Μικροπλαστικά στην καρδιά, στον ανθρώπινο εγκέφαλο, στο ήπαρ ή στους νεφρούς…  Οι διεθνείς επιστημονικές ειδήσεις για το θέμα αυξάνονται στην πορεία του χρόνου, σχεδόν όσο και τα μικροσκοπικά ίχνη των πλαστικών στο σώμα μας. Και δεν είναι αισιόδοξες. Το ανθρώπινο σώμα είναι ποικιλοτρόπως μολυσμένο από μικροπλαστικά. Εχουν βρεθεί στο αίμα, στο σπέρμα, στο μητρικό γάλα, στον πλακούντα και στον  μυελό των οστών, με τις επιπτώσεις για την ανθρώπινη υγεία να είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστες…

Πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου του Πόρτλαντ στο Ορεγκον αποκάλυψε ότι μικροπλαστικά εντοπίστηκαν στο 99% των δειγμάτων θαλασσινών που εξετάστηκαν και πιο συγκεκριμένα σε 180 από τα 182 δείγματα που αγοράστηκαν από καταστήματα ή ελήφθησαν από αλιευτικά σκάφη στην περιοχή. Τα ευρήματα αυτά ενισχύουν τις ανησυχίες για τη ρύπανση των ωκεανών και τη διείσδυση των μικροπλαστικών στην τροφική αλυσίδα.

Τι συμβαίνει, όμως, στις ελληνικές θάλασσες; Τα τελευταία χρόνια, οι επιστήμονες που μελετούν το φαινόμενο στη χώρα μας έχουν εντοπίσει μικροπλαστικά τόσο στο θαλάσσιο περιβάλλον όσο και σε ψάρια που προορίζονται για κατανάλωση. Πόσο εκτεταμένο είναι το πρόβλημα και ποια είναι τα έως τώρα δεδομένα από την ελληνική επιστημονική έρευνα;

Σύμφωνα με μελέτες που έχει πραγματοποιήσει το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) τα τελευταία δέκα χρόνια σε περιοχές του Αιγαίου και του Ιονίου, τα μικροπλαστικά όχι απλά υπάρχουν αλλά έχουν καταναλωθεί από όλα τα είδη ψαριών και θαλασσινών που έχουν αναλυθεί.

«Εχουμε μελετήσει διάφορα είδη βρώσιμων ψαριών, όπως σαρδέλα, γόπα, μπακαλιάρο και θαλασσινών όπως τα μύδια και οι γαρίδες από διάφορες περιοχές. Σε όλα τα είδη βρήκαμε μικροπλαστικά. Κατά μέσο όρο βρήκαμε δύο με τρία μικροπλαστικά σε κάθε ψάρι, με εξαίρεση τα μύδια, στα οποία εντοπίζεται μεγαλύτερη ποσότητα» εξηγεί στο «Βήμα» η βιολόγος και μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο ΕΛΚΕΘΕ Νικολέττα Δίγκα.

Το πρόβλημα, όπως λέει, είναι εξίσου έντονο και σε προϊόντα ιχθυοκαλλιέργειας, όπου είναι πολύ εύκολο να δημιουργηθούν μικροπλαστικά από τα υλικά που χρησιμοποιούν οι καλλιεργητές. «Οι σημαδούρες, τα καφάσια από φελιζόλ και τα δίχτυα που χρησιμοποιούνται στις καλλιέργειες αποσυντίθενται και διασπώνται σε μικροσκοπικά σωματίδια, τα οποία καταλήγουν στα ψάρια και το περιβάλλον».

Ανάλογα είναι τα ευρήματα και του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος» που από το 2009 ερευνά την πλαστική ρύπανση στις ελληνικές θάλασσες. Σύμφωνα με την υδροβιολόγο και διευθύντρια Ερευνών του Ινστιτούτου, Αναστασία Μήλιου, τα αποτελέσματα είναι άκρως ανησυχητικά.

«Επειτα από την ανάλυση περίπου 30.000 δειγμάτων διαπιστώσαμε ότι τα θραύσματα και οι ίνες των πλαστικών απορριμμάτων που βρίσκονται εκτεθειμένα στο περιβάλλον, έχουν ήδη εισχωρήσει σε όλα τα επίπεδα των οικοσυστημάτων και της τροφικής αλυσίδας των θαλασσών μας. Μάλιστα, η έκταση της μικροπλαστικής ρύπανσης ήταν ίδια τόσο σε απομακρυσμένες περιοχές, όπως είναι για παράδειγμα κάποιες μικρές ακατοίκητες νησίδες του Αιγαίου, όσο σε ακτές της Αττικής» αναφέρει η ίδια.

