Εύη Λαζού-Λασκαρίδη: «Το μεγάλο στοίχημα είναι η αλλαγή νοοτροπίας»

Το Κοινωφελές Iδρυμα Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης υποστηρίζει την ενίσχυση της απασχόλησης και της μικροεπιχειρηματικότητας, καθώς και διάφορες άλλες πρωτοβουλίες που προασπίζονται το συλλογικό συμφέρον και ενισχύουν τη διαφάνεια, όμως ο βασικός του στόχος είναι η προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος της Ελλάδας και η καταπολέμηση της θαλάσσιας ρύπανσης σε όλη τη Μεσόγειο.

Η Εύη Λαζού-Λασκαρίδη, η Πρόεδρος του Ιδρύματος, μίλησε στο ΒΗΜΑgazino για το «Typhoon Project» και για τις υπόλοιπες δράσεις οι οποίες κάνουν τη διαφορά στα πελάγη της χώρας μας.

Ποιο είναι το μεγάλο σας στοίχημα για τις ελληνικές θάλασσες έως το 2030 και ποιον ρόλο θέλετε να έχει το Κοινωφελές Ιδρυμα Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης σε αυτή την πορεία;

«Το μεγάλο στοίχημα για τη χώρα μας συνολικά και όχι μόνο για τις ελληνικές θάλασσες είναι η αλλαγή νοοτροπίας, η ανάληψη της προσωπικής ευθύνης του καθενός μας για τον σεβασμό του δημόσιου χώρου και τη φροντίδα να διατηρηθεί καθαρός. Η ελληνική φύση, οι θάλασσες, οι ακτές, η βιοποικιλότητα της χώρας μας είναι ο πλούτος μας και η κληρονομιά μας. Οφείλουμε να τα διατηρήσουμε και να τα περάσουμε στις επόμενες γενιές. Η απορρύπανση των ακτών και των θαλασσών μας είναι βεβαίως ένα τεράστιο, κοστοβόρο και συνεχές έργο, το οποίο αποτελεί και το σημαντικότερο κομμάτι των δράσεων του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης, από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα. Ομως, όσο και αν εμείς – και άλλοι φορείς – καθαρίζουμε τις ακτές μας από όλων των ειδών τα σκουπίδια (γόπες, πλαστικά μίας χρήσης, πλαστικές σακούλες, οικιακά είδη, αλιευτικά εργαλεία κ.λπ.), αν δεν υπάρξει μέριμνα στην πηγή του προβλήματος, δεν θα υπάρξει ποτέ και ουσιαστική λύση.

Η μείωση της κατανάλωσης, η επαναχρησιμοποίηση των υλικών, η σωστή διαχείριση των απορριμμάτων στην πηγή, η φροντίδα και ο σεβασμός των δημόσιων χώρων από όλους μας είναι απαραίτητα στοιχεία για την προστασία του περιβάλλοντος. Αυτό για εμένα αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση και το μεγάλο στοίχημα: Η αλλαγή νοοτροπίας. Αυτό επιδιώκουμε μέσα από τις πολυάριθμες δράσεις μας στο Κοινωφελές Ιδρυμα Αθανάσιος Κ. Λασκαρίδης. Θέλουμε να είμαστε στον πυρήνα της ουσιαστικής δράσης για το περιβάλλον, τόσο στη χώρα μας όσο και σε διεθνές επίπεδο. Εχουμε δουλέψει ήδη αρκετά στην αποκατάσταση αλλά και στην προστασία του περιβάλλοντος με δράσεις στο πεδίο, με επιστημονική έρευνα, με συνεργασίες και με εκπαιδευτικές δράσεις ευαισθητοποίησης, όχι μόνο για να ακουστεί το θέμα του περιβάλλοντος, αλλά και για δοθούν πραγματικές λύσεις και για να κινητοποιηθεί ο κόσμος, ιδιαίτερα οι νεότερες γενιές».

Από το 2019 έως σήμερα, το πλοίο «Typhoon» έχει καθαρίσει περί τις 3.750 παραλίες, απομακρύνοντας 17,8 εκατ. αντικείμενα που μεταφράζονται σε 768 τόνους απορριμμάτων. Ποιες τάσεις στα δεδομένα αυτά σας κάνουν πιο αισιόδοξη (ή πιο ανήσυχη) για το μέλλον;

