Τη δική της ματιά στην ιστορία, για τη χρεοκοπία της χώρας, τα μνημόνια, τις δραματικές στιγμές της διαπραγμάτευσης με τους ευρωπαίους και το ΔΝΤ και τους πρωταγωνιστές της εποχής από τον Γιώργο Παπανδρέου, το Γιώργο Παπακωνσταντίνου, τον Ευάγγελο Βενιζέλο, τον Αντώνη Σαμαρά έως τον Γιάνη Βαρουφάκη και τον Αλέξη Τσίπρα δίνει με το βιβλίο της «Δίνες και ευθύνες» που αποφάσισε να εκδώσει μετά από χρόνια σιωπής η κυρία Λούκα Κατσέλη.

Μέσα από τα βιώματα της και τις ερμηνείες στην εποχή των μνημονίων η κυρία Κατσέλη γράφει για τον «ιδεολογικό εμφύλιο» εντός του ΠαΣοΚ και τις διαφορές στην πολιτική στόχευση και στην οικονομική προσέγγιση που αφορούσαν όχι μόνο το μείγμα της ενδεδειγμένης οικονομικής πολιτικής αλλά και τις σχέσεις με εξωθεσμικά κέντρα εξουσίας και επιχειρηματικά συμφέροντα και οι οποίες, όπως αναφέρει «συνεχίστηκαν εντός της νέας κυβέρνησης του Γιώργου Παπανδρέου το 2009, με εκφραστές από τη μια μεριά τον υπουργό Οικονομικών Γιώργο Παπακωνσταντίνου και, από την άλλη, εμένα, με την ιδιότητα της υπουργού Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας».

Εν τέλει η σύγκρουση αυτή οδήγησε την ίδια εκτός κυβέρνηση και όπως έδειξε η ίδια η ιστορία το ΠαΣοΚ στη διάλυση.

Μέσα από την εξιστόρηση των γεγονότων αναδύονται οι …ρίζες, θα μπορούσε να πεί κανείς, δύο καυτών ζητημάτων που οι πολιτικοί αδυνατούν ακόμη και σήμερα να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά.
Είναι η προστασία της πρώτης κατοικίας των νοικοκυριών που έχουν φτάσει στην πτώχευση κάτι που σύμφωνα με την κυρία Κατσέλη πολεμούσαν και πολεμούν οι τράπεζες και συνδεδεμένα μ΄αυτές συμφέροντα και ο καθορισμός με αντικειμενικά κριτήρια των τιμών των φαρμάκων που παραπέμπει ευθέως στην υπόθεση Novartis.

«To Βήμα» εξασφάλισε την προδημοσίευση σημαντικών αποσπασμάτων του βιβλίου που θα κυκλοφορήσει στα μέσα Μαρτίου από τις εκδόσεις Πατάκη

Γράφει λοιπόν η κυρία Κατσέλη

-«Μερικά από τα ερωτήματα που ζητούσαν απάντηση ήταν:

· Πώς και γιατί μια αναπτυγμένη χώρα όπως η Ελλάδα αποκλείστηκε από τις διεθνείς αγορές μέσα σε λίγους μήνες και αναγκάστηκε να υπογράψει τρία μνημόνια και αντίστοιχα Προγράμματα Χρηματοοικονομικής Στήριξης με τα ευρωπαϊκά όργανα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο;
· Ποια ήταν η σχέση και η διασύνδεση εγχώριων ομάδων συμφερόντων με σκοπό την άσκηση επιρροής στην Τρόικα και στους διαμορφωτές της ευρωπαϊκής πολιτικής;
· Πώς και γιατί μεταλλάχθηκε η οικονομική δυσπραγία και αβεβαιότητα που προκλήθηκε από την εφαρμογή των μνημονιακών αλλά και των διαρθρωτικών μέτρων που επιβλήθηκαν σε πολιτική κρίση και ανατροπή τον Ιανουάριο του 2015, αλλά και σε τραπεζική κρίση λίγους μήνες αργότερα;

Οι βασανιστικές αυτές ερωτήσεις που χρήζουν απάντησης ενδιαφέρουν πολλούς, ανεξαρτήτως χώρας προέλευσης ή διαμονής. Αυτός ήταν και ο βασικός λόγος που με είχε οδηγήσει στην αρχική απόφαση της συγγραφής του βιβλίου στα αγγλικά.

Η απόφαση αυτή ανατράπηκε γρήγορα, καθώς, χωρίς να το καταλάβω, ταράχθηκα από δύο παράλληλες εξελίξεις: τη συζήτηση και τις διαβουλεύσεις για την αλλαγή, αν όχι ανατροπή, του Νόμου 3869/2010, δηλαδή του νόμου που έχει γίνει ευρύτερα γνωστός ως Νόμος Κατσέλη, και την τροπή που έχει πάρει το σκάνδαλο Novartis.

