Η αποτίμηση που ακολουθεί, παρ’ ότι δεν είναι ενθουσιώδης, δεν πρέπει να ερμηνευθεί ως αποδοχή (ή έπαινος!) για την οικονομική πολιτική της συγκυβερνήσεως. Η τελευταία βρίθει λαθών (πέραν των λαθών, που η τρόϊκα έχει κάνει), με κυριώτερο το ότι το ΠΑΣΟΚ πρώτα (απ’ τον Οκτώβριο 2009) και ΝΔ-ΠΑΣΟΚ κατόπιν (απ’ τον Ιούνιο 2012) διάλεξαν να επιτύχουν την δημοσιονομική προσαρμογή, που απαιτούσαν αι συνθήκες και αναποφεύκτως και λογικώς επέβαλαν οι δανειστές, όχι μέσω μειώσεως των κρατικών δαπανών κυρίως (όπως συμβούλευε το ΔΝΤ), μα κυρίως μέσω υπερθετικής αυξήσεως των φόρων. Δεύτερο λάθος των δύο αυτών κομμάτων, το ότι δεν κατώρθωσαν (ή και δεν επεδίωξαν) να πατάξουν την φοροδιαφυγή. Τρίτο, το ότι δεν έχουν προωθήσει στον απαραίτητο βαθμό τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις στην λειτουργία τόσο του κράτους όσο της οικονομίας. Ολα δε αυτά, σε ένα πλαίσιο αδυναμίας εξυπηρετήσεως (ή «βιωσιμότητος», ως αδοκίμως λέγεται) του τεραστίου πλέον (σε σχέσι με το ΑΕΠ) δημοσίου χρέους της χώρας, αλλά και μη επιτεύξεως πραγματικών πρωτογενών πλεονασμάτων (λόγω μη πληρωμής ποσών, που το κράτος χρεωστά σε ιδιώτες για αγορές αγαθών και υπηρεσιών, επιστροφές ΦΠΑ, απαλλοτριώσεις κ.α.). Πρόκειται για δαπάνες, που αν είχαν πληρωθή θα συνέχιζαν να δημιουργούν πρωτογενή ελλείμματα, αλλά που (με την σιωπηρά ανοχή της τρόϊκας) δεν περιλαμβάνονται στο δημόσιο χρέος, το οποίο κυβέρνηση και τρόϊκα βολικά θεωρούν πως προκύπτει μόνον από εκδοσμένα και εκδιδόμενα ομόλογα.

Γι ‘αυτό και αι προοπτικές της ελληνικής οικονομίας, αν δεν γίνει «κουρά» του χρέους και δεν σημειωθεί εισροή επενδυτικών πόρων, παραμένουν άκρως ζοφερές, χωρίς ν’ αποκλείεται (λόγω και πολιτικών εξελίξεων) η εντός των επομένων 2 ετών επιστροφή στην δραχμή ως τελευταία, καταναγκαστική, απεγνωσμένη «λύση», ίσως και με διάγγελμα Σαμαρά ακόμη (αντί, λ.χ., Τσίπρα)!

Ομως αι ανωτέρω αδυναμίες και σκοπιμότητες της κυβερνητικής πολιτικής δεν δικαιώνουν το πρόγραμμα Σύριζα, όπως αυτό παρουσιάσθηκε με την ομιλία Τσίπρα στην ΔΕΘ. Αυτό είναι και η ελληνική τραγωδία, άλλωστε: αμφότερες αι τρέχουσες «λύσεις» (η οικονομική πολιτική της συγκυβερνήσεως απ’ την μιά, η προτεινομένη απ’ τον Σύριζα απ’ την άλλη) είναι λάθος!