«Αυτό που με κάνει αισιόδοξη είναι πως ο «Τυφώνας» μάς δίνει μετρήσιμα αποτελέσματα. Μέσα σε έξι χρόνια, με αδιάκοπη παρουσία στο πεδίο και χιλιάδες ώρες καθαρισμών, έχουμε καταφέρει να καθαρίσουμε το σύνολο της ελληνικής νησιωτικής και το μεγαλύτερο μέρος της ηπειρωτικής ακτογραμμής, 3.750 απρόσιτες παραλίες στο σύνολο, απομακρύνοντας μέχρι και το πιο μικρό απόρριμμα. Επιστρέφοντας και πάλι, στον δεύτερο κύκλο του «Τυφώνα», στις περισσότερες από τις παραλίες βλέπουμε βελτίωση που μέχρι σήμερα φθάνει το 80%. Το αποτέλεσμα αυτό αφενός αποδεικνύει πως όταν υπάρχει συστηματική δράση υπάρχει και αποτέλεσμα και αφετέρου επιβεβαιώνει το σημαντικό έργο του «Τυφώνα» και το όραμα του Ιδρυτή Αθανάσιου Κ. Λασκαρίδη. Από την άλλη, όμως, τα σχεδόν 18.000.000 τεμάχια σκουπιδιών που έχουμε συλλέξει και ο τεράστιος όγκος τους που φθάνει τα 35.670 κυβικά μέτρα – 2,5 φορές μεγαλύτερος από τον όγκο του Λευκού Πύργου της Θεσσαλονίκης – είναι αποκαρδιωτικός. Και είναι απορρίμματα που βρίσκονται σε απομονωμένες, δύσβατες ακτές, τα οποία συσσωρεύονται εκεί με την πάροδο των ετών. Αυτό μας λέει πως η παρέμβαση με παράκτιους καθαρισμούς, όσο αναγκαία και αν είναι, δεν αρκεί από μόνη της. Χρειάζεται να δουλεύουμε παράλληλα: δράσεις στο πεδίο και συνεχής ενημέρωση, εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση του κόσμου.

Επομένως, ναι, νιώθω αισιόδοξη γιατί βλέπουμε τι μπορούμε να πετύχουμε ως Ιδρυμα. Αλλά και μια ευθύνη να συνεχίσουμε, γιατί έχουμε ακόμα δρόμο μπροστά μας, τόσο για την αντιμετώπιση της ρύπανσης στις ακτές όσο και στην ενδοχώρα. Για το φαινόμενο της ρύπανσης στην ενδοχώρα, και ως αποτέλεσμα των συμπερασμάτων για το είδος των απορριμμάτων που συλλέγουμε στις ακτές, ξεκινήσαμε ακριβώς πριν από έναν χρόνο το «Cyclone Project». Ενα πρόγραμμα χερσαίων καθαρισμών μεγάλης κλίμακας, στο πλαίσιο του οποίου καθημερινά πολυάριθμες ομάδες καθαρίζουν παράλληλα διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας με ιστορική και περιβαλλοντική σημασία – από αρχαιολογικούς χώρους και επαρχιακούς δρόμους μέχρι ποτάμια και λίμνες. Ο «Κυκλώνας» μάς έχει ήδη δώσει εντυπωσιακά αποτελέσματα για τη χερσαία ρύπανση, αφού καθημερινά απομακρύνει 3-4 τόνους σκουπιδιών. Ομως, δυστυχώς, ο «Κυκλώνας» αποκαλύπτει ταυτόχρονα σε όλο του το «μεγαλείο» το χάλι που επικρατεί στο σύνολο της ελληνικής περιφέρειας και την αδιανόητη για την εποχή μας νοοτροπία ότι το απόρριμμά μας μπορούμε να το πετάξουμε οπουδήποτε, χωρίς καμία αιδώ και συναίσθηση. Ολόκληρα νοικοκυριά παρατημένα δίπλα σε αρχαιολογικούς χώρους, σε ρέματα, δάση, επαρχιακές οδούς, ακόμα και προκλητικά κάτω από πινακίδες όπου ρητά δηλώνεται η απαγόρευση ρίψης απορριμμάτων. Και, βέβαια, παντού ανεξέλεγκτα αφημένα μπάζα. Αυτό πρέπει να αλλάξει. Αμεσα».