– «Χειρίστηκα και τα δύο αυτά θέματα, τόσο αυτό της ιδιωτικής υπερχρέωσης όσο και αυτό της τιμολόγησης φαρμάκων, ως υπουργός Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας από τον Οκτώβριο 2009 έως τις 7 Σεπτεμβρίου 2010, οπότε, στον τότε ανασχηματισμό, μετακινήθηκα στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων.

Την πρώτη μάχη την κέρδισα, τουλάχιστον προσωρινά

Ο Νόμος 3869/2010, που εισήγαγε πρώτη φορά στην Ελλάδα τη δυνατότητα πτώχευσης ενός ιδιώτη, αποτέλεσε τουλάχιστον για εννιά χρόνια καταφύγιο οφειλετών που βρίσκονταν σε μόνιμη αδυναμία πληρωμής χρεών προς τις τράπεζες. Παράλληλα, μέσω της παροχής δυνατότητας προστασίας της πρώτης κατοικίας, ο νόμος κατοχύρωσε το κοινωνικό δικαίωμα στη στέγη. Με την έξοδό μας από το τρίτο μνημόνιο το καλοκαίρι του 2018 το πλαίσιο προστασίας της πρώτης κατοικίας άλλαξε με τον Νόμο 4605/2019. Μέσω μιας ηλεκτρονικής πλατφόρμας και για περιορισμένο χρονικό διάστημα οι οφειλέτες που πληρούν αυστηρά κριτήρια επιλεξιμότητας μπορούν να ρυθμίσουν χρέη με εμπράγματες εξασφαλίσεις και να προστατεύσουν την πρώτη τους κατοικία. Η τελική όμως πρόταση για τους όρους ρύθμισης εναπόκειται στις τράπεζες και όχι στα ανεξάρτητα δικαστήρια. Παρότι παρέχεται στον οφειλέτη η δυνατότητα να ζητήσει δικαστική προστασία αν δεν επιτευχθεί συμφωνία ρύθμισης, αυτό γίνεται με κόστος, ενώ η πιθανή επιβολή προστίμου, αν χάσει την υπόθεση, λειτουργεί αποτρεπτικά. Ο Νόμος Κατσέλη δεν καταργήθηκε αλλά ξεδοντιάστηκε και αναμένεται να τροποποιηθεί εκ νέου εντός του 2020.

Τη δεύτερη μάχη την έχασα από την αρχή

Σήμερα, με την αποκάλυψη του σκανδάλου Novartis, καταλαβαίνω το γιατί. Η μεθοδολογία και ο μηχανισμός συλλογής, επεξεργασίας και προσδιορισμού των τριών χαμηλότερων τιμών κάθε φαρμάκου στην Ευρώπη, δηλαδή το Παρατηρητήριο Τιμών Φαρμάκων, που δημιουργήθηκε στο ΥΠΟΙΑΝ επί των ημερών μου, δεν τέθηκαν ποτέ σε εφαρμογή από το Ελληνικό Δημόσιο, αφότου η αρμοδιότητα πέρασε τον Σεπτέμβριο 2010 από το Υπουργείο Οικονομίας στο Υπουργείο Υγείας. Κι αυτό παρά το γεγονός ότι, με τη χρήση του Παρατηρητηρίου, οι τιμές των φαρμάκων μειώθηκαν μεσοσταθμικά και με απολύτως αντικειμενικό τρόπο κατά 20%, με απόφαση της Επιτροπής Φαρμάκου την 1η Σεπτεμβρίου 2010. Το Προεδρικό Διάταγμα που είχε ετοιμαστεί και παραδοθεί προς υπογραφή για να κλειδώσει η διαδικασία τιμολόγησης φαρμάκων με τη χρήση διάφανων κανόνων και μεθοδολογίας δεν προωθήθηκε ποτέ προς υπογραφή.

Η ανάδειξη αυτών των δύο θεμάτων στην πρώτη γραμμή της πολιτικής επικαιρότητας και η συναισθηματική φόρτιση που μου προκαλούν με οδήγησαν στην απόφαση να γράψω το βιβλίο αυτό στη μητρική μου γλώσσα. Τελικά η γλώσσα είναι προέκταση του εαυτού μας, του ψυχικού μας κόσμου και των συναισθημάτων μας. Ελπίζω ότι αυτή η απόφαση θα κάνει το βιβλίο πιο άμεσο, πιο ειλικρινές, πιο ανεπιτήδευτο και πιο προσβάσιμο στα εκατομμύρια των συμπολιτών μου η ζωή των οποίων ανατράπηκε από τα επώδυνα μέτρα που ελήφθησαν τα περασμένα χρόνια.»

