Η άγνωστη ερωμένη του Ντε Κίρικο

Μια άγνωστη ως σήμερα πτυχή της προσωπικής –και όχι μόνο –ζωής του Τζόρτζιο ντε Κίρικο φέρνει στο φως ένα νέο βιβλίο που κυκλοφορεί αυτές τις ημέρες στη διεθνή αγορά. Με τίτλο «Αλκηστη: Μια ιστορία αγάπης από τη Φεράρα» («Alceste: Una storia d’ amore ferrarese», όπως είναι ο πρωτότυπος τίτλος στα ιταλικά, εκδόσεις Maretti) το βιβλίο φωτίζει τη σχέση του ιταλού –γεννημένου στον Βόλο –ζωγράφου, συγγραφέα και γλύπτη με τη νεαρή Αντόνια Μπολονιέζι μέσα από την ανέκδοτη ως σήμερα αλληλογραφία των δύο ερωτευμένων. Ο καλλιτέχνης –ένας από τους διαμορφωτές του ιδιώματος της μεταφυσικής ζωγραφικής –γνώρισε την κοπέλα στη διάρκεια της τριετούς (1915-1918) παραμονής του στη «Φεράρα των εκπλήξεων» και μέσα από τις περίπου 100 επιστολές που περιλαμβάνονται στο βιβλίο αποκαλύπτονται ενδιαφέρουσες πλευρές όχι μόνο του συναισθηματικού του κόσμου αλλά και των αισθητικών αναζητήσεών του.

Εναν αιώνα μετά την άφιξη του Τζόρτζιο ντε Κίρικο (1888-1978) στη Φεράρα ως νεοστρατολογημένου –είχε προηγηθεί η κατάταξή του στη Φλωρεντία ύστερα από μια περίοδο λιποταξίας από το πολεμικό κάλεσμα –ο δισεγγονός της Αντόνια Εουτζένιο Μπολονιέζι προσφέρει στο Ιδρυμα που φέρει το όνομα του καλλιτέχνη –και όχι μόνο σε αυτό –ένα νέο, χρήσιμο εργαλείο για την έρευνα. Παρότι τα σχέδια των δύο νέων για γάμο δεν ευοδώθηκαν, τελικά πρόκειται για μια γοητευτική ιστορία αγάπης μέσα από την οποία προκύπτουν και νέα στοιχεία για τις καλλιτεχνικές κατευθύνσεις του Ντε Κίρικο μεταπολεμικά, γεγονός το οποίο παρέχει την ευκαιρία για μια διαφορετική θεώρηση της προσωπικότητάς του γενικότερα.

Ο Ντε Κίρικο είχε αποτυπώσει τη μορφή της αγαπημένης του Αντόνια (την οποία του άρεσε να αποκαλεί Αλκηστη, τη μυθολογική ιδανική σύζυγο) σε ένα πορτρέτο του 1918 το οποίο πρωτοπαρουσιάστηκε την επόμενη χρονιά στην πρώτη προσωπική έκθεσή του. Ο πίνακας προκάλεσε μεγάλη εντύπωση. Χαρακτηριστικό το γράμμα που έστειλε ο Ντε Κίρικο στις 5 Φεβρουαρίου 1919 από τη Ρώμη στη νεαρή κοπέλα: «Η έκθεση πάει περίφημα, το πορτρέτο σου αποτελεί αντικείμενο μεγάλου θαυμασμού, το έχω ονομάσει «Αλκηστη»». Λίγες ημέρες αργότερα, στις 14 του ίδιου μηνός, ημέρα του Αγίου Βαλεντίνου, της γράφει προαναγγέλλοντας ουσιαστικά την αγορά του πορτρέτου: «Την «Αλκηστη» τη «φλερτάρουν» πολλοί και φοβάμαι πως θα την πάρουν μακριά μου».

Ο Εουτζένιο Μπολονιέζι αντιμετωπίζει την ιστορία αγάπης της προγιαγιάς του με ευαισθησία. Οπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Φάμπιο Μπέντζι, πρόεδρος του Ιδρύματος Ντε Κίρικο στην έκδοση, «βρισκόμαστε μπροστά σε ένα άλλο πρόσωπο του θετού γιου της Φεράρας: ένα πρόσωπο τρυφερό και στοργικό στη διάρκεια της διετίας που έμεινε σε αυτή την πόλη και το οποίο δεν έχει να κάνει μόνο με τις στρατιωτικές υποχρεώσεις, τη ζωγραφική και τη μελέτη του… Οι επιστολές αυτές συμπληρώνουν το ανθρώπινο πορτρέτο του Ντε Κίρικο: από αυτές προκύπτει ένας άνθρωπος ακέραιος, τίμιος και εργατικός, ο οποίος πάλευε σκληρά προκειμένου να κατακτήσει τις αναγκαίες προϋποθέσεις για να κάνει πράξη το όνειρο της ζωής του που μοιραζόταν με την αγαπημένη του, έχοντας παράλληλα να αντιμετωπίσει και τα κελεύσματα της μοίρας»

Ο ίδιος υπογραμμίζει τη σημασία του συγκεκριμένου αρχειακού υλικού. Ως σήμερα, σημειώνει, οι γνώσεις μας για το 1919, «χρονιά κομβική για τη διαμόρφωση του κλασικισμού του Ντε Κίρικο, ήταν περιορισμένες σε μια γενικόλογη φιλολογία». Το υλικό αυτό προσφέρει κατά την άποψή του τη δυνατότητα πρόσβασης στην ποιότητα της ψυχής των πρωταγωνιστών και στα ήθη της εποχής που εμπεριέχουν κάτι το αιώνιο και το κλασικό, το αρμονικό και το μοιραίο, στοιχεία τα οποία ταυτίζονται με την πεμπτουσία της δημιουργίας του καλλιτέχνη.