Πώς αξιοποιείτε τις συνεργασίες με το Πανεπιστήμιο Πατρών και το Πανεπιστήμιο Αιγαίου για χαρτογράφηση πλαστικών και βυθισμένων απορριμμάτων, και τι καινούργιο έρχεται φέτος;

«Για να πετύχουμε τον στόχο μας, χρειαζόμαστε πολλά, διαφορετικά μέσα και αντίστοιχα πολλούς, διαφορετικούς συνεργάτες. Η συνεργασία μας με το Πανεπιστήμιο Πατρών ξεκίνησε από πολύ νωρίς, σχεδόν ταυτόχρονα με τον «Τυφώνα». Θέλαμε εξαρχής να έχουμε όσο γίνεται μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα της ρύπανσης – όχι μόνο στην ακτή, αλλά και στον βυθό. Αξιοποιώντας τον «Τυφώνα» ως ωκεανογραφική βάση μελέτης, η επιστημονική ομάδα του Εργαστήριου Θαλάσσιας Γεωλογίας και Φυσικής Ωκεανογραφίας του Πανεπιστημίου, χρησιμοποιώντας σύγχρονα βαθυσκάφη, όπως ROVs, μελετά τα βενθικά απορρίμματα που βρίσκονται σε βάθος 50 μέτρων και συλλέγει δεδομένα ως προς την έκταση, την πυκνότητα και το είδος των απορριμμάτων που συναντάμε. Με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου και τη spin-off ομάδα του «SciDrones» χρησιμοποιούμε drones για τη χαρτογράφηση των ελληνικών ακτών και τον αυτόματο εντοπισμό απορριμμάτων. Μέσω ειδικής εφαρμογής, γίνεται κατηγοριοποίηση των απορριμμάτων και δημιουργία χαρτών που μπορούν να αξιοποιηθούν σε εργασίες καθαρισμού. Για εμάς, η επιστημονική καταγραφή είναι κομμάτι του ίδιου του καθαρισμού. Ο,τι συλλέγεται δεν πετιέται απλώς – καταγράφεται, ταξινομείται, μετριέται. Αυτό μάς έχει δώσει μέχρι σήμερα μία από τις πληρέστερες βάσεις δεδομένων στη Μεσόγειο, ίσως και σε διεθνές επίπεδο. Στα σχέδιά μας είναι η συνεργασία με πανεπιστήμια του εξωτερικού, γιατί θέλουμε αυτό το υλικό να έχει διεθνή επιστημονική αξία και αντίκτυπο».

Η Δονούσα έγινε το 2019 το πρώτο ελληνικό νησί που δεσμεύτηκε να «κόψει» τα πλαστικά μίας χρήσης στο πλαίσιο του προγράμματος «SeaChange Greek Islands». Ποια ήταν τα κρίσιμα βήματα επιτυχίας και πώς μπορούν να κλιμακωθούν σε μεγαλύτερα νησιά ή ηπειρωτικές περιοχές;

«Η Δονούσα ήταν για εμάς ένα στοίχημα. Ηταν το πρώτο νησί που αποφάσισε συλλογικά να «κόψει» τα πλαστικά μίας χρήσης – και όχι συμβολικά, αλλά ουσιαστικά. Αυτό όμως δεν έγινε από τη μία ημέρα στην άλλη. Χρειάστηκε χρόνος, διάλογος, ενημέρωση και κυρίως συνεργασία με την τοπική κοινωνία και την αυτοδιοίκηση. Το πιο κρίσιμο βήμα ήταν αυτό που λέμε πάντα: να δουλέψεις στο «πριν». Να εξηγήσεις γιατί αξίζει να αλλάξουμε συνήθειες, να δώσεις λύσεις – όχι μόνο να πεις «μην το κάνεις», αλλά να δείξεις πώς μπορεί να γίνει αλλιώς. Με επαναχρησιμοποίηση, με λιγότερα πλαστικά, με πιο έξυπνες επιλογές στην καθημερινότητά μας. Η τοπική αυτοδιοίκηση παίζει καθοριστικό ρόλο. Γιατί εκείνοι είναι η «αρχή» του τόπου. Η δική τους δέσμευση κάνει τη διαφορά στη διάρκεια. Γιατί το θέμα δεν είναι να ξεκινήσει κάτι ωραία και δυναμικά, είναι να κρατήσει. Αυτό το μοντέλο – ενημέρωση, συνεργασία, συμμετοχή – μπορεί να εφαρμοστεί και αλλού, και ήδη το δοκιμάζουμε όπου πηγαίνουμε με τα προγράμματά μας. Σε μεγαλύτερα νησιά ή ηπειρωτικές περιοχές οι ανάγκες είναι σαφώς περισσότερες, αλλά και οι δυνατότητες είναι άλλες. Το βασικό είναι να χτίζεται σχέση εμπιστοσύνης και να νιώθει κάθε κοινότητα ότι συμμετέχει σε κάτι που έχει αξία για τον τόπο της».

