Παρ Αρείω LLM/MSc, Δημοσίου Δικαίου & Πολιτικής Επιστήμης
Το άρθρο προέρχεται από την παρουσίαση στο Διεθνές Συνέδριο «Academic Days on Open Government and Digital Issues», Paris – Sorbonne University, 8/9 November 2022, στην Θεματική «Democracy Issues in an Open and Digital Governance» με τίτλο “Social media towards democracy – Principles for a democratic use”
