Οταν το 1929 ο πολωνοεβραίος βιολονίστας Μπρονισλάβ Χούμπερμαν επισκέφθηκε για πρώτη φορά την Παλαιστίνη, μια ιδέα χαράχθηκε στον νου του: πώς θα διαδώσει την κλασική μουσική στη Γη της Επαγγελίας. Η αφορμή δόθηκε μερικά χρόνια αργότερα, το 1933, και ήταν δυστυχώς οδυνηρή. Eίχε να κάνει με την άνοδο του ναζισμού στη Γερμανία. Ο Χούμπερμαν ήταν ένας από τους μουσικούς που αρνήθηκαν την πρόταση του μαέστρου Βίλχελμ Φουρτβένγκλερ να συμπράξουν με τη Φιλαρμονική Ορχήστρα του Βερολίνου και να γίνει με τον τρόπο αυτόν «κήρυκας της ειρήνης». Αντ’ αυτού απέστειλε ανοιχτή επιστολή στους γερμανούς διανοουμένους καλώντας τους να παραμείνουν πιστοί στις θεμελιώδεις αρχές του ουμανισμού…
Παράλληλα, διαισθανόμενος τον επερχόμενο όλεθρο, ο Χούμπερμαν κατόρθωσε να πείσει 75 εβραϊκής καταγωγής μουσικούς-μέλη κορυφαίων ευρωπαϊκών ορχηστρικών συνόλων να μεταναστεύσουν στην Παλαιστίνη. Τους βοήθησε να συνειδητοποιήσουν πως εν προκειμένω τους προσφερόταν κάτι περισσότερο από μια απλή νέα ευκαιρία απασχόλησης. Και πραγματικά, η Συμφωνική Ορχήστρα της Παλαιστίνης, που ιδρύθηκε το 1936, αποτέλεσε «καταφύγιο» για δεκάδες εβραίους μουσικούς και τις οικογένειές τους –γύρω στα 1.000 άτομα –οι οποίοι πιθανότατα θα είχαν καταλήξει στα ναζιστικά κρεματόρια…
Ο Τοσκανίνι, ο πόλεμος, η νέα σελίδα


Η πρώτη συναυλία της νέας ορχήστρας –που μετονομάστηκε σε Φιλαρμονική του Ισραήλ το 1948, με την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ –δόθηκε τη δεύτερη ημέρα των Χριστουγέννων του 1936 με τον θρυλικό ιταλό Αρτούρο Τοσκανίνι στο πόντιουμ, ο οποίος άφησε για λίγο τις υποχρεώσεις του στις ΗΠΑ προκειμένου να προσφέρει «πατρική φροντίδα στο νεογέννητο σύνολο». Εχοντας εγκαταλείψει ο ίδιος την πατρίδα του αφού αντιτάχθηκε σθεναρά στο φασιστικό καθεστώς του Μουσολίνι, δήλωνε πως δέχθηκε την πρόσκληση του Χούμπερμαν «για λόγους ανθρωπισμού».
Αξιοσημείωτο είναι ότι το πρόγραμμα της πρώτης εκείνης συναυλίας περιελάμβανε και έργα Βάγκνερ, η μουσική του οποίου εκείνη την εποχή εθεωρείτο πρωτοποριακή. Μετά τη Νύχτα των Κρυστάλλων, όμως, τον Νοέμβριο του 1938, η Ορχήστρα ουδέποτε ερμήνευσε ξανά έργα του σε ένδειξη αντίθεσης με τον αντισημιτισμό του και την ταύτιση της μουσικής του με τη ναζιστική Γερμανία. Και αυτό παρότι ο Ζούμπιν Μέτα, ισόβιος μουσικός διευθυντής της Φιλαρμονικής Ορχήστρας του Ισραήλ από το 1981, έχει διευθύνει πάμπολλες φορές ανά τον κόσμο έργα του γερμανού συνθέτη. Η αλήθεια είναι ότι ο σουπερστάρ ινδός μαέστρος το επιχείρησε και στο Ισραήλ την πρώτη εκείνη χρονιά της έναρξης της διά βίου σχέσης του με το σύνολο, ωστόσο χωρίς αποτέλεσμα. Εκτοτε, σε αντίθεση με τον στενό του φίλο αργεντινο-ισραηλινό μαέστρο Ντάνιελ Μπαρενμπόιμ, ο Μέτα δεν το τόλμησε ποτέ ξανά στο Ισραήλ. «Πρέπει κανείς να έχει πάντα στο μυαλό του ότι υπάρχουν ακόμη άνθρωποι εκεί με τον αριθμό από τα στρατόπεδα χαραγμένο στα χέρια τους» έχει δηλώσει. «Δεν θέλουμε να τους πληγώνουμε. Ο Βάγκνερ προκαλεί περισσότερη αντίδραση απ’ όση η Φολκσβάγκεν ή η Μερτσέντες. Η μουσική του τούς γυρίζει πίσω, στις ημέρες του τρόμου».
«Είμαστε το θετικό πρόσωπο του Ισραήλ»