Βλέπαμε την κρίση…

«Τον Δεκέμβριο του 2007, με την ιδιότητά μου ως υπεύθυνης Οικονομίας της αξιωματικής αντιπολίτευσης, είχα επισκεφθεί τον επίτροπο Χοακίν Αλμούνια στις Βρυξέλλες, ο οποίος με δέχθηκε παρουσία του διευθυντή του, Γεράσιμου Θωμά.
Του εξέθεσα τις εκτιμήσεις μας και όσα είχα αναφέρει κατά τη διάρκεια της συζήτησης του προϋπολογισμού αναφορικά με το κρυφό έλλειμμα και τις διαφαινόμενες οικονομικές εξελίξεις. Με άκουσε προσεκτικά αλλά δεν έλαβε θέση. Ούτε λίγο ούτε πολύ με απέπεμψε λέγοντας ότι η ευθύνη παρέμενε στην ελληνική κυβέρνηση και ότι βασικός συνομιλητής του ήταν ο υπουργός Οικονομικών, τον οποίο και εμπιστευόταν.

Οι οίκοι πιστοληπτικής αξιολόγησης, αν και γνώριζαν τις αδυναμίες και τα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας, θεωρούσαν και αυτοί με τη σειρά τους ότι με την υποστήριξη της Ευρωζώνης και με τους δημοσιονομικούς κανόνες που ίσχυαν θα βελτιωνόταν σταδιακά η πιστοληπτική ικανότητα της χώρας. Σύμφωνα με την τότε αντιπρόεδρο της Moody’s στη Νέα Υόρκη, Τζοάν Βιντάλ, η Ελλάδα ήταν σημείο αναφοράς στην κλίμακα αξιολόγησης που είχαν για όλες τις χώρες, ως παράδειγμα που λάμβανε επιεική αξιολόγηση. «Όλοι γνωρίζαμε τις εγγενείς αδυναμίες της. Και πάντα υπήρχαν αυτοί που παραπονούνταν: Γιατί η χώρα μου να μην παίρνει την ίδια καλή βαθμολογία με την Ελλάδα;».

Οι αγορές καιροφυλακτούσαν…

Τα Χριστούγεννα του 2007, μετά τη συζήτηση για τον προϋπολογισμό, έλαβα ένα ενδιαφέρον τηλεφώνημα από τον Άγιο Βαρθολομαίο (Σεν Μπαρτς) της Καραϊβικής. Εκεί περνούσαν τις διακοπές τους ο εκατομμυριούχος επενδυτής Τζορτζ Σόρος, o σύμβουλος Νουριέλ Ρουμπινί και ο Στέλιος Ζαβός, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Zeus Capital Partners LP και κουμπάρος του Σόρος. Ήθελαν να πληροφορηθούν τον αριθμό και την αξία των ελληνικών ομολόγων που παρακρατούσε η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) και την άποψή μου για το αν μια κρίση φερεγγυότητας των ελληνικών ομολόγων θα αποσταθεροποιούσε το ευρώ. Τους καθησύχασα λέγοντάς τους ότι τα μεγέθη είναι πολύ μικρά σε σχέση με τα ευρωπαϊκά μεγέθη και ότι η κατάσταση ήταν διαχειρίσιμη. Είχα κι εγώ υποτιμήσει τον κίνδυνο και την αδυσώπητη δύναμη των αγορών…

Από το 2008 άρχισε να διαφαίνεται στον ορίζοντα το έντονο ενδιαφέρον των διεθνών αγορών για το ελληνικό χρέος και για το κατά πόσον τα ελλείμματα είχαν τεθεί υπό έλεγχο. Κερδοσκοπικά funds ρωτούσαν για τα ελληνικά κρατικά ομόλογα και για το ποσοστό παρακράτησής τους από την ΕΚΤ, ενώ υπήρχαν σκόρπιες αναφορές εντός και εκτός Ελλάδας για έναν πιο ενεργητικό ρόλο του ΔΝΤ στη χώρα μας.

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι στις 18 Δεκεμβρίου 2008, στην ομιλία του στη Βουλή για τον προϋπολογισμό, ο πρώην πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης έκανε πρώτη φορά δημόσια αναφορά για μια πιθανή προσφυγή της Ελλάδας στο ΔΝΤ».

