Η ασυμβίβαστη γενιά της πλατείας Αμερικής

Μια ανάσα πιο πέρα από την πλατεία Αμερικής, το φουαγιέ του θεάτρου Κνωσός ήταν γεμάτο παιδιά. Τα μεγαλύτερα ήταν συγκεντρωμένα γύρω από τον δάσκαλό τους, τον παπά Γιώργη, που τους επεσήμανε τελευταίες λεπτομέρειες και τους έδινε θάρρος για να ανέβουν στη σκηνή. Μπαίνοντας στην αίθουσα του θεάτρου, επικρατούσε μια ευχάριστη – ακόμα μεγαλύτερη – αναμπουμπούλα.

Μια ακόμα σχολική χρονιά φτάνει στο τέλος της. Μια ακόμα «φουρνιά» παιδιών ετοιμάζεται να κλείσει – με χορό και μουσική – έναν κύκλο. Είναι οι απόφοιτοι της έκτης του 21^ου Δημοτικού Σχολείου Αθηνών «Λέλα Καραγιάννη», ενός σχολείου που βρίσκεται σε μια περιοχή «δύσκολη» και φιλοξενεί μαθητές από συνολικά 24 διαφορετικές εθνικότητες. Παρά τις αντικειμενικές δυσκολίες, κάθε χρόνο, τα παιδιά ενώνονται σαν μια γροθιά και, υπό την καθοδήγηση του παπά Γιώργη, ενός δασκάλου παράδειγμα προς μίμηση, σκαρώνουν μια μουσικοθεατρική παράσταση.

Την παράσταση αναλαμβάνει η έκτη. Στην χορωδία όμως, που συμπράττει, συμμετέχουν παιδιά από τη δευτέρα και πάνω. «Υπάρχει μία μόνη προϋπόθεση για τη συμμετοχή τους», μου λέει η διευθύντρια του σχολείου κ. Ιωάννα Χαλκιά, που κάθεται ακριβώς δίπλα μου. «Για συμμετέχει ένα παιδί στη χορωδία πρέπει να είναι γραμμένο στο ολοήμερο». Τότε είναι που γίνονται οι πρόβες, μιας που δεν είναι κάτι που το σύστημα έχει προβλέψει. «Υπάρχει όμως θέληση από τα παιδιά. Οπότε, έχουμε βρει αυτόν τον τρόπο και λειτουργεί πολύ καλά μέχρις στιγμής», συμπληρώνει.

Στο κοινό, οι δάσκαλοι, οι γονείς, οι φίλοι αλλά και αρκετοί απόφοιτοι του σχολείου – παιδιά σήμερα του Γυμνασίου και του Λυκείου – ανυπομονούσαν. Αποτελεί πλέον παράδοση για αυτήν την υπέροχη πολυπολιτισμική κοινότητα που τούτο το σχολείο έχει καταφέρει να οικοδομήσει και η οποία κάθε χρόνο μεγαλώνει.

«Δουλεύαμε από τον Οκτώβριο για αυτήν εδώ τη βραδιά», λέει ο παπά Γιώργης λίγο πριν ανέβει στη σκηνή μαζί με τα παιδιά. Δεν είναι ο μόνος από τους δασκάλους που θα ανέβει στη σκηνή. Φέτος, όλοι οι δάσκαλοι, ακόμα και η διευθύντρια, αποφάσισαν να είναι πάνω εκεί μαζί με τους μαθητές τους, να εκτεθούν κι εκείνοι. Οι περισσότεροι μάλιστα δεν είχαν ξανακάνει ποτέ πριν κάτι τέτοιο.

Λίγες στιγμές πριν ανοίξει η αυλαία και καθώς μιλάμε με τον παπά Γιώργη, ένας πιτσιρίκος ξεμυτά πίσω από την κατακόκκινη κουρτίνα. Τα μάτια του πλανιούνται με αγωνία στο κοινό. Ακριβώς από πίσω μου, ένας φίλος του τον φωνάζει με το όνομά του. Ανταλλάσουν μια στιχομυθία, γελούν και ο πιτσιρίκος αποσύρεται πίσω από την κουρτίνα. Είναι ώρα να αρχίσει η παράσταση.

