Ρόδος και τουρισμός. Δύο λέξεις σχεδόν συνυφασμένες μεταξύ τους. Από πότε όμως; Σίγουρα, ο τουρισμός στη σύγχρονη μορφή του γεννήθηκε τον 19ο αιώνα, ως συνέπεια της βιομηχανικής επανάστασης. Συγκεκριμένα δε την ναυαρχίδα των Δωδεκανήσων στον τουρισμό φαίνεται να σύστησαν οι Ιταλοί κατά τη δεκαετία του 1920, προωθώντας το νησί κυρίως ως τόπο θεραπευτικών λουτρών και χτίζοντας το πρώτο πολυτελές ξενοδοχείο: το Ξενοδοχείο των Ρόδων.
Κυριακή βράδυ. Τα φώτα της σκηνής στο θέατρο Olvio ανάβουν. Η πρώτη κιόλας εικόνα μας μεταφέρει εκεί: Ρόδος, ρόδα, πολυτελές ξενοδοχείο. Αλλά, το ημερολόγιο γράφει 305 π.Χ. Τι κι αν στη λεκάνη της Μεσογείου γίνεται της κακομοίρας; Τι κι αν οι διάδοχοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου σφάζονται για την κυριαρχία του τότε γνωστού κόσμου; Τι κι αν η Ρόδος βρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα; Το νησί των ρόδων επιθυμεί να διατηρήσει χαρακτήρα καρδοφόρας τουριστικής επιχείρησης, διαλαλώντας αυστηρά κι ανελλιπώς ουδετερότητα.
Εμπνευσμένο από το ιστορικό γεγονός της πολιορκίας της Ρόδου, γραμμένο στην πρώτη του μορφή το 1952, το θεατρικό έργο του Ιάκωβου Καμπανέλλη «Ο μπαμπάς ο Πόλεμος» δεν ανεβαίνει συχνά. Κι ας αποτελεί μία από τις σημαντικότερες αντιπολεμικές κωμωδίες του σύγχρονου ελληνικού θεάτρου· κι ας συνομιλεί τόσο έντονα με το δικό μας σήμερα. Η ομάδα «Πτωχαλαζόνες» αποφάσισε να αναμετρηθεί την τρέχουσα θεατρική σεζόν με τη διαχρονική αυτή καυστική σάτιρα για τον πόλεμο, την έλλειψη πολιτικής συνείδησης και τους άρρηκτους δεσμούς κέρδους και γεωπολιτική.
Η ομάδα «Πτωχαλαζόνες» αναμετράται με μία από τις σημαντικότερες αντιπολεμικές κωμωδίες του σύγχρονου ελληνικού θεάτρου/ Φωτ.: Νίκος Βαρδακαστάνης
«Προφανώς και ένα έργο που αναφέρεται σε πόλεμο συνομιλεί με το σήμερα, κάτι τέτοιο δεν χρειάζεται ιδιαίτερα διεισδυτική ανάλυση. Δεν είναι μόνο η Παλαιστίνη και η Ουκρανία. Ακόμη και μετά την καταστροφή και τον παραλογισμό των δύο Παγκόσμιων, η ανθρωπότητα δεν έχει βρει ησυχία από τον πόλεμο», θα πει μιλώντας στο Βήμα ο Ελισσαίος Βλάχος που υποδύεται τον Φιλόξενο, κυβερνήτης και θερμός υποστηρικτής της ουδετερότητας της Ρόδου.
«Πιο διεισδυτική και πιο επίκαιρη είναι η ματιά του Καμπανέλλη στο θέμα της ουδετερότητας και της επίπλαστης ευημερίας. Οι Ροδίτες του έργου εκμεταλλεύονται το γύρω-γύρω πόλεμος, για να πουλήσουν ουδετερότητα. Όμως αυτή η ουδετερότητα είναι παθητική και σίγουρα δεν είναι Ειρήνη. Η Ειρήνη είναι μια ενεργητική στάση που σημαίνει σεβασμός στο Δίκαιο. Απαιτεί γενναία και στιβαρή θέση και τη διαρκή επιδίωξη της ειρήνης για όλες τις πληγές της Γης. Εν ολίγοις, απαιτεί να φρενάρεις τον ισχυρό και να προστατεύσεις τον αδύναμο. Εκεί κατά τη γνώμη μου, βρίσκεται το πιο επικαιρικό σχόλιο του έργου», θα προσθέσει ο Ελισσαίος.