«Τον Αύγουστο του 2009 το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) στην ετήσια Έκθεσή του αποφάσισε κι αυτό με τη σειρά του να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου. Ο Ολλανδός εισηγητής της Έκθεσης και αργότερα εκπρόσωπος του ΔΝΤ στην Ελλάδα, Μπομπ Τράα, ειδικός σε θέματα χρέους, ανέφερε μεταξύ άλλων προβλημάτων το συνεχώς αυξανόμενο χρέος της χώρας, την απώλεια της ανταγωνιστικότητας και το μεγάλο δημοσιονομικό έλλειμμά της. Το Υπουργείο Οικονομικών αντέδρασε έντονα στο προσχέδιο της Έκθεσης και ζήτησε να μη δημοσιευθεί ό,τι αρνητικό υπήρχε σχετικά με την Ελλάδα που θα υπονόμευε την πρόθεσή της να βγει στις αγορές, καθώς και ό,τι σχετιζόταν με τον κίνδυνο μετάδοσης της ελληνικής κρίσης στις υπόλοιπες χώρες της Ευρωζώνης. Όντως η Έκθεση δημοσιεύθηκε με σβησμένες αρκετές αναφορές. Ο Μπομπ Τράα δημοσίευσε και μια συμπληρωματική έκθεση που πέρασε σχετικά απαρατήρητη και στην οποία ανέφερε ότι «αν η Ελλάδα ήταν εταιρεία, θα ήταν χρεοκοπημένη, καθώς τα έξοδά της είναι κατά 51 δισ. περισσότερα από τα έσοδα».

Απουσία ενιαίας γραμμής πλεύσης και διαπραγμάτευσης

Υπήρχαν όμως οι οικονομικές και κυρίως οι πολιτικές προϋποθέσεις για την επιλογή εναλλακτικών πολιτικών και γιατί δεν υιοθετήθηκαν;
Σ΄αυτό το ερώτημα η κυρία Κατσέλη απαντά:

-«Οι διαφορές στην πολιτική στόχευση και στην οικονομική προσέγγιση έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στον καθορισμό προτεραιοτήτων και στη γενικότερη γραμμή πλεύσης όσον αφορά την άσκηση της οικονομικής πολιτικής. Αφορούσαν όχι μόνο το μείγμα της ενδεδειγμένης οικονομικής πολιτικής αλλά και τις σχέσεις με εξωθεσμικά κέντρα εξουσίας και επιχειρηματικά συμφέροντα.

Συνεχίστηκαν εντός της νέας κυβέρνησης του Γιώργου Παπανδρέου το 2009, με εκφραστές από τη μια μεριά τον υπουργό Οικονομικών Γιώργο Παπακωνσταντίνου και, από την άλλη, εμένα, με την ιδιότητα της υπουργού Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας.

Η άποψη του υπουργού Οικονομικών, όπως διεφάνη από τα τέλη του 2009 και μετά, ήταν η ανάγκη επιβολής δραστικών περικοπών και μείωσης μισθών σε ευθυγράμμιση με τις θέσεις των συντηρητικών ηγεσιών της Γερμανίας, της Γαλλίας και κατ’ επέκταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αλλά και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας.

Πίστευαν ότι, με αυτόν τον τρόπο, θα κατευνασθούν οι αγορές. Υποτιμούσαν, τις υφεσιακές αλλά και αποσταθεροποιητικές επιπτώσεις μιας τέτοιας πολιτικής, την ανάγκη άμεσης διασφάλισης χρηματοδοτικών πόρων για την αναχαίτιση της κερδοσκοπικής επίθεσης, καθώς και την ανάγκη αντιμετώπισης του συσσωρευμένου χρέους. Πολλοί, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ελλάδα, υποστήριζαν αυτήν την προσέγγιση από ειλικρινή αγωνία. Άλλοι όμως είδαν την έκρυθμη κατάσταση ως ευκαιρία επιβολής νεοφιλελεύθερων πολιτικών και απορρύθμισης, με αποτέλεσμα τη βίαιη αναδιανομή εισοδήματος και πλούτου προς όφελος ολίγων. Αυτό φάνηκε πιο καθαρά τα επόμενα χρόνια…

Η άλλη άποψη, την οποία και υποστήριζα, θεωρούσε αναγκαία τη διαπραγμάτευση και εφαρμογή ενός Εθνικού Προγράμματος Σταθεροποίησης και Ανάπτυξης. Η λήψη μέτρων δημοσιονομικής προσαρμογής ήταν απαραίτητη, αλλά τα μέτρα αυτά θα έπρεπε να μην αντιστρατεύονται την επανεκκίνηση της πραγματικής οικονομίας και της ζήτησης. Βέβαια, γνώριζα καλά ότι αυτές οι τομές, για να αποδώσουν, απαιτούσαν χρόνο που λιγόστευε κάθε μέρα που περνούσε.