Η ομιλία Τσίπρα – γενικές παρατηρήσεις

Ο Τσίπρας υπήρξε καλός στην παρουσίασι του οικονομικού (και όχι μόνο) προγράμματος του Σύριζα. Απέφυγε χαρακτηριστικά τις «κορώνες», τις φωνητικές εξάρσεις, τις επιθέσεις στην «επάρατο Δεξιά», την αριστερή φρασεολογία, τις αναφορές σε «σοσιαλιστικά οράματα» – ακόμη και το να ομιλήσει αγγλικά! Ηταν σχεδόν ένας «τεχνοκράτης», που ομιλούσε ήρεμα από σύγχρονης, εξευρωπαϊσμένης, «αριστερής» σκοπιάς σε πανεπιστημιακό αμφιθέατρο (του εξωτερικού…). Μάλιστα για πρώτη φορά, προς το τέλος του λόγου του, αποδέχθηκε και παραδέχθηκε ότι υπάρχουν «και εσωτερικές, ενδογενείς» αιτίες για την κρίσι (τις οποίες όμως, ατυχώς, απέφυγε να περιγράψει – ίσως επειδή θα στενοχωρούσε σημαντικό μέρος της «πελατείας» του), στις οποίες ο Σύριζα θα κάνει «κατά μέτωπον επίθεσι». Αυτή ήταν ίσως και η πιό ρεαλιστική αποστροφή του, που, ελπίζει κανείς, σηματοδοτεί μία νέα αρχή για τον Σύριζα και ίσως για την χώρα (αφού ΄μπορεί ν’ αποτελέσει και την βάσι για μετεκλογική συνεργασία ΝΔ – ΠΑΣΟΚ – Σύριζα, αν τούτο καταστεί απολύτως απαραίτητο).

Επίσης, κάποιες απ’ τις προτάσεις του είναι καλές. Αλλες όμως, παρμένες ΄σαν σύνολο και παρ’ ότι ο Τσίπρας προσπάθησε να τις κοστολογήσει, δεν «βγαίνουν» οικονομικά ή στηρίζονται στην ελπίδα μιάς αόριστης βελτιώσεως του οικονομικού κλίματος, οδηγούσες σε επιδείνωσι του δημοσιονομικού προβλήματος. Πριν αναλύσουμε τις μεν και τις δε, θα κάνουμε δύο ακόμη γενικές παρατηρήσεις:

(α) Τόνισε την σημασία των θετικών δράσεων για την μεταστροφή του οικονομικού κλίματος. Από αυτήν την «ψυχολογική» παράμετρο δείχνει να εξαρτά πολλά – πρωτίστως δε, ηυξημένα κρατικά έσοδα. Αυτό είναι επιχείρημα, που δέχομαι ο ίδιος σε σημαντικό βαθμό, όταν, λ.χ., ομιλώ για την θετική επίδρασι μιάς μεγάλης μειώσεως των φόρων (ιδίως κατοχής ακινήτων) επί της οικονομικής δραστηριότητος. Θα μετρήσει όμως, στην περίπτωσι κυβερνήσεως Σύριζα, μόνον εάν στην πορεία προς τις εκλογές, πείσει ο Σύριζα πως δεν πρόκειται να διαλύσει τελείως την οικονομία με αριστερές εξαλλοσύνες και πειραματισμούς.

(β) Δεν ωμίλησε καθόλου για το λαθρομεταναστευτικό ζήτημα. Αυτό υπήρξε λάθος, πρώτον επειδή οι τόσοι πολλοί (λαθρο)μετανάστες ασκούν ανοδική πίεσι στην ανεργία των γηγενών πολιτών και καθοδική πίεσι στους μισθούς (η οποία θα μεγαλώσει τα επόμενα χρόνια αν το ρεύμα συνεχισθεί, ιδίως αν συνεχισθεί με τον άτακτο τρόπο, που το έχει χαρακτηρίσει τα τελευταία 15-25 χρόνια). Δεύτερον επειδή αυτές αι μάζες αφαιμάσσουν όλο και περισσότερο τους περιωρισμένους πόρους του εκπαιδευτικού, του προνοιακού και των συστημάτων υγείας και αστυνομικής προστασίας. Πρόκειται δηλ. για μία παράμετρο, που αν δεν ληφθεί υπ’ όψιν ΄μπορεί να τινάξει στον αέρα τον «εξυγιαντικό» σχεδιασμό οιασδήποτε κυβερνήσεως. Σε μία ομιλία στην ΔΕΘ θα περίμενε κανείς προτάσεις για την αντιμετώπισι του λαθρομεταναστευτικού, πού, χωρίς ιδεοληψίες, ΄μπορεί να είναι μόνο δύο ειδών (ή συνδυασμός): Είτε πατάξεως της λαθρομεταναστεύσεως είτε συντεταγμένης ενσωματώσεως των λαθρομεταναστών στην οικονομία, με τρόπο που να ανταποκρίνεται τόσο στα εθνικά συμφέροντα όσο στα οικονομικά συμφέροντα των γηγενών πολιτών κατ’ αρχήν.