Παρά τα δύσκολα θέματα που πραγματεύεται το έργο όμως, το αποτέλεσμα είναι μια παράσταση με ουσία, το άφθονο χιούμορ της οποίας ισορροπεί διαρκώς στην κόψη του ξυραφιού και εγκυμονεί όλη την πολιτική διορατικότητα του Καμπανέλλη. «Ο Καμπανέλλης χρησιμοποιεί περίτεχνα την κωμωδία ως όχημα για να επισημάνει την τραγικότητα του πολέμου, της επεκτατικής πολιτικής και της εξουσίας. Προσφέρει ένα κωμικό λαϊκό κείμενο, που μέσω της φαιδρότητας των χαρακτήρων, μέσω της φάρσας, της κωμωδίας των καταστάσεων, λέει αλήθειες διαχρονικές που φτάνουν στην ρίζα του προβλήματος, καυτηριάζοντας μια επίπλαστη και κατευθυνόμενη πραγματικότητα. Η κωμωδία του ξεκινά κιόλας από τον τίτλο του έργου, εμπνευσμένο από τον Ηράκλειτο. Ο Καμπανέλλης χρησιμοποιεί το χαϊδευτικό της λέξης “πατέρας”, την πιο παιδική διατύπωσή της, την βάζει δίπλα στη λέξη “πόλεμος”. Το παιχνίδι αυτής της αντίθεσης διαπερνά όλο το έργο. Η πραγματικότητα, όσο σκληρή ή όσο αστεία κι αν είναι, βρίσκεται σε μια μόνιμη πάλη μεταξύ τραγικών και κωμικών καταστάσεων», θα πει με τη σειρά του στο Βήμα ο Δημοσθένης Ξυλαρδιστός που υποδύεται τον Δημήτριο τον Πολιορκητή.
Οι Ροδίτες επιδίδονται σε μια πασαρέλα οικειοθελούς υποτέλειας που φέρει στοιχεία παλιάς κλασικής φαρσοκωμωδίας /Φωτ.: Νίκος Βαρδακαστάνης
Οι Ροδίτες παρελαύνουν πάνω κάτω στη σκηνή με χαμόγελα πλατιά, κεραίες σηκωμένες κι έτοιμες να αφουγκραστούν την ανάγκη κάθε επισκέπτη. Παραπάνω από απλώς πρόθυμοι να εξυπηρετήσουν, επιδίδονται σε μια πασαρέλα οικειοθελούς υποτέλειας που φέρει στοιχεία παλιάς κλασικής φαρσοκωμωδίας και χαρακτηρίζεται από την υπερβολή της. «Η υπερβολή ως και η καρικατούρα στη σωματικότητα των χαρακτήρων μάς φάνηκαν γοητευτικές – όσο επικίνδυνες και αν μπορεί να θεωρούνται στις μέρες μας θεατρικά», εξηγεί ο χορευτής και Ηλίας Χατζηγεωργίου που επιμελήθηκε την κινησιολογία της παράστασης «Ο μπαμπάς ο Πόλεμος».
Ακριβώς όπως συμβαίνει κάθε καλοκαίρι κατά τη διάρκεια της κορύφωσης της τουριστικής σεζόν, έτσι κι η κίνηση των Ροδιτών ακολουθεί τους ξέφρενους ρυθμούς της φιλόξενης και πλούσιας νήσου τους. «Αυτή, επίσης, είναι μια σύνδεση του έργου με το σήμερα: η παραγωγική διαδικασία της Ελλάδας έχει πάρει μια τεράστια στροφή στον τουρισμό και η εξάρτηση της οικονομίας μας από αυτόν είναι επικίνδυνη», παρατηρεί επ’ αυτού ο Ελισσαίος Βλάχος.