Οι αντικρουόμενες αυτές προσεγγίσεις ήρθαν σε ανοικτή αντιπαράθεση σε συνάντηση που πραγματοποιήθηκε στις 10 Δεκεμβρίου 2009 στο γραφείο του Χάρη Παμπούκη, λίγες μέρες προτού ο πρωθυπουργός μιλήσει στο Ζάππειο.20 Ο υπουργός Οικονομικών πίεσε για άμεση περικοπή μισθών και συντάξεων, πολιτική επιλογή που δεν έγινε δεκτή όχι μόνο από μένα αλλά και από άλλους παρευρισκόμενους υπουργούς. Λίγες μέρες αργότερα δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα Το Βήμα συνέντευξή μου με τίτλο «Αν δώσεις στις αγορές το ένα χέρι, θα σου ζητήσουν και το άλλο». Εκεί τεκμηρίωσα την άποψη ότι οι οριζόντιες μειώσεις μισθών, πέρα από το γεγονός ότι ήταν κοινωνικά άδικες, θα ήταν αναποτελεσματικές, ενώ θα είχαν σοβαρές υφεσιακές επιπτώσεις που τελικά θα αποσταθεροποιούσαν την οικονομία. Διατύπωσα προτάσεις για το τι έπρεπε να γίνει».

Τιμολόγηση φαρμάκων και το σκάνδαλο Νοvartis

– «Όταν μετά από χρόνια ξέσπασε το σκάνδαλο Novartis, αντιλήφθηκα ‒εκ των υστέρων είναι αλήθεια‒ τις οικονομικές και πολιτικές προεκτάσεις των αποφάσεων που είχα λάβει το καλοκαίρι του 2010 σχετικά με την τιμολόγηση φαρμάκων. Οι αποφάσεις αυτές αποτέλεσαν, κατά πάσα πιθανότητα, έναν πρόσθετο λόγο για την απομάκρυνσή μου από το ΥΠΟΙΑΝ καθώς και για την απομάκρυνση της Μαριλίζας Ξενογιαννακοπούλου από το Υπουργείο Υγείας κατά τον ανασχηματισμό του Σεπτεμβρίου 2010.

Το καλοκαίρι του 2010, μέσα από μια πρωτόγνωρη και κοπιώδη προσπάθεια που έλαβε χώρα στο ΥΠΟΙΑΝ, διενεργήθηκε η μοναδική μέχρι τότε ανατιμολόγηση του συνόλου των φαρμακευτικών προϊόντων που κυκλοφορούσαν στην Ελλάδα (πάνω από 5.000 πρωτότυπα φάρμακα και 7.000 ουσιωδώς όμοια), σε αντιστοιχία με τις τιμές που ίσχυαν για τα ίδια φάρμακα στην Ευρώπη. Για τον σκοπό αυτό, στη βάση του άρθρου 12 του Νόμου 3816/2010 και του άρθρου 14 του Νόμου 3840/2010,24 χρησιμοποιήθηκε μια νεοσυσταθείσα βάση δεδομένων με τις τιμές των 240.000 σκευασμάτων που κυκλοφορούσαν σε ολόκληρη την ΕΕ.

Η ανάπτυξη της βάσης δεδομένων, αλλά και η χρήση της για την εξαγωγή αξιόπιστων αποτελεσμάτων, υπήρξε ίσως το πιο δύσκολο εγχείρημα της υπουργικής μου θητείας κατά το χρονικό αυτό διάστημα.

Οι δυσκολίες του εγχειρήματος υπήρξαν πολλές και για τους γνώστες του χώρου έμοιαζαν ανυπέρβλητες. Η προσπάθεια όμως αυτή αποτέλεσε και μια σημαντική κατάκτηση για τη διαφάνεια και την αμεροληψία στη λήψη των αποφάσεων, σε έναν τομέα της οικονομίας όπου η αδιαφάνεια κυριαρχούσε.

Στη συνεδρίαση της Επιτροπής Τιμών Φαρμάκων, την Παρασκευή 20 Αυγούστου 2010, υπό την προεδρία της Όλγας Οικονόμου, ανακοινώθηκαν προς όλους τους ενδιαφερόμενους οι τιμές για 2.200 περίπου πρωτότυπα φαρμακευτικά προϊόντα, τα οποία, μαζί με τα ουσιωδώς όμοιά τους, συνέθεταν το 75% της ετήσιας συνολικής φαρμακευτικής δαπάνης της χώρας. Η ολοκλήρωση του εγχειρήματος, με την επίσημη ανακοίνωση των τελικών τιμών και την έκδοση Νέου Δελτίου Τιμών για όλα τα φαρμακευτικά σκευάσματα, έγινε την 1η Σεπτεμβρίου 2010.