Η πρώτη δεκαετία του συνόλου σφραγίστηκε από την εντατική δουλειά προκειμένου να αποκρυσταλλωθεί ο ήχος και να σφυρηλατηθεί η ενότητά του καθώς οι μουσικοί –εξαιρετικοί στο σύνολό τους –ήταν φορείς διαφορετικών ερμηνευτικών σχολών και ύφους. Οσο για τις ομιλούμενες γλώσσες της ορχήστρας, στην αρχή ήταν τέσσερις: γερμανικά, πολωνικά, ουγγρικά και ρωσικά. Τα εβραϊκά ήταν περιορισμένα σε κάποιους νεότερους μόνο μουσικούς. Aξίζει να αναφερθεί ότι στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου η ορχήστρα έπαιξε 142 φορές για τις συμμαχικές δυνάμεις, ενώ με το τέλος της σύρραξης έδωσε συναυλία στο προσφάτως τότε απελευθερωμένο Βέλγιο…
Πριν από τον Μέτα ο Λέοναρντ Μπερνστάιν ήταν ο αρχιμουσικός ο οποίος συνέδεσε το όνομά του διά βίου με την ορχήστρα-σύμβολο της τραγικής εβραϊκής περιπέτειας. Από το 1947, έναν χρόνο προτού μετονομαστεί το σύνολο σε Φιλαρμονική του Ισραήλ, ως τον θάνατό του, το 1990, ο Μπερνστάιν άφησε ανεξίτηλο το αποτύπωμά του στο συγκρότημα. Ο Ζούμπιν Μέτα έγινε μουσικός της σύμβουλος το 1969 και το 1977 μουσικός διευθυντής, τίτλος ο οποίος μετατράπηκε σε ισόβιο το 1981.
Εναν χρόνο νωρίτερα ωστόσο και ενώ παράλληλα κατείχε τον τίτλο του μουσικού διευθυντή της Φιλαρμονικής Ορχήστρας της Νέας Υόρκης –ο μακροβιότερος στην ιστορία του συνόλου καθώς η θητεία του διήρκεσε 13 χρόνια, στο διάστημα 1978-1991 –ο Μέτα ίδρυσε εκεί τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό «Οι Αμερικανοί Φίλοι της Φιλαρμονικής του Ισραήλ» με σκοπό την οικονομική της στήριξη ως αντίβαρο στην αδύναμη χρηματοδότηση από την κυβέρνηση του Ισραήλ. Με τα χρήματα που συγκεντρώνει ο οργανισμός αυτός αντιμετωπίζονται τα λειτουργικά έξοδα της Ορχήστρας και χρηματοδοτούνται τα εκπαιδευτικά της προγράμματα. «Είμαστε σήμερα το θετικό πρόσωπο του Ισραήλ» έχει δηλώσει ο Μέτα. Ο ίδιος έχει συμβάλει αποφασιστικά στην ενδυνάμωση του διεθνούς προφίλ του συνόλου.

Η νέα συναυλία στην Αθήνα
Εναν μόλις χρόνο μετά την τελευταία της συναυλία στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών η Φιλαρμονική Ορχήστρα του Ισραήλ υπό τον Ζούμπιν Μέτα επιστρέφει γράφοντας τον εφετινό επίλογο του κύκλου «Μεγάλες Ορχήστρες – Μεγάλοι Μαέστροι». Θα παρουσιάσει στο αθηναϊκό κοινό την 8η Συμφωνία του Μπρούκνερ (18/6) και τη 2η Συμφωνία του Μάλερ με τη σύμπραξη της σοπράνο Γιουλιάνε Μπάνζε, της μέτζο σοπράνο Κάθριν Γουίν Ρότζερς και της Κρατικής Χορωδίας της Λετονίας (19/6).
Ο Ζούμπιν Μέτα δεν χρειάζεται ασφαλώς ιδιαίτερες συστάσεις: έχει εμφανιστεί πολλές φορές στη χώρα μας –στο Ηρώδειο, στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών και Θεσσαλονίκης κ.α. -, έχει μιλήσει επανειλημμένως στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, γνωρίζεται με έλληνες μουσικούς… Ο ίδιος δεν αγαπά τη λέξη σταρ. Στα 78 του χρόνια όμως παραμένει ένας από τους λαμπερότερους –και από τους τελευταίους ίσως –αστέρες του πόντιουμ, αφού η φήμη του υπερβαίνει τα όρια του κόσμου της λεγόμενης κλασικής μουσικής. Γεννημένος στις 29 Απριλίου 1936 στη Βομβάη ο Μέτα είναι κάτοχος μιας σειράς ρεκόρ: υπήρξε ο νεότερος μαέστρος που συνεργάστηκε με τις περίφημες Φιλαρμονικές της Βιέννης και του Βερολίνου, ο μικρότερος σε ηλικία μουσικός διευθυντής μιας μεγάλης ορχήστρας των ΗΠΑ και ο πρώτος που ηγήθηκε ταυτοχρόνως δύο εκ των σημαντικότερων βορειοαμερικανικών συνόλων. Είναι παράλληλα γνωστός για την κοινωνική του συνείδηση: αυτή ακριβώς την πτυχή της προσωπικότητάς του θέλει να τιμήσει η Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης καλώντας τον να διευθύνει για μία ακόμη φορά –την πέμπτη στην καριέρα του –την περίφημη Πρωτοχρονιάτικη Συναυλία του 2015. Από την ιστορική χρυσοποίκιλτη αίθουσα της Musikverein, ο Μέτα θα στείλει σε όλον τον κόσμο το πρώτο αισιόδοξο μήνυμα της νέας χρονιάς…

πότε & πού:
Η Φιλαρμονική Ορχήστρα του Ισραήλ υπό τον Ζούμπιν Μέτα θα εμφανιστεί στις 18 και 19 Ιουνίου (στις 21.00) στην Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