«Σε κάποιο σημείο, ο κυβερνήτης Φιλόξενος αναφωνεί περήφανα “Αγαπώ την πατρίδα μου σημαίνει πως είμαι διατεθειμένος να τα δώσω όλα στους ξένους”», προσθέτει ο Γιώργος Σύρμας, ο οποίος υποδύεται τον Ροδίτη αρχιμάγειρα Μέντη. Και εξηγεί: «Πέρα δηλαδή από την ευθεία αναφορά στην “προτεκτοριακή” κατάρα που κουβαλά το ελληνικό κράτος από τα γεννοφάσκια του, ο Καμπανέλλης εδώ μας προ(σ)καλεί να κοιταχτούμε στον καθρέφτη και να αποσαφηνίσουμε τι εστί τελικά ο περιβόητος και τόσο λαοφιλής όρος “πατριωτισμός”. Πίσω από όλη αυτή την επιφανειακή και χαριτωμένη ελαφρότητα με την οποία σκιαγραφείται η κοσμοθεωρία των Ροδιτών, υπάρχει κάτι πραγματικά σκληρό. Το νησί πλουτίζει εμπορευματοποιώντας τα πάντα και η αγάπη για την πατρίδα μεταφράζεται σε μια αδιανόητη άνευ όρων παράδοση στις επιταγές του κέρδους».
Όταν όμως ο Δημήτριος ο Πολιορκητής φτάνει ανοιχτά του νησιού, το Ανώτατο Ξενοδοχειακό Συμβούλιο της Ρόδου, που έχει αντικαταστήσει την κυβέρνηση, θορυβείται. Οι Ροδίτες φοβούνται πως οι Μακεδόνες πλέουν εναντίον τους· πως απειλούν την ειρήνη και την τουριστική δραστηριότητα του νησιού τους. Αλλά, ουσιαστικά, είναι έτοιμοι να βάλουν τα χεράκια τους να βγάλουν τα ματάκια τους.
Τελικά, ο Δημήτριος θα πολιορκήσει τη Ρόδο και μάλιστα για καιρό. Οι τουρίστες θα γίνουν καπνός. Οι Ροδίτες θα πάρουν τα όπλα για την ακεραιότητα και την αξιοπρέπειά τους. Μόνο που στην αρχή τα δικά τους όπλα θα είναι κουτάλες και πιρούνια. Αν ο πόλεμος είναι ο μπαμπάς των πάντων, η αντιγραφή εδώ γίνεται μαμά πάσης μαθήσεως. Οι Ροδίτες αντιγράφουν τους Μακεδόνες, γίνονται άριστοι πολεμιστές και ανακαλύπτουν μια νέα επικερδή βιομηχανία – αυτήν του πολέμου. Άλλωστε, η δίψα για κέρδος και η δίψα για εξουσία είναι όψεις του ίδιου νομίσματος.
Πώς φτάνει όμως κάποιος μέχρι χθες υπέρμαχος της ειρήνης και της ουδετερότητας να γίνει μάστερ του πολέμου; «Η βία είναι εθιστική» απαντά ο σκηνοθέτης της παράστασης Κώστας Παπακωνσταντίνου. «Αν εξοικειωθείς με το τέρας του πολέμου, τότε τα μεγαλύτερα εγκλήματα είναι πιθανά. Για να αποφύγει κανείς τη βία πρέπει να είναι ειλικρινής. Πρέπει να κατανοήσει τα προβλήματα, τις συγκρούσεις και να αναζητήσει πραγματικές λύσεις. Τα “καταδικάζω τη βία απ’ όπου κι αν προέρχεται” και τα “εύχομαι κι επιθυμώ ειρήνη στην περιοχή” είναι εύκολες παρόλες που όχι μόνο δεν λύνουν τα προβλήματα αλλά τα συσκοτίζουν», προσθέτει.
Στο τέλος ρωτώ αν υπάρχει ελπίδα και ο Κώστας Παπακωνσταντίνου μου απαντά με ένα άλλο απόφθεγμα του Ηράκλειτου: «Αν ελπίσεις το ανέλπιστο, μπορεί να το συναντήσεις».
Η παράσταση «Ο μπαμπάς ο Πόλεμος» σε σκηνοθεσία Κώστα Παπακωνσταντίνου ανεβαίνει κάθε Σάββατο και Κυριακή στις 21:00 στο θέατρο Olvio. Προπώληση εισιτηρίων εδώ.