Αποτέλεσμα της αγορανομικής διάταξης που υπεγράφη από τον υφυπουργό Μάρκο Μπόλαρη υπήρξαν η μεσοσταθμική μείωση των χονδρικών, νοσοκομειακών και λιανικών τιμών κατά 20% και η ουσιαστική μείωση της φαρμακευτικής δαπάνης σε ετήσια βάση κατά 1,35 δισ. ευρώ μεταξύ των ετών 2009-2011. Το μεγαλύτερο μέρος της μείωσης αυτής (άνω του 60%) υπήρξε αποτέλεσμα της ανατιμολόγησης των φαρμακευτικών προϊόντων.

Με τον ανασχηματισμό που έγινε επτά μέρες μετά την έκδοση του Δελτίου Τιμών Φαρμάκων (7 Σεπτεμβρίου 2010) μετακινήθηκα εγώ μεν στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, η Μαριλίζα Ξενογιαννακοπούλου από το Υπουργείο Υγείας στο Υπουργείο Εξωτερικών, ο δε Ανδρέας Λοβέρδος στο Υπουργείο Υγείας. Όλες οι ανωτέρω διαδικασίες ανεστάλησαν. Σχεδόν ταυτόχρονα με τον ανασχηματισμό ανακοινώθηκε και η μεταφορά της αρμοδιότητας της τιμολόγησης των φαρμάκων από το ΥΠΟΙΑΝ στο Υπουργείο Υγείας.

Είμαι σήμερα βέβαιη ότι το σκάνδαλο Novartis θα είχε αποτραπεί, τουλάχιστον ως προς το σκέλος της τιμολόγησης των φαρμάκων και της διαδικασίας εισαγωγής νέων φαρμάκων στην ελληνική αγορά, αν η αρμοδιότητα της τιμολόγησης φαρμάκων δεν είχε μεταφερθεί από το Υπουργείο Οικονομίας, Ανταγωνιστικότητας και Ναυτιλίας (ΥΠΟΙΑΝ) στο Υπουργείο Υγείας25 ή αν η διαδικασία τιμολόγησης που είχε δρομολογηθεί είχε συνεχιστεί μετά τη μεταφορά της αρμοδιότητας. Η αδιαφάνεια στην τιμολόγηση φαρμάκων και στις διαδικασίες εισαγωγής νέων φαρμάκων στην αγορά θα είχε αποκλειστεί αν είχε προωθηθεί για υπογραφή το σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος το οποίο έθετε δεσμευτικούς κανόνες τιμολόγησης και δεν άφηνε καμία διακριτική ευχέρεια σε εταιρείες, συμβούλους ή πολιτικούς να τιμολογούν φάρμακα κατά το δοκούν…

Τα επόμενα δύο χρόνια ενημέρωσα τους υπουργούς Υγείας Ανδρέα Λοβέρδο και Άδωνι Γεωργιάδη για το γεγονός ότι το Παρατηρητήριο Τιμών Φαρμάκων ως βάση δεδομένων και μεθοδολογία τιμολόγησης δεν είχε περιέλθει επισήμως στα χέρια του ελληνικού δημοσίου και ότι το Προεδρικό Διάταγμα που είχε ετοιμαστεί δεν είχε προωθηθεί προς υπογραφή, προτρέποντάς τους να το παραλάβουν και να το χρησιμοποιήσουν. Οι εισηγήσεις αυτές, δυστυχώς, δεν εισακούστηκαν…»

Πώς έφυγα

«Με την κρίση να φουντώνει, τόσο στο εσωτερικό της Ελλάδας όσο και στο εξωτερικό, ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου δέχθηκε κλήση από τον πρόεδρο του Eurogroup, Ζαν-Κλοντ Γιουνκέρ, για μια μυστική συνάντηση στο Λουξεμβούργο με θέμα την Ελλάδα στις 6 Απριλίου 2011. Στη συνάντηση αυτή, που έγινε γνωστή προτού καν πραγματοποιηθεί, συμμετείχαν οι υπουργοί Οικονομικών της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Ισπανίας, ο Όλι Ρεν και ο Ζαν-Κλοντ Τρισέ. Ο τελευταίος, όπως αποκαλύπτει ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου στο βιβλίο του,26 αποχώρησε πρόωρα και σε κατάσταση βρασμού τη στιγμή που κατέφθανε ο Έλληνας υπουργός. Ο λόγος, όπως είπε στον έκπληκτο Παπακωνσταντίνου, ήταν ότι δεν είχε καμία πρόθεση να συμμετάσχει σε συζήτηση με θέμα οποιαδήποτε μορφή αναδιάρθρωσης του ελληνικού χρέους. Στη συνάντηση ζητήθηκε από τον ΥΠΟΙΚ η λήψη πρόσθετων μέτρων στο Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα του Ιουνίου, ενώ ο ίδιος ενημέρωσε τα μέλη της Τρόικας για την πρόθεση της Ελλάδας να ζητήσει την επιμήκυνση του χρέους της. Μία μέρα αργότερα, στις 7 Απριλίου, ο πρωθυπουργός έλαβε επιστολή από τον επικεφαλής της ΕΚΤ, στην οποία ο Τρισέ απειλούσε ευθέως
ότι μια τέτοια επιδίωξη από ελληνικής πλευράς θα οδηγούσε σε διακοπή της χρηματοδότησης των ελληνικών τραπεζών από την ΕΚΤ και στην έξοδο της χώρας από τη νομισματική ένωση.