Για τις επόμενες δύο ώρες η σκηνή γεμίζει, αποκτά ζωή, αντιλαλεί τραγούδι, φωνές παιδιών που μέχρι πριν λίγο καιρό ντρέπονταν να αρθρώσουν έστω και μια λέξη μέσα στη σχολική αίθουσα. Τα παιδιά αυτά τώρα γίνονται οδηγοί μας σε ένα ταξίδι στο χρόνο με όχημα το ελληνικό τραγούδι. Αφετηρία, η Οδός Ονείρων του Μάνου Χατζηδάκι. Ακολουθούν 22 τραγούδια-σταθμοί που αρθρώνονται μεταξύ των δεκαετιών ’50 και ’80.

Προτού το καταλάβουμε, άπαντες στο κοινό σιγομουρμουρίζουμε μαζί με τα παιδιά. Λένε τραγούδια δύσκολα, τόσο νοηματικά όσο κι ερμηνευτικά. Μας εκπλήσσουν ευχάριστα με το αδιαπραγμάτευτο «μαζί» τους, το θάρρος, τα ταλέντα, τις δεξιότητές τους.

«Πίσω από όλο αυτό που είδατε υπάρχει πολλή δουλειά, κάναμε μεγάλο κόπο» μου λέει στο τηλέφωνο την αμέσως επόμενη μέρα ο παπά Γιώργης, που καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης βρισκόταν πάνω στη σκηνή. Κυριολεκτικά, δεν κατέβηκε λεπτό.

Δεν πρόκειται για έναν συνηθισμένο δάσκαλο. Επαγγελματίας βιολιστής, στενός συνεργάτης του Νίκου Παπάζογλου για χρόνια, κληρικός και δια βίου μαθητής – αυτή την περίοδο κάνει μεταπτυχιακό στην Κοινωνιολογία και Σύγχρονη Κοινωνία στο ΕΚΠΑ – ο παπά Γιώργης έχει εδώ και χρόνια εντάξει τη μουσική και τη θεατρική αγωγή στο μάθημά του. Αφενός, γιατί είναι πράγματα που κι ο ίδιος αγαπά τρομερά, γνωρίζει και μπορεί να μεταλαμπαδεύσει. Αφετέρου, γιατί μέσα από τη μουσική και το θέατρο βλέπει τους μαθητές και τις μαθήτριές του να ανθίζουν.

«Το σχολείο μας είναι σε μια περιοχή δύσκολη, με πάρα πολλή παραβατικότητα και πολύ ρατσισμό. Εμείς βιώνουμε τον ρατσισμό μέσα στο σχολείο, υπάρχει μέσα στις τάξεις, στις παρέες. Υπάρχουν παιδιά που βρίζονται μεταξύ τους. Όταν όμως όλα αυτά τα παιδιά αναγκάζονται να συνεργαστούν μέσω του θεάτρου και της μουσικής, οι όποιες μεταξύ τους διαφορές εξαφανίζονται και αισθάνονται όλοι ίσοι», εξηγεί ο ίδιος.

Η γλώσσα για κάποια από αυτά τα παιδιά αποτελεί μεγάλο σκόπελο. Κι όπως λέει ο παπά Γιώργης, αυτό τα έκανε να ντρέπονται να πουν τα λόγια τους ή να πάρουν μέρος στη χορωδία. Όχι γιατί δεν τραγουδούν καλά. Αλλά γιατί φοβούνταν πως θα εκτεθούν.

«Τους τελευταίους μήνες είναι που ενθουσιάστηκαν κάποια από αυτά τα παιδιά. Δεν ήθελαν στην αρχή. Όταν όμως κατάλαβαν ότι μέσα στο θεατρικό εξαφανίζονται οι αδυναμίες, άρχισαν να συμμετέχουν. Αυτό είναι μεγάλη υπόθεση», σημειώνει.

Παρόλο που έχει αποδειχθεί τεκμηριωμένα πως η θεατρική αγωγή συμβάλλει στην πολύπλευρη ανάπτυξη και ουσιαστική εκπαίδευση των παιδιών, τα τελευταία χρόνια, έχει περιοριστεί μονάχα στις 4 πρώτες τάξεις του Δημοτικού και σε ελάχιστες ώρες την εβδομάδα. Ο παπά Γιώργης όμως, με τη στήριξη της διεύθυνσης του σχολείου αλλά και του υπόλοιπου διδακτικού προσωπικού και του συλλόγου γονέων, συνεχίζει ακάθεκτα το έργο του.