Στο «Fishing for Litter», οι αλιείς συλλέγουν και καταγράφουν σκουπίδια από τα δίχτυα τους. Πώς ανταποκρίνονται οι επαγγελματίες ψαράδες και τι δείχνουν τα πρώτα επιστημονικά ευρήματα για τη ρύπανση του βυθού;

«Το «Fishing for Litter» είναι ένα από τα προγράμματα που μας έχουν δώσει μεγάλη ικανοποίηση – και αυτό χάρη στους ίδιους τους επαγγελματίες ψαράδες που συμμετέχουν. Οι άνθρωποι της θάλασσας ξέρουν πολύ καλά τι σημαίνει ρύπανση του βυθού, την αντιμετωπίζουν καθημερινά. Και όταν τους δίνεις τα εργαλεία και τον χώρο να συμβάλουν, γίνονται οι πιο σταθεροί σύμμαχοι. Οι αλιείς του προγράμματος συμμετέχουν χωρίς να αλλάζουν κάτι στη δουλειά τους: απλώς δεν αγνοούν τα σκουπίδια που μαζεύονται στα δίχτυα τους. Τα συγκεντρώνουν, τα καταγράφουν και τα απορρίπτουν με υπεύθυνο τρόπο στα λιμάνια. Σήμερα, συμμετέχουν 54 σκάφη σε 21 λιμάνια όλης της χώρας, και χάρη στους συνεργάτες μας αλιείς έχουν συλλεχθεί πάνω από 186 τόνοι απορριμμάτων. Ο βυθός είναι πιο επιβαρυμένος σε σχέση με την επιφάνεια, και πολύ συχνά η ρύπανση βρίσκεται σε βάθη που δεν μπορούμε να φτάσουμε με άλλους τρόπους. Η συμμετοχή και η ευαισθητοποίηση του κλάδου της αλιείας στη μάχη εναντίον της θαλάσσιας ρύπανσης επομένως είναι αναγκαία».

Ποια είναι η σημασία των συνεργασιών με διεθνείς οργανισμούς, όπως το Global Fishing Watch, για την παρακολούθηση της παράνομης αλιείας και την ενίσχυση της διαφάνειας;

«Οι συνεργασίες με διεθνείς οργανισμούς, όπως το Global Fishing Watch, είναι καθοριστικές. Δεν πρόκειται μόνο για τεχνική υποστήριξη, αλλά και για ανταλλαγή τεχνογνωσίας, εμπειριών σε διαφορετικά πεδία, αλλά και καθοδήγησης τόσο της μίας μεριάς όσο και της άλλης στον τρόπο που δουλεύουμε για την αντιμετώπιση και την παρακολούθηση της ρύπανσης στις θάλασσές μας. Μέσα από τη συνεργασία μας θα αξιοποιήσουμε τα μέσα και τα εργαλεία που μας προσφέρει πλέον η τεχνολογία για την εποπτεία των θαλάσσιων προστατευόμενων περιοχών και την εφαρμογή ολιστικών παρεμβάσεων. Αυτό σημαίνει διαφάνεια και, κυρίως, σημαίνει ότι μπορούμε να προστατεύσουμε ουσιαστικά τις θαλάσσιες περιοχές μας. Ως Ιδρυμα, δεσμευτήκαμε να υποστηρίξουμε οικονομικά το πρόγραμμα και να συμβάλουμε στην υλοποίησή του, ώστε να μπορεί να εφαρμοστεί σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο μέρος των ελληνικών θαλασσών. Γιατί, κακά τα ψέματα, δεν μπορούμε να μιλάμε για προστασία της θάλασσας αν δεν έχουμε τρόπο να βλέπουμε τι πραγματικά συμβαίνει σε αυτήν. Είναι σημαντικό να φέρνουμε στο ίδιο τραπέζι την τεχνολογία, την επιστήμη και τις πολιτικές αποφάσεις. Και συνεργασίες σαν αυτή δείχνουν ότι αυτό είναι εφικτό».

Πώς αξιολογείτε την εφαρμογή της Οδηγίας για τα πλαστικά μίας χρήσης στην Ελλάδα; Πού χωλαίνουμε και πού κινούμαστε γρήγορα;