Εν μέσω νέου κύματος υποβαθμίσεων ξεκίνησε στα μέσα Ιουνίου του 2011 η συζήτηση στη Βουλή για το Μεσοπρόθεσμο, που περιελάμβανε σειρά μέτρων για τον περιορισμό των δαπανών και την αύξηση των εσόδων, τον περιορισμό των μισθολογικών και λειτουργικών δαπανών, καθώς και σειρά νέων φορολογικών μέτρων. Ταυτόχρονα προέβλεπε την ίδρυση Οργανισμού Αποκρατικοποιήσεων (Ταμείο Δημόσιας Περιουσίας) με σκοπό την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας.27

Στο εσωτερικό μέτωπο η επιδείνωση του πολιτικού και οικονομικού κλίματος οδήγησε σε κυβερνητική κρίση. Ο πρωθυπουργός δέχθηκε σοβαρές εσωκομματικές πιέσεις και ανοιχτή αμφισβήτηση από την εκσυγχρονιστική συνιστώσα του κόμματος.

Οι ψυχικές του αντοχές φαίνεται ότι είχαν εξαντληθεί… Αν και προβάλλονται διαφορετικές εκδοχές από τα δύο μέρη, πηγές αναφέρουν ότι σε κατ’ ιδίαν συνομιλία του με τον πρόεδρο της ΝΔ, Αντώνη Σαμαρά, ο Γιώργος Παπανδρέου άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο σχηματισμού Κυβέρνησης Εθνικής Σωτηρίας για την επαναδιαπραγμάτευση του μνημονίου και του Μεσοπρόθεσμου Προγράμματος. Ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης φαίνεται ότι αποδέχθηκε την πρόταση για δημιουργία κυβέρνησης κοινής αποδοχής, αλλά έθεσε ως όρο την αντικατάσταση του πρωθυπουργού. Αν και λέγεται ότι ο Γιώργος Παπανδρέου ήταν αρχικά έτοιμος να αποδεχθεί την πρόταση του Αντώνη Σαμαρά, τελικά, μπροστά σε έντονες εσωκομματικές αντιδράσεις και από στενούς του συνεργάτες, έθεσε τέρμα στις συζητήσεις και επέλεξε να προβεί σε ανασχηματισμό της κυβέρνησης στις 17 Ιουνίου 2011. Για την εκτόνωση της εσωκομματικής κρίσης και την επίτευξη ενός εσωκομματικού συμβιβασμού με την εκσυγχρονιστική πτέρυγα του κόμματος τοποθέτησε ως νέο υπουργό Οικονομικών και ταυτόχρονα δεύτερο αντιπρόεδρο της κυβέρνησης τον Ευάγγελο Βενιζέλο.

Οι κινήσεις αυτές απέβησαν μοιραίες… Σηματοδότησαν την αρχή του τέλους της κυβέρνησης Παπανδρέου, μιας κυβέρνησης που διήρκεσε μέχρι την 11η Νοεμβρίου 2011. Ήταν όμως και η αρχή της αποσύνθεσης του ΠΑΣΟΚ, καθώς οι εσωκομματικές αντιπαραθέσεις επέδρασαν διαλυτικά στην κυβερνητική και κομματική λειτουργία».

