Επίσκεψη στον Πύργο της Μαύρης Αφροδίτης



Ας τη φανταστούμε να κατηφορίζει τη φωτισμένη λεωφόρο Σανζ Ελυζέ γυρνώντας την εξαίσια γυμνή πλάτη της στην Αψίδα του Θριάμβου. Σαν αίλουρος ακολούθησε την Τσικίτα, τον αγαπημένο της γατόπαρδο, κατηφορίζοντας δεξιά προς τις όχθες του Σηκουάνα. Αλαφροπάτησε στα φαρδιά πεζοδρόμια της κομψής λεωφόρου Μοντέν ενώ το είδωλο της μαύρης ομορφιάς της γλίστρησε χωρίς δισταγμό από βιτρίνα σε βιτρίνα. Το κλασικό λευκό – μαύρο του οίκου Σανέλ, τα έντονα χρώματα του Λακρουά, η στολή παραλλαγής που λανσάρει εφέτος ο Ντιόρ την άφησαν αδιάφορη. Παρέμενε φυσική και συναρπαστικά όμορφη κεντώντας τη γύμνια της με φτερά, στρας και παγέτες.


Στη σάλα Ντρουό Μοντέν του θεάτρου Σανζ Ελυζέ κοστούμια, φωτογραφίες, χειρόγραφα, ντοκουμέντα, αναμνηστικά και προσωπικά αντικείμενα από την πολυτάραχη ζωή της βρέθηκαν συγκεντρωμένα σε μια έκθεση αφιερωμένη σε ένα από τα πιο ελεύθερα και αντισυμβατικά πνεύματα της εποχής της τζαζ: στη χορεύτρια, τραγουδίστρια και περφόρμερ Ζοζεφίνα Μπέικερ. Η έκθεση για τη Μαύρη Αφροδίτη μεταφέρθηκε από το Παρίσι στον Πύργο Μιλάντ στη Δορδόνη της Γαλλίας όπου θα φιλοξενηθεί ως τον Οκτώβριο του 2001.


Οταν το 1994 ο Πύργος Μιλάντ άλλαξε ιδιοκτήτη για όγδοη φορά από το 1489 που πρωτοκατοικήθηκε οι νέοι οικοδεσπότες Μαμά και Ζαν-Λουί Σεντάλ ενθουσιάστηκαν από τις ομορφιές του Πύργου, από τους κήπους γαλλικού στυλ, από την πισίνα σε σχήμα J και από το μνημειώδες τζάκι του κεντρικού καθιστικού δωματίου. Ερευνώντας μαρτυρίες, ντοκουμέντα και διαφορετικές πληροφορίες για την ιστορία του Πύργου Μιλάντ βυθίστηκαν χωρίς να το καταλάβουν στον μύθο μιας μεγάλης καλλιτέχνιδος, της Ζοζεφίνας Μπέικερ.


Η αύρα της Ζοζεφίνας, ιδιοκτήτριας του Πύργου από το 1947 ως το 1968, ήταν παρούσα. Γοητευμένοι από τη ζωή της, την προσωπικότητά της και τους αγώνες της θεώρησαν ότι ο Πύργος τής ανήκει ακόμη και αποφάσισαν να αναβιώσουν τη μνήμη της στον χώρο αυτόν που τόσο αγάπησε και αναγκάστηκε να εγκαταλείψει λόγω οικονομικών δυσχερειών με μεγάλο πόνο. Δημιούργησαν λοιπόν το Μουσείο Ζοζεφίνα Μπέικερ σε κάποια από τα δωμάτια του Πύργου αλλά δεν σταμάτησαν εκεί. «Επιθυμούσαμε να την ξαναθυμίσουμε σε αυτούς που τη γνώρισαν αλλά και να τη γνωρίσουμε σε άλλους που δεν ήξεραν γι’ αυτήν» λέει με ευγένεια η Ζαν-Λουί Σεντάλ, σύζυγος του ιδιοκτήτη.