Η ομιλία Τσίπρα – το κόστος των προτάσεων

(1) «Δωρεάν ρεύμα σε 300.000 ΄νοικοκυριά, έως 3600 Kwh το έτος». Δεν εξηγείται αν το «δωρεάν» περιλαμβάνει δημοτικά τέλη και τέλος ΝΕΡΙΤ. Κόστος (που δεν ανέφερε): €0,08 Χ 3.600 Χ 300.000 = €86.400.000 περίπου.

(2) «Κουπόνια διατροφής σε 300.000 ΄νοικ.» Με, έστω, €10/κουπόνι, κόστος = 300.000 Χ 10 Χ 365 = €1.095.000.000.

(3) «Δωρεάν ιατρική περίθαλψη για όλους στις δημόσιες δομές υγείας & μείωση συμμετοχής στην φαρμακευτική δαπάνη». Το 2012 η συνολική δημοσία δαπάνη υγείας ήταν 12 δις (έναντι 16,1 δις το 2009), δηλ. δαπάνη γενικής κυβερνήσεως & ΟΚΑ. Προσέξτε τώρα τι κρύβει η πρόταση: Οι μεν ασφαλισμένοι έχουν ήδη δωρεάν πρόσβασι στις «δομές υγείας», άρα το πρόγραμμα αφορά ανασφαλίστους (για κάποιους των οποίων όμως ήδη λαμβάνει μέτρα η νυν κυβέρνηση). Αρα η πρόταση αφορά εκείνους τους ανασφαλίστους, που ενδεχομένως δεν θάχουν πρόσβασι στο σύστημα έως ότου γίνει κυβέρνησι ο Σύριζα, συν την υπόσχεσι για μείωσι συμμετοχής στην φαρμακευτική δαπάνη. Ομως η πρόσβαση των ανασφαλίστων εύκολα ΄μπορεί να υλοποιηθεί με εντολή στις «δομές υγείας» να τους δέχωνται – χωρίς ν’ αυξηθεί η δαπάνη υγείας! Μόνο που σε «δομές υγείας», που ήδη υποφέρουν από υποχρηματοδότησι, κάτι τέτοιο θα προκαλέσει νέα πτώσι της ποιότητος των παρεχομένων υπηρεσιών. Για να μη γίνει αυτό, θα χρειασθεί γενναία αύξησι της χρηματοδοτήσεως – από πού; Πώς;.Ουδεμία κοστολόγηση ή πρόταση χρηματοδοτήσεως παρεσχέθη επ’αυτού, αλλά κατά μετριοπαθή υπολογισμό μας, το αναγκαίο κόστος για να μη χειροτερεύσουν περαιτέρω αι υπηρεσίες υγείας και για να καλυφθεί η μικροτέρα συμμετοχή στην φαρμακευτική δαπάνη θα είναι της τάξεως των 4 δις, έστω 3 δις αν εν τω μεταξύ εκλογικευθεί το σύστημα περισσότερο. Αλλο, τέλος, ερώτημα είναι: η «δωρεάν» περίθαλψη θα αφορά και τους λαθρομετανάστες;

(4) «Επιδότηση ενοικίου €4/τ.μ. για πρόσβασι αστέγων σε 25.000 διαμερίσματα». Αρα, για μέσο εμβαδόν διαμερίσματος τα 60 τ.μ. έχουμε: 4 Χ 25.000 Χ 60 Χ 12 = €72.000.000.

(5) «Δώρο Χριστουγέννων για 1.262.920 συνταξιούχους με σύνταξι ως €700.» Αρα: 1.262.920 Χ (έστω) €500 (κατά μέσον όρο) = €631.460.000.

(6) «Κάρτα μετακινήσεων σε ΜΜΜ για ανέργους και φτωχούς.» Εντάξει, αυτό απλά λύνεται με έκδοσι μιάς τέτοιας κάρτας. Ομως δεν έχει γίνει κοστολόγηση, καθώς αυτό προϋποθέτει πολλαπλά σενάρια για το αν μία κυβέρνηση Σύριζα θα δώσει το αντίτιμο των εισιτηρίων, που αναλογούν στην κάρτα, στα ΜΜΜ ή όχι, καθώς και ποιό θα είναι το αντίτιμο αυτό (αν, π.χ., θ’ αναλογεί σε 1 ή 20 διαδρομές και τι είδους τον μήνα).

