Ο θάνατος του Πάπα Φραγκίσκου αποτέλεσε την αφορμή για πολλά αφιερώματα στο έργο και τη ζωή του. Λίγες όμως αναφορές έγιναν για τον ιδιαίτερο ρόλο του σε ό,τι αφορά τον έλεγχο των αλγοριθμικών συστημάτων και τη διαχείριση της μετεωρικής ανάπτυξης της τεχνητής νοημοσύνης.

Το να παραβλέψει κανείς αυτή τη διάσταση του έργου του όχι απλώς αποσιωπά μια σημαντική διάσταση της προσφοράς του αλλά και κάτι πιο δομικό: την ικανότητα ενός ατόμου να μετατρέπει έναν οργανισμό «παλαιάς κοπής» σε ζωντανό φορέα διαμόρφωσης ενός σύγχρονου πλαισίου υπεύθυνης και ανθρωποκεντρικής ανάπτυξης της τεχνητής νοημοσύνης.

Πώς το έκανε αυτό; Ηδη από το 2020 η Pontifical Academy for Life υπέγραψε με μια σειρά τεχνολογικών εταιρειών έναν καταστατικό χάρτη έξι βασικών αρχών για τη διαφάνεια, την ένταξη και τον «ουσιώδη ανθρώπινο έλεγχο», το περίφημο «Rome Call for AI Ethics» που καθιέρωσε τον περίφημο όρο «αλγοηθική».

Tην επόμενη χρονιά δημιούργησε μια μόνιμη μη κερδοσκοπική οργάνωση (Ιδρυμα RenAIssance) για να προαγάγει την εφαρμοσιμότητα αυτού του σημαντικού χάρτη, ενώ το 2023 ίδρυσε το Abrahamic AI Forum, στο πλαίσιο του οποίου κατάφερε να πείσει εβραίους, χριστιανούς και μουσουλμάνους να συνυπογράψουν το σημαντικό αυτό κείμενο για να αντιμετωπιστεί η αλγοριθμική μεροληψία στην τεχνολογία και να μη χρησιμοποιηθεί αυτή η τεχνολογία σε βάρος των εύθραυστων και αποκλεισμένων.

Το 2025 υιοθέτησε την Antiqua et Nova, ένα εμβληματικό μανιφέστο που στα 117 σημεία του προειδοποιεί για την επερχόμενη αλγοκρατία και προβλέπει κοινωνικά αδιέξοδα σε περίπτωση που η ανθρωπότητα συνεχίσει να εξαρτάται από τις επιλογές των μηχανών. Πέραν αυτών, σε πάρα πολλές ομιλίες και δημόσιες παρεμβάσεις του επισήμαινε διαρκώς την ανάγκη χρήσης των νέων τεχνολογιών με τρόπο που δεν θα υποκαθιστούν τις ανθρώπινες σχέσεις.

Μιλώντας μάλιστα πολύ πρόσφατα σε ειδική ακρόαση της Επιτροπής Ηθικής για τις Νέες Τεχνολογίες της Καθολικής Εκκλησίας, ομολογώ ότι εντυπωσιάστηκα με τον τρόπο που ο συγκεκριμένος οργανισμός προσεγγίζει πλέον τα ζητήματα αυτά: με στενότατη παρακολούθηση των τεχνολογικών εξελίξεων που συνοδεύεται από μια έντονη κριτική διάθεση – η οποία δεν φτάνει στα όρια της τεχνοφοβίας – και διακρίνεται από μια σπάνια αίσθηση του πολιτικά επείγοντος.

Αυτή η ιδιαίτερη αίσθηση του κοινωνικού καθήκοντος οδήγησε τον ίδιο τον Πάπα στην πραγματοποίηση πολλαπλών και ιδιαίτερα πρωτότυπων παρεμβάσεων σε όλα τα μεγάλα διεθνή fora. Η πρόσφατη παρέμβασή του στη Διάσκεψη Κορυφής στο Παρίσι για την ΤΝ αποτελεί ένα εξαιρετικό δείγμα γραφής τού πώς ένας θρησκευτικός οργανισμός εγκαταλείπει τη συνήθη αμυντική τακτική χαρακωμάτων και γίνεται συνδιαμορφωτής παγκόσμιας ατζέντας με έναν τρόπο δυναμικό, συμπεριληπτικό και κοινωνικά ευαίσθητο.

Ας ελπίσουμε ότι ο επόμενος Πάπας θα διατηρήσει αυτή τη δυναμική προσέγγιση για την αντιμετώπιση μιας μηχανιστικής και αλγοριθμικής αντίληψης των πραγμάτων που είναι τόσο απαραίτητη. Ο οραματικός χαρακτήρας του έργου του Πάπα Φραγκίσκου θα μπορούσε να αποτελέσει κρίσιμο σημείο αναφοράς για την Ορθόδοξη Εκκλησία που καλείται να αναλάβει και αυτή τις ανάλογες δημόσιες πρωτοβουλίες που θα ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερα επιτακτικές απαιτήσεις των τεχνολογικά ταραγμένων καιρών μας.

O κ. Μιχάλης Kρητικός είναι κύριος ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ, επίκουρος καθηγητής σε θέματα Τεχνητής Νοημοσύνης και Ψηφιακής Μετάβασης στη Σχολή Διακυβέρνησης του Πανεπιστημίου των Βρυξελλών και συγγραφέας του βιβλίου «Ethical AI Surveillance in the Workplace»