Στη σύνοδο του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που πραγματοποιήθηκε στο Λουξεμβούργο τρεις ημέρες αργότερα, στις 20 Ιουνίου 2011, με τη συμμετοχή του

Βαγγέλη Βενιζέλου, αποτυπώθηκε η ανησυχία όλων των συμμετεχόντων για μεγάλη πιθανότητα επέκτασης της κρίσης σε άλλα κράτη-μέλη της Ένωσης και διατυπώθηκαν ανοικτά αμφιβολίες για την αποτελεσματικότητα του ελληνικού προγράμματος. Το Συμβούλιο αναγνώρισε για πρώτη φορά ότι τα υφιστάμενα μέτρα δεν είχαν μειώσει ικανοποιητικά τα επίπεδα του δημόσιου χρέους ούτε είχαν αντιμετωπίσει επαρκώς τις μακροοικονομικές ανισορροπίες. Το Συμβούλιο ενέκρινε δέσμη μέτρων για αναμόρφωση του Συμφώνου Σταθερότητας και Ανάπτυξης της ΕΕ με στόχο τη βελτίωση της εποπτείας των δημοσιονομικών πολιτικών, τη θέσπιση πιο αυστηρών διατάξεων για τα εθνικά δημοσιονομικά πλαίσια και τη συνεπέστερη και πιο έγκαιρη εφαρμογή εκτελεστικών μέτρων για τα κράτη-μέλη που δε συμμορφώνονται. Στο πλαίσιο αυτό υπήρξε αρχική συμφωνία για εθελοντική συμμετοχή του ιδιωτικού τομέα στην αναδιάρθρωση του χρέους. Η συμφωνία αυτή πρόβλεπε απώλειες 21% σε όρους καθαρής τρέχουσας αξίας για τους ιδιώτες ομολογιούχους.28 Το επίπεδο του ονομαστικού κουρέματος συμφωνήθηκε σε δύο συνόδους κορυφής στα τέλη Οκτωβρίου. Ο διοικητής της ΕΚΤ τελικά συναίνεσε, εξασφαλίζοντας την εξαίρεση της ΕΚΤ από το κούρεμα που επέβαλλε «εθελοντικά» το PSI. Την εφαρμογή της απόφασης αυτής για λογαριασμό της ΕΚΤ θα την αναλάμβανε ο Μάριο Ντράγκι.

Στο εσωτερικό μέτωπο και σε προσωπικό επίπεδο η επικράτηση της εκσυγχρονιστικής πτέρυγας στις κυβερνητικές διεργασίες σήμαινε και την πολιτική αποδυνάμωσή μου εντός του κόμματος και της Κοινοβουλευτικής Ομάδας. Με τον ανασχηματισμό απομακρύνθηκα από την κυβέρνηση και τη θέση μου κατέλαβε ο αναπληρωτής υπουργός, Γιώργος Κουτρουμάνης. Η οριστική απομάκρυνσή μου από την κυβέρνηση ήταν προϊόν του συνολικότερου συμβιβασμού της κυβέρνησης όχι μόνο με την εκσυγχρονιστική συνιστώσα του κόμματος και την Τρόικα αλλά και με συγκεκριμένα εξωθεσμικά κέντρα που προωθούσαν την οριστική κατάργηση των συλλογικών διαπραγματεύσεων στον ευαίσθητο τομέα των εργασιακών σχέσεων. Εκ των υστέρων κατάλαβα ότι είχα υποτιμήσει τη δύναμή τους στην άσκηση πολιτικής και τη στενή διασύνδεσή τους με κυβερνητικά στελέχη που ενεργούν τελικά ως εντολοδόχοι ομάδων πίεσης και όχι ως εντολοδόχοι του δημόσιου συμφέροντος. Είχα αγνοήσει τις εσωτερικές πιέσεις που ασκούνταν από μερικές μεγάλες επιχειρήσεις και τράπεζες για ανατροπή του νόμου για τις ΕΣΕΕ, την υποχωρητικότητα της κυβέρνησης στις πιέσεις και την εμμονή των εταίρων μας για πλήρη απορρύθμιση της αγοράς εργασίας.

Οι πρόθυμοι

«Μέσα σε λίγες εβδομάδες μετά την αποχώρησή μου ο γενικός γραμματέας του ΥΠΟΙΚ, Ηλίας Πλασκοβίτης, επικοινώνησε με τη γενική γραμματέα του Υπουργείου
Εργασίας, Άννα Στρατινάκη, για να ξεκινήσει η διαδικασία επαναδιαπραγμάτευσης με την Τρόικα όσον αφορά την κατάργηση του θεσμού της επέκτασης των κλαδικών συμβάσεων.

Οι νέες ρυθμίσεις, που περιελάμβαναν το πάγωμα της δυνατότητας επέκτασης των κλαδικών συμβάσεων και την κατάργηση της αρχής της συρροής, δηλαδή της ευνοϊκότερης ρύθμισης, αποτέλεσαν το περιεχόμενο του άρθρου 37, παρ. 2 του Νόμου 4024/2011, που ήρθε προς ψήφιση στη Βουλή στις 20 Οκτωβρίου 2011. Η καταψήφισή του ήταν η αιτία της πρώτης διαγραφής μου από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ».