Ας φανταστούμε, για αρχή, τον Κάφκα με smartphone. Σκεφτείτε τον Josef K. να λαμβάνει την κλήση της σύλληψής του μέσω push notification και τη Δίκη να διασπάται σε stories που αυτοκαταστρέφονται μέσα σε 24 ώρες. Είναι αστείο, έτσι; Αλλά το αστείο μάς λέει κάτι βαθύτερο: η μορφή της αφήγησης εξαρτάται από το πολιτισμικό υποκείμενο της προσοχής. Και σήμερα, αυτό το υποκείμενο είναι νευρωτικό, κομματιασμένο και επιληπτικά διαθέσιμο, στην κυριολεξία.
Ο πολιτισμός του scrolling δεν είναι απλώς τεχνολογικός: είναι ιδεολογικός. Η συντομία λειτουργεί ως κατασταλτικός μηχανισμός, μια επιταγή «πες το γρήγορα ή φύγε από το timeline». Ενα είδος βίαιης εμμονής στην πληροφόρηση χωρίς επεξεργασία. Δεν είναι πια ο χρόνος του μυθιστορήματος που διαστέλλεται – είναι η μνήμη που συρρικνώνεται, όπως το πάτωμα σε εφιάλτη.
Και τι γίνεται με την ποίηση; Εδώ έχουμε μια ειρωνική αναστροφή: το παλιό είδος της πυκνής έκφρασης γίνεται τώρα το πιο εφήμερο. Το ποίημα του Ρίλκε δεν διαβάζεται πια στο φως της θλίψης, αλλά στο φως της οθόνης, ανάμεσα σε ένα βίντεο με γάτες και μια χορηγούμενη διαφήμιση.
Η λογοτεχνία που έρχεται, αν όντως έρχεται, θα μοιάζει λιγότερο με τη μακρά αφήγηση του 19ου αιώνα και περισσότερο με ένα κομμένο μήνυμα, με το τελευταίο πράγμα που δεν προλάβαμε να διαβάσουμε. Δηλαδή, με το τραύμα της ανάγνωσης. Ισως το scroll να είναι η καινούρια σελίδα. Αρκεί να τη σκίσουμε.
Φανταστείτε τον Προυστ να ανεβάζει το περίφημο «βρεγμένο μπισκότο της μνήμης» στο TikTok – το πιθανότερο είναι να του γράψουν στα σχόλια: «Bro just eat it and move on».
Σκεφτείτε και μια μητέρα που διαβάζει κάθε βράδυ στον γιο της τον Μικρό Πρίγκιπα. Το παιδί τη διακόπτει διαρκώς για να ρωτήσει: «Και μετά τι έγινε;» – σαν να πρόκειται για σίριαλ. Η μητέρα απαντά, χωρίς καν να γυρίσει σελίδα: «Τίποτα. Εμεινε εκεί». Αυτό που δεν καταλαβαίνει το παιδί (αλλά ούτε και ο αλγόριθμος) είναι ότι η πρόταση δεν ήταν διακοπή, ήταν άγκυρα. Η σιωπή της σελίδας ήταν η ίδια η ιστορία.
Ισως η δύναμη της λογοτεχνίας που ακολουθεί να βρίσκεται ακριβώς στη δυνατότητά της να αντισταθεί στη ροή. Οχι με τη μορφή κάποιας τεχνοφοβικής άρνησης, αλλά με την ακριβή προσήλωση στην ιδέα ότι η ανάγνωση δεν είναι χειρονομία απόκρισης, αλλά στάση απέναντι στον χρόνο. Κι αν υπάρχει ελπίδα για τη μακρά αφήγηση μέσα στο καθεστώς του scroll, αυτή βρίσκεται στη διακοπή. Στην παύση. Στην πρόταση που δεν προσπερνιέται.