Μιούζικ χολ και παγέτες



Στην 75η επέτειο της «Μαύρης Επιθεώρησης» («Revue Negre») και στην 25η επέτειο από τον θάνατό της οι Σεντάλ αφιερώνουν την έκθεση «Ζοζεφίνα Μπέικερ: Μιούζικ χολ και παγέτες» στη Μεγάλη Κυρία που είχε τη μοναδική ικανότητα να κάνει τους ανθρώπους να σκέφτονται, να γελούν και να ερωτεύονται. Η «Μαύρη Επιθεώρηση» έκανε πρεμιέρα στις 2 Οκτωβρίου 1925 στο θέατρο Σανζ Ελυζέ. Να πώς περιγράφει ο Πολ Ασάρ την εμφάνιση της νεαρής Ζοζεφίνας στο γαλλικό κοινό: «…Και όταν η Ζοζεφίνα έκανε την είσοδό της στη σκηνή ήταν η αποκάλυψη ενός καινούργιου κόσμου. Ο ερωτισμός απέκτησε τώρα στυλ. Μια ναΐφ έκφραση πόθου, κραυγαλέα και πρωτόγονα σπαρακτική. Γελούσε, έκλαιγε. Και από τα βάθη του ρωμαλέου κορμιού της έρεε ένα τραγούδι με μια κρυστάλλινη φωνή που απρόσμενα μεταμορφωνόταν σε συναρπαστικά βραχνή».


Ο χώρος του Ντρουό Μοντέν δεν επελέγη τυχαία από το Πρακτορείο Γκαλουσά που χρειάστηκε περίπου δύο χρόνια για να συλλέξει ό,τι αφορούσε τη ζωή της. Φουστάνια και θεατρικά κοστούμια, κοσμήματα και προσωπικά αντικείμενα, σχέδια, εικονογραφήσεις, ζωγραφιές, πόστερ, προγράμματα παραστάσεων, λιθογραφίες, γράμματα, βιβλία, ταινίες αλλά και περισσότερες από 200 θαυμάσιες φωτογραφίες-ντοκουμέντα κοσμούν τον λαβυρινθώδη χώρο της έκθεσης. Καμπύλες διαδρομές με ανάλαφρα ριντό σε τζαζ αναπαραστάσεις οδηγούν στις καλυμμένες με κόκκινο βελούδο αίθουσες που αντανακλούν τον ερωτισμό της Μαύρης Αφροδίτης. Η γυμνή φιγούρα της Μπέικερ σιγοτραγουδάει σε τζαζ σκοπούς «Δεν είμαι ανήθικη. Είμαι φυσική». Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η εικαστική δουλειά του σύγχρονου φωτογράφου Πίτερ Λίντμπεργκ που με τη βοήθεια των μοντέλων Ναόμι Κάμπελ, Λίντα Εβαντζελίστα και Γκιζέλ Ζελάουι αναπαριστούν τη Μαύρη Θεά σε φωτογραφίσεις για τη γαλλική και την ιταλική «Vogue» αφιερώνοντας: «Στη Ζοζεφίνα Μπέικερ, στην προσωπικότητά της και στην τόλμη της να είναι τόσο avant-garde».


Το τέλειο …σπίρτο


Το πραγματικό της όνομα ήταν Ζοζεφίνα Κάρσον. Γεννήθηκε στις 3 Ιουνίου 1906 σε μια φτωχογειτονιά του Σεν Λούις στο Μιζούρι των Ηνωμένων Πολιτειών. Από πολύ νωρίς αντιμετώπισε το σκληρό πρόσωπο της φτώχειας όταν ο πατέρας της, ντράμερ σε τοπική μπάντα, δεν κατάφερνε να στηρίξει οικονομικά την ανύπαντρη μητέρα της και τα τρία μικρότερα ετεροθαλή αδέλφια της. Από τα οκτώ της χρόνια δούλευε υπηρέτρια ενώ στα 14 έκανε τον πρώτο της γάμο που πολύ γρήγορα οδηγήθηκε σε διαζύγιο. Ως τα 18 της είχε ήδη κάνει το ντεμπούτο της στη σκηνή του Μπούκερ Τ. Ουάσιγκτον Θίατερ, ένα μαύρο βαριετέ στο Σεν Λούις.