(7) «Κατάργηση εξισώσεως φόρου στα καύσιμα». Ισως η πιό ορθή πρόταση μέχρι στιγμής, καθώς η εξίσωση προκάλεσε μύρια όσα προβλήματα, ενώ μείωσε τα φορολογικά έσοδα. Πρέπει όμως – και αυτό επίσης το υπόσχεται, ορθώς, ο Σύριζα – να συνοδευθεί από πάταξι του λαθρεμπορίου, που με την σειρά του προϋποθέτει υπουργούς και κρατικά στελέχη, που δεν θα φοβηθούν μη κτυπήσει αυτοκίνητο αυτούς ή τα παιδιά των…

(8) «Ιδρυση Ειδικών Εξωδίκων Επιτροπών Διακανονισμού Φορολογικών Οφειλών.» Εδώ υπάρχουν, κατ’ αρχήν, άλλα προβλήματα: Σε ποιόν βαθμό αυτές αι επιτροπές θα υποκαθιστούν την δικαστική λειτουργία; Μήπως θα είναι κάτι ΄σαν «λαϊκά δικαστήρια»; Ο δε Τσίπρας δεν ξεκαθάρισε αν αυτές αι επιτροπές θα εξαιρούν από την ρύθμισι φοροφυγάδες ή, αντιθέτως, θα εντάσσουν και αυτούς στην ρύθμισι μετά την κατάλληλη «συναλλαγή» μεταξύ μελών των επιτροπών και φοροφυγάδων (όταν ήδη γίνεται προσπάθεια να μην υπάρχει ζωντανή επαφή μεταξύ εφορίας και φορολογουμένων).

(9) Από την ανωτέρω ρύθμισι ο Σύριζα προεξοφλεί ότι θα εισπράξει, ως κυβέρνηση, 3 δις τον πρώτο χρόνο και συνολικά 7 δις σε βάθος 7ετίας (έναντι 68 δις ληξιπροθέσμων οφειλών). Ομως τέτοιες «ρυθμίσεις» και η νυν κυβέρνηση έχει αποδείξει πως ΄μπορεί να κάνει, ενώ η 7ετία υπερβαίνει κατά πολύ τον προβλεπόμενο κυβερνητικό ορίζοντα του Σύριζα…

(10)«12μηνη αναστολή διώξεων για φορολογικές οφειλές για όσους έχουν αποδεδειγμένα μηδενικό εισόδημα.»Αυτό είναι «κουφό»: Δηλ. μετά το 12μηνο θα γίνωνται διώξεις; Οσοι έχουν ελάχιστο εισόδημα θα κερδίζουν αναστολή μόνο για 3, 4 ή 6 μήνες, αναλογικά; Κι όσοι έχουν μηδενικό εισόδημα, μα έχουν περιουσία, θα διώκωνται ή όχι (εντασσόμενοι, λ.χ, στην ανωτέρω ρύθμισι);

(11)«Κατάργηση αυτοφώρου για φορολογικές οφειλές στο Δημόσιο.» Σωστό μέτρο στις πλείστες περιπτώσεις, αλλά δεν θα πρέπει να ισχύει το αυτόφωρο για κάποιες;

(12)«Κατάργηση προκαταβολής 50% οφειλομένου φόρου ως προϋπόθεση καταφυγής στην δικαιοσύνη.» Σωστή πρόταση – αλλά πρέπει να συνοδευθεί κι από μιά δικαστική λειτουργία, που επιτέλους θα είναι διατεθειμένη να στηρίξει ό,τι λέει το Σύνταγμα για φοροδοτική ικανότητα.

(13)«Αμεση κατάργηση ΕΝΦΙΑ.» Σωστή πρόταση, αλλά συνοδεύεται από θολή αντίληψι για την φύσι του ΕΝΦΙΑ και γενικώς για τον φόρο κατοχής ακινήτων, ενώ δεν ορίζει το αφορολόγητο όριο («υψηλό» πάντως) άνω του οποίου θα επιβάλλεται ο προτεινόμενος ΦΜΑΠ (και σ’ αυτά τα θέματα η σημασία ευρίσκεται στις λεπτομέρειες). Λέει, λ.χ., ο Τσίπρας ότι ο ΕΝΦΙΑ είναι φόρος υπέρ των εχόντων και κατά των φτωχών. Λάθος. Είναι φόρος κατά όλων: ναι μεν υπάρχουν πάμπολλοι φτωχοί για τους οποίους ο φόρος είναι δυσβάστακτος ή και αδύνατον να πληρωθεί χωρίς εκποίησι ακινήτου, το ίδιο όμως ισχύει για πολλούς «πλουσίους», ιδίως όμως ΄νοικοκυριά της μεσαίας τάξεως, με μεσαίες ως μεγάλες περιουσίας, τα οποία πλέον δεν έχουν ούτε μετρητά ούτε εισόδημα (ή έχουν μικρό μόνο εισόδημα). Αρα τι; Δήμευση; Πρέπει δηλ. ο Σύριζα να καταλάβει πως ορθή κατάργηση του ΕΝΦΙΑ σημαίνει και συνεπάγεται (α) προοδευτικοτέρα φορολόγησι εισοδημάτων και όχι βαρυτέρα φορολόγησι μεγάλων, έστω, ακινήτων περιουσιών, (β) αυτά τα πρόσθετα έσοδα από φόρο εισοδήματος θα πρέπει να χρηματοδοτούν την ΤΑ, με τερματισμό της χρηματοδοτήσεώς της απ’ τον κρατικό προϋπολογισμό. Αρα ομιλούμε για πρότασι, που ακούεται ευχάριστα, αλλ’ είναι ακόμη ανεπεξέργαστη.

(14)«Αφορολόγητο στα 12.000.» Σωστή πρόταση. Τι θα σημάνει για τα έσοδα του κράτους όμως; Σε ποιόν βαθμό η αρχική απώλεια θ’ αναπληρωθεί απ’ την επέκτασι της καταναλώσεως και των εισοδημάτων – ακόμη κι απ’ την βελτίωσι του ψυχολογικού κλίματος; Επ’ αυτού – ουδέν ειπώθη.

(15)«Ρύθμιση κοκκίνων δανείων, επ’ αόριστον αναστολή πλειστηριασμών για πρώτη κατοικία.» Ναι, αλλά πώς θα προστατευθούν αι τράπεζες και αι καταθέσεις του

κοινού; Επ’ αυτού – ουδέν. Εδώ, αι προτάσεις της ΤΕ (π.χ., για καταβολή ενοικίου στην τράπεζα) είναι κατά πολύ ορθότερες.

(16)«Νομοθετική απαγόρευση πωλήσεως δανειακών συμβάσεων.» Δηλ. εμποδίζονται αι τράπεζες απ’ το να ξεφορτωθούν πολλά κακά δάνεια, εξυγιαίνουσες έτσι τους ισολογισμούς των. Θα ΄μπορούσε, ίσως, εναλλακτικά να ορισθούν άλλες προϋποθέσεις και όροι για τέτοιες πωλήσεις (που εκτός των άλλων ενδέχεται να τονώσουν την κτηματαγορά).

(17)«Ιδρυση αναπτυξιακής τραπέζης και τραπεζών ειδικού σκοπού.» Καλά, είχαμε την Αγροτική Τράπεζα, την επήρε η Πειραιώς – τώρα θα την ξανα-ιδρύσει ο Σύριζα! Η ίδρυση αυτών θα κοστίσει, κατά τον Σύριζα, 3 δις, που θα προέλθουν απ’ το «μαξιλάρι» των 11 δις, που έχει το ΤΧΣ. Τώρα, πώς ο Σύριζα θα «βάλει χέρι» στο αποθεματικό του ΤΧΣ χωρίς σύγκρουσι με την ΕΕ, μένει μυστήριο.

(18)«Δημιουργία 300.000 θέσεων εργασίας σε Δημόσιο, ιδιωτ. τομέα και ‘κοινωνική οικονομία’ εντός 2 ετών.» Προβλεπόμενο κόστος, 5 δις, εκ των οποίων τα 3 δις, τον πρώτο χρόνο, θα προέλθουν απ’ τους πόρους του τρέχοντος και του νέου ΕΣΠΑ κι από άλλες «ευρωπαϊκές πηγές». Μα έως ότου γίνει κυβέρνηση ο Σύριζα το τρέχον ΕΣΠΑ θα είναι «ιστορία», το νέο θα το αξιοποιήσει ούτως ή άλλως η νυν κυβέρνηση ακριβώς για τον ίδιο σκοπό, αι δε άλλες «πηγές», ποιές θα είναι ακριβώς; Και τι ακριβώς είναι η «κοινωνική οικονομία»; Αρα κατ’ ουσίαν ο μόνος τρόπος δημιουργίας τόσων θέσεων εργασίας τόσο γρήγορα είναι μέσω αθρόων προσλήψεων στο Δημόσιο…

(19)«Απ’ την πάταξι φοροδιαφυγής ο Σύριζα, ως κυβέρνηση, θα εισπράξει 3 δις τον πρώτο χρόνο.» Μακάρι. (Ενώ η νυν κυβέρνηση πόσα εισπράττει;)

(20)«Αύξηση κατωτάτου μισθού στα 751 ευρώ.» Μακάρι, αλλά με ποιά παραγωγή και παραγωγικότητα και ποιό κεφάλαιο κινήσεως για τις επιχειρήσεις, που θα το δώσουν ποιές τράπεζες – και με 1,3 εκτμ. ανέργους Ελληνες συν εκ. χιλ. λαθρομετανάστες επιπλέον; Αύξηση μισθών διά κυβερνητικής εντολής και με τόση ανεργία, απλώς δεν συμβαδίζουν και μάλλον οδηγούν σε κλείσιμο κι άλλες επιχειρήσεις.

Αρα: Για υλοποίησι των μέτρων του, τον πρώτο χρόνο ο Σύριζα φιλοδοξεί να εισπράξει 3 δις από ρυθμίσεις φορολ. οφειλών, 3 δις από ΕΣΠΑ κι άλλες πηγές, 3 δις από πάταξι φοροδιαφυγής και 3 δις από ΤΧΣ, συν κάποιο απροσδιόριστο ποσόν απ’ την βελτίωσι του «οικονομικού κλίματος». Σύνολο, 12 δις τουλάχιστον.

Το δε κόστος των μέτρων του, τον πρώτο χρόνο, είναι: 86.400.000 για ρεύμα, 1.095.000.000 για σίτισι, 3 ως 4 δις για υγεία, 72.000.000 για ενοίκια αστέγων, 631.460.000 για δώρο Χριστουγέννων, 3 δις για τις νέες τράπεζες. Αυτά δίνουν συνολικό κόστος, για αρχή, 8-9 δις περίπου. Ομως σε αυτά πρέπει να προσθέσουμε απροσδιόριστη, μη κοστολογημένη, απώλεια εσόδων από (α) τροποποίησι ΕΝΦΙΑ (με πιθανή αναπλήρωσι εάν και εφ’ όσον τονωθεί η κτηματαγορά), (β) επαναφορά αφορολογήτου στα €12 χιλ., (γ) ρυθμίσεις φορολ. οφειλών (που όμως αν δεν γίνουν είναι σχεδόν σίγουρο πως δεν θα εισπραχθούν παρά σε πολύ μικρότερο βαθμό, άρα τι είχαμε, τι χάσαμε). (Η ΝΔ κοστολογεί το σύνολο των μέτρων στα 13,5 δις περίπου.) Από την άλλη, τα μέτρα α έως γ ενδέχεται να τονώσουν την συνολική ζήτησι και την οικονομία, οπότε θα υπερκαλύψουν το κόστος. Αρκεί η οικονομία να πεισθεί πως κυβέρνηση Σύριζα σημαίνει ενθάρρυνσι επενδύσεων, στήριξι της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και περιορισμό της κρατικής γραφειοκρατίας και εμποδίων. Αυτό είναι μάλλον δύσκολο. Τα μέτρα α έως γ, συνεπώς, θα είχαν πολύ μεγαλυτέρα πιθανότητα επιτυχίας αν τα προωθούσε μία κυβέρνηση, που ιδεολογικά επίστευε σε τοιαύτη ενθάρρυνσι, στήριξι και περιορισμό. Αν, τέλος, ίδωμεν τα μέτρα α έως γ, συν όλα τα προαναφερθέντα, με φόντο μία σύγκρουσι με την τρόϊκα, μονομερείς, ενδεχομένως, ενέργειες εκ μέρους μας και επιστροφής στην δραχμή, τότε το αν θα υπάρχει η κάρτα μετακινήσεων σε ΜΜΜ για ανέργους και φτωχούς θα είναι η ελαχίστη από τις έγνοιες μας.