Την χρονιά που μας πέρασε, όποτε είχε κενό, έμπαινε σε πρόβες με τα παιδιά της έκτης. Πάντα σε συνεννόηση και με τους άλλους δασκάλους για να μην μείνει πίσω η ύλη. «Κι αυτό είναι ένα στοίχημα», όπως λέει, «γιατί οι δάσκαλοι πάντοτε το φοβούνται».

Η ύλη τελικά καλύφθηκε και με το παραπάνω. Κι επιπλέον, τα παιδιά έμαθαν ένα σωρό άλλα πράγματα. Ανακάλυψαν πως έχουν ταλέντα που ούτε τα ίδια τα γνώριζαν. «Ένας μαθητής μου τραγούδησε για πρώτη φορά στη ζωή του. Η μαμά του μου είπε μετά την παράσταση πως δεν τον είχε ξανακούσει ποτέ να τραγουδά. Και τραγούδησε σόλο το παιδί!», φέρνει ένα παράδειγμα ο παπά Γιώργης.

Τα παιδιά έχουν ταλέντα. Όχι μόνο τα δικά του τα παιδιά, οι μαθητές του. Όλα τα παιδιά. «Είναι σπουδαίο να είσαι δάσκαλος σήμερα. Είναι υπέροχο πράγμα, αλλά δεν είναι αυτό που ήταν παλιά. Στις μέρες μας οι δάσκαλοι καλούμαστε να γίνουμε κάτι άλλο» σημειώνει. «Καλούμαστε να δώσουμε στα παιδιά αυτό που η κοινωνία δεν μπορεί, να ξεκλειδώσουμε τις ψυχές τους, να τα βοηθήσουμε συναισθηματικά και κοινωνιολογικά∙ καλούμαστε να συζητάμε με τα παιδιά για το τι συμβαίνει στις ζωές τους, να επικοινωνούμε με τις οικογένειές τους.

»Κυρίως, καλούμαστε να ακούσουμε τις φωνές τους. Τα μαθήματα είναι έτσι σχεδιασμένα ώστε να μιλάνε οι δάσκαλοι και οι μαθητές να σκύβουν το κεφάλι. Δεν υπάρχει η φωνή των παιδιών στο σύστημα. Δεν ακούμε τα παιδιά, απλώς τα αναγκάζουμε να μας απαντήσουν.

»Η θεατρική αγωγή, λοιπόν, σπάει όλα αυτά τα κατεστημένα. Για παράδειγμα, το θεατρικό φέτος ετοιμάστηκε σιγά σιγά μαζί με τα παιδιά. Ξεκινάγαμε πρόβα και τα παιδιά προτείνανε, προσέθεταν και αφαιρούσαν. Κι όταν ήταν έτοιμο, τα παιδιά έγιναν πρωταγωνιστές. Βγήκαν μπροστά. Εκτέθηκαν, αλλά εκτέθηκαν με τρόπο τέτοιο ώστε να ξέρουν ότι θα χειροκροτηθούν, όχι ότι θα βαθμολογηθούν. Έμαθαν να διαχειρίζονται τα λάθη επί σκηνής. Η διαχείριση του λάθους σε μια παράσταση είναι σπουδαίο πράγμα. Είναι το ίδιο με τη ζωή».

Πριν κλείσουμε το τηλέφωνο, μου εκμυστηρεύεται τι σκέφτονται ήδη με τα μελλοντικά εκτάκια να κάνουν την επόμενη χρονιά. Με ορκίζει όμως να μην το πω γιατί θέλει να έρθει ο κόσμος μέχρι την πλατεία Αμερικής να το δει με τα ίδια του τα μάτια∙ να δουν τα μικρά θαύματα που μπορούν να συμβούν όταν ένας δάσκαλος κοιτάξει τους μαθητές και τις μαθήτριές του στα μάτια, ασχοληθεί μαζί τους και βγάλει από μέσα τους τον καλύτερό τους εαυτό. Ραντεβού, λοιπόν, του χρόνου στο θέατρο Κνωσός.