Αναβαθμίστηκε σε χορευτικές παραστάσεις των Φολί Μπερζέρ και των Ζίγκφιλντ Φολίς ενώ με τη «Μαύρη Επιθεώρηση» έφθασε στο Παρίσι. Στην πρώτη της εμφάνιση χόρεψε φορώντας ένα κοστούμι από φτερά. Στην πόλη όπου το ελεύθερο πνεύμα συναντούσε τον ξέφρενο ρυθμό της τζαζ σε έναν εκρηκτικό συνδυασμό η Ζοζεφίνα ήταν το τέλειο σπίρτο για την πυροδότηση. Υπήρξε μια χορεύτρια αλλά και περφόρμερ, μια καλλιτέχνις γνωστή για τις στάσεις του φιδίσιου κορμιού της, για τα εντυπωσιακά εβένινα χαρακτηριστικά της και για τις γκριμάτσες που έκανε αλληθωρίζοντας τα μεγάλα εκφραστικά της μάτια.


Η ενσάρκωση του πόθου


Είτε χορεύοντας ημίγυμνη με τη φουστίτσα από μπανάνες τον Χορό του Πρωτόγονου είτε ραίνοντας το κοινό της με λουλούδια, η Ζοζεφίνα Μπέικερ υπήρξε η ενσάρκωση του πόνου και του πόθου όλων των εποχών. «Δεν είμαι αθλητική. Δεν εξασκούμαι. Αφήνω τη ζωή να με πηγαίνει όπου θέλει. Δεν κάνω πρόβες πριν. Δεν είμαι μηχανή. Και πράγματι πιστεύω ότι η φύση είναι πολύ πιο όμορφη από τις μηχανές. Πέρα από χορεύτρια, πέρα από ηθοποιός, πέρα ακόμη και από μια μαύρη γυναίκα… είμαι απλώς η Ζοζεφίνα Μπέικερ» εξομολογείται στον βιογράφο της Μαρσέλ Σοβάζ.


Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου προσέφερε τις υπηρεσίες της στη Γαλλική Αντίσταση και όταν το 1948 επέστρεψε στην Αμερική προσχώρησε στην Κίνηση για τα Πολιτικά Δικαιώματα κερδίζοντας τον σεβασμό και την αναγνώριση της Αφροαμερικανικής Κοινότητας, όχι όμως και των άλλων Αμερικανών. Επέστρεψε στο Παρίσι και με τον τρίτο σύζυγό της Γιο Μπουιγιόν εγκαταστάθηκε στον Πύργο Μιλάντ, όπου και αφοσιώθηκε στα 12 παιδιά διαφορετικών φυλών που υιοθέτησε αποκαλώντας την οικογένειά της «Ουράνιο τόξο».


Τα τελευταία χρόνια είχε χρεοκοπήσει και ζούσε με μεγάλη δυσκολία. Ο θάνατος τη συνάντησε στις 12 Απριλίου 1975, τέσσερις ημέρες μετά την πρεμιέρα ενός θεάματος αφιερωμένου στη ζωή της, ενώ 20.000 άτομα την ακολούθησαν στην τελευταία της κατοικία στο Παρίσι. Πολλά χρόνια μετά ο μύθος ακολουθεί ακόμη τη Ζοζεφίνα Μπέικερ όπως η πρωινή ανοιξιάτικη ομίχλη στους δρόμους του Παρισιού που τόσο λάτρεψε.