Εναλλακτικές αφηγήσεις της ανάκαμψης

Τελικά ώδινεν όρος και έτεκεν μυν. Οι ευρωπαίοι Σοσιαλδημοκράτες, που είχαν υποσχεθεί να δώσουν «σκληρή μάχη» στην τελευταία διάσκεψη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την ανατροπή της λιτότητας και την υιοθέτηση αναπτυξιακής πολιτικής, δεν τόλμησαν να αμφισβητήσουν ευθέως την πολιτική δημοσιονομικής εξυγίανσης. Απλώς αμφισβήτησαν τον τρόπο εφαρμογής της. Ο δυναμικός ιταλός πρωθυπουργός, που φιλοδοξεί να ηγηθεί της συμμαχίας του Νότου, ζήτησε περισσότερο χρόνο. Οι Γερμανοί όμως δεν φαίνεται να υποχωρούν, τώρα –λέει –που η πολιτική αυτή αρχίζει να αποδίδει καρπούς!..

Είναι εντυπωσιακό. Φραστικά όλοι τάσσονται υπέρ της ανάπτυξης (και της απασχόλησης). Κανείς εναντίον. Τότε γιατί διαφωνούν; Προφανώς επειδή την αντιλαμβάνονται με εντελώς διαφορετικό τρόπο. Αρα είναι καλό να δούμε πώς εννοούν την ανάκαμψη οι δύο αντίπαλες σχολές μακροοικονομικής σκέψης, η νεοφιλελεύθερη και η κεϊνσιανή.

Οι θεωρητικοί του οικονομικού φιλελευθερισμού ασπάζονται το δόγμα της αναπτυξιακής λιτότητας. Δεν είναι δυνατόν –λένε –να ανακάμψει μια χώρα αν προηγουμένως δεν νοικοκυρέψει τα οικονομικά του κράτους. Είναι η σταθερή επωδός που ακούγεται στην Ευρώπη την τελευταία εξαετία. Οι δημοσιονομικά ευάλωτες χώρες πρέπει να μειώσουν δραστικά το έλλειμμα και το χρέος για να ανακτήσουν την εμπιστοσύνη των αγορών. Για να αρχίσουν πάλι να δανείζονται με ευνοϊκά επιτόκια και να χρηματοδοτήσουν την πολυπόθητη ανάκαμψη.

Ιστορικά το δόγμα αυτό δέχθηκε σφοδρή κριτική από τον Κέινς. Κατά τον βρετανό οικονομολόγο, η πολιτική δημοσιονομικής εξυγίανσης εν μέσω ύφεσης είναι δομικά εσφαλμένη. Σε περιόδους ύφεσης ο ιδιωτικός τομέας –ορθολογικά σκεπτόμενος –σταματά τις επενδύσεις και απολύει προσωπικό επειδή οι «ρέστοι» καταναλωτές μειώνουν τις αγορές τους και οι παραγγελίες των επιχειρήσεων παίρνουν την κατιούσα. Αν και η κυβέρνηση κάνει το ίδιο, τότε η επιδείνωση της ύφεσης είναι αναπόφευκτη. Γιατί οι συνολικές δαπάνες κινούν την οικονομία και όταν αυτές καταρρέουν, το ΑΕΠ καταρρέει και η ανεργία αυξάνεται αλματωδώς. Αρα σε περιόδους ύφεσης οι κυβερνήσεις πρέπει να αυξάνουν –όχι να μειώνουν –τις δαπάνες τους για να καλύψουν το κενό που δημιουργεί ο ιδιωτικός τομέας. Η δημοσιονομική λιτότητα πρέπει να εφαρμόζεται σε περιόδους ανάπτυξης: «Τhe boom, not the slump, is the right time for austerity at the Treasury».

Ο δε Ιρβινγκ Φίσερ προειδοποιούσε ότι η δημοσιονομική προσαρμογή συνιστά αυτοκαταστροφική επιλογή για όσες χώρες εισέρχονται σε κρίση με υψηλό δημόσιο χρέος. Οδηγεί αναπόφευκτα σε Μεγάλη Υφεση, αλλά και σε αποπληθωρισμό του ίδιου του χρέους, η πραγματική αξία του οποίου διογκώνεται λόγω εσωτερικής υποτίμησης. Ο εστί μεθερμηνευόμενο μεγαλύτερη ύφεση, μεγαλύτερη ανεργία αλλά και μεγαλύτερο… χρέος! Οιαδήποτε ομοιότης με τα τεκταινόμενα στη χώρα μας κάθε άλλο παρά συμπτωματική είναι.

Μπορεί όμως να εφαρμοστεί κεϊνσιανή πολιτική σε συνθήκες αγοραίας παγκοσμιοποίησης; Οχι από μια μικρή χώρα. Σίγουρα ναι από τις ΗΠΑ ή την ΕΕ, που διαθέτουν τεράστια εσωτερική αγορά. Εν πάση περιπτώσει, όμως, η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση αποτελεί πολιτικό σχέδιο, όχι τεχνολογική ή φυσική νομοτέλεια. Μέρος της αμερικανικής ελίτ έχει προ πολλού αρχίσει να την αμφισβητεί επειδή ανησυχεί από τη θεαματική άνοδο της Κίνας. Στη Γαλλία η Ακροδεξιά κέρδισε τις ευρωεκλογές με αιχμή του δόρατος τη σφοδρή κριτική κατά της παγκοσμιοποίησης. Οι καιροί αλλάζουν…