«Η Οδηγία για την απόσυρση των πλαστικών μίας χρήσης στην Ελλάδα έθεσε σε μια δίκαιη ζυγαριά τις ευθύνες της Πολιτείας και την ατομική μας ευθύνη. Από τη μία, χρειαζόταν ένα σαφές θεσμικό πλαίσιο. Από την άλλη, καμία νομοθεσία δεν είναι αρκετή αν δεν υιοθετηθεί από την κοινωνία. Μπορούμε να αναγνωρίσουμε πως έχουν γίνει κάποια, ελάχιστα κατά τη γνώμη μου, βήματα. Η Οδηγία κατάφερε εν μέρει να φέρει το περιβάλλον ψηλά στην ατζέντα της χώρας μας, άνοιξε τον δημόσιο διάλογο γύρω από το ζήτημα των πλαστικών μίας χρήσης και μέσα από επικοινωνιακές καμπάνιες – όπως μερικές που κάναμε ως Ιδρυμα τότε – δημιουργήθηκε μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση γύρω από το θέμα. Η εφαρμογή της, ωστόσο, δεν γίνεται ακόμη και σήμερα με συνέπεια και έλεγχο. Για παράδειγμα, πλαστικά καλαμάκια κυκλοφορούν παντού, φέροντας στο εξίσου πλαστικό περιτύλιγμά τους την οδηγία «μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν 100 φορές». Οχι, παρακαλώ εξηγήστε μου ποιος κρατάει το μαύρο πλαστικό καλαμάκι για να το πλύνει και να το ξαναχρησιμοποιήσει; Ή ποια επιχείρηση το προσφέρει ξανά στον πελάτη, αφού το έχει απολυμάνει από τον προηγούμενο; Απλώς κοροϊδευόμαστε! Υπάρχει ακόμα, λοιπόν, πολύς δρόμος να διανύσουμε σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο. Πρέπει το θεσμικό πλαίσιο να συνοδεύεται από την ατομική ευθύνη. Χρειάζεται αλλαγή κουλτούρας – να μην ψάχνουμε το πλαστικό «γιατί έτσι έχουμε μάθει», αλλά να καταλάβουμε πως όποτε μπορούμε να το αποφεύγουμε. Εδώ είναι το μεγάλο στοίχημα που λέγαμε παραπάνω. Εδώ για εμένα υπάρχει η μεγαλύτερη δυσκολία και αντίσταση. Η νοοτροπία τού «έλα μωρέ, πώς κάνεις έτσι, το πλαστικό καλαμάκι θα μας σώσει;» ή τού «εγώ δεν μπορώ να πιω τον καφέ μου χωρίς πλαστικό καλαμάκι». Ατομική ευθύνη, ξεβόλεμα, συνειδητές καθημερινές επιλογές και αλλαγή συνηθειών. Και, βεβαίως, αυστηρότερη εφαρμογή της νομοθεσίας».

Ποιο είναι το feedback που λαμβάνετε από τους μαθητές στα εκπαιδευτικά σας προγράμματα και πώς μετράτε την αλλαγή συμπεριφοράς μακροπρόθεσμα;

«Τα παιδιά είναι οι πιο δυνατοί μας σύμμαχοι. Οχι μόνο γιατί είναι αυτά που θα φέρουν την αλλαγή στο μέλλον, αλλά και γιατί πολύ συχνά μπορούν να επηρεάσουν τους ενήλικες γύρω τους. Εχουν μια αυθεντικότητα και μια δύναμη πειθούς που δύσκολα αγνοείται. Στα εκπαιδευτικά μας προγράμματα, που υλοποιούνται τόσο μέσα στις σχολικές αίθουσες όσο και στο πεδίο, βλέπουμε την ανταπόκριση στα μάτια τους. Οταν παρακολουθούν βίντεο από τις δράσεις μας ή μαθαίνουν νέες πληροφορίες για τη ρύπανση του περιβάλλοντος, αντιλαμβανόμαστε ότι εμπνέονται. Ιδιαίτερα οι μικρότερες τάξεις ενθουσιάζονται με το κουκλοθέατρό μας, όπου βλέπουν το «ταξίδι» μιας πλαστικής σακούλας μέσα από κούκλες φτιαγμένες από επαναχρησιμοποιούμενα υλικά. Είναι συγκινητικό να βλέπεις πώς συνδέονται συναισθηματικά με ένα τόσο δύσκολο θέμα. Επίσης, από τον μαθητικό μας διαγωνισμό «Η θάλασσα που θέλω να έχω!», έχουμε λάβει ζωγραφιές εμπνευσμένες από τον «Τυφώνα». Ακόμη και όταν έρχονται σε παράκτιους καθαρισμούς μαζί μας, όπου πολλές φορές ενθουσιάζονται με τον αριθμό και το είδος των απορριμμάτων που συλλέγουν, για εμάς είναι μια τεράστια ικανοποίηση. Αν και η αλλαγή συμπεριφοράς δεν γίνεται από τη μία ημέρα στην άλλη, όταν ακούς ένα παιδί να λέει στη μαμά ή στον μπαμπά του «όχι, δεν θα πάρουμε πλαστικό ποτήρι», καταλαβαίνεις ότι κάτι έχει ξεκινήσει να αλλάζει προς το καλύτερο».