Η επιστημονική κοινότητα που μελετά το θαλάσσιο οικοσύστημα, έχει στρέψει το ενδιαφέρον της τελευταία στον ρόλο των νανοπλαστικών. Πρόκειται για μικρότερα σωματίδια που μπορούν να ταξιδέψουν μέσα σε ιστούς του ψαριού που ο άνθρωπος καταναλώνει.

«Είναι πιο επικίνδυνα από τα μικροπλαστικά. Κι αυτό διότι δεν παραμένουν στα βράγχια και το στομάχι των ψαριών, τα οποία αφαιρούνται προτού τα φάμε, αλλά περνούν και σε άλλους ιστούς. Πολύ πρόσφατα άρχισαν να αναπτύσσονται μεθοδολογίες για τα μικρότερα μικροπλαστικά και στο άμεσο μέλλον θα υπάρχουν ακριβή επιστημονικά δεδομένα γύρω από την επίδραση που έχουν στον ανθρώπινο οργανισμό» προσθέτει στα παραπάνω η επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Αγροτικής Ανάπτυξης, Αγροδιατροφής και Διαχείρισης Φυσικών Πόρων του Πανεπιστημίου Αθηνών Ναυσικά Παπαγεωργίου.

Εκτεταμένη έρευνα διεξάγεται και γύρω από τους χημικούς ρύπους και τις τοξικές ουσίες που προσκολλώνται στα μικροπλαστικά. Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι αυτές οι ουσίες ενδέχεται να απελευθερώνονται στον οργανισμό που τις καταναλώνει, προκαλώντας προβλήματα τοξικότητας και άλλες βλαβερές συνέπειες για την υγεία.

«Εξετάζεται κατά πόσο τα μικροπλαστικά λειτουργούν σαν δούρειοι ίπποι όχι μόνο για τοξικές ουσίες όπως τα βαρέα μέταλλα αλλά και για κάποια παθογόνα βακτήρια. Τα ίδια τα μικροπλαστικά μέσα στη θάλασσα μεταβάλλουν τη βακτηριακή κοινότητα που αναπτύσσεται στην επιφάνειά τους. Αν ένα τέτοιο μικροπλαστικό το καταναλώσει ένα μύδι, υπάρχει περίπτωση να το συγκρατήσει και να το μεταφέρει στον άνθρωπο που θα το φάει. Μπορεί δηλαδή να καταναλώσουμε ένα παθογόνο βακτήριο που δεν θα συναντούσαμε τόσο εύκολα».

Η ίδια έχει συμμετάσχει σε πολλές έρευνες ως διδακτορική ερευνήτρια στο Εργαστήριο Θαλάσσιας Οικολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης τα τελευταία χρόνια. Τα μικροπλαστικά, όπως λέει, είναι παντού και θα αυξάνονται εκθετικά τα επόμενα χρόνια.

«Εχουμε εντοπίσει αρκετά μικροπλαστικά σε μύδια, στρειδόχτενα και τώρα τελευταία και σε ψάρια. Στα ψάρια που βρέθηκαν σε περιοχές που επλήγησαν από την κακοκαιρία «Ντάνιελ», εντοπίστηκε μεγάλη ποσότητα μικροπλαστικών, αρκετά μεγαλύτερη συγκριτικά με εκείνα άλλων περιοχών».

«Αφήνουμε βαριά κληρονομιά»

Οι επιστήμονες υπογραμμίζουν πως τα ευρήματα είναι μεν ανησυχητικά, ωστόσο αυτό δεν σημαίνει πως οι καταναλωτές θα πρέπει να σταματήσουν να τρώνε ψάρι. «Προς το παρόν είναι ασφαλές να τρώμε ψάρι. Μπορεί, όμως, στα επόμενα 10 με 20 χρόνια να μην είναι. Χρειάζεται ενημέρωση και όχι εκφοβισμός» ξεκαθαρίζει η Δανάη Πάτσιου, βιολόγος με ειδίκευση στην Οικοτοξικολογία και μεταδιδακτορική ερευνήτρια στο ΕΛΚΕΘΕ.

Κατά την ίδια, η πραγματική αλλαγή μπορεί να προέλθει από τις εταιρείες, οι οποίες πρέπει να μειώσουν ή ακόμα και να εξαλείψουν τη χρήση πλαστικού για τη συσκευασία των προϊόντων τους. Παράλληλα, η πολιτεία οφείλει να λάβει αυστηρότερα μέτρα για τη διαχείριση των απορριμμάτων και την πρόληψη της πλαστικής ρύπανσης.

«Για να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα πρέπει να γίνει μια συντονισμένη κίνηση από την κορυφή. Δεν θα αλλάξουμε τον κόσμο αν αντί για πλαστική σακούλα χρησιμοποιούμε πάνινη, θα βάλουμε όμως ένα πολύ μικρό λιθαράκι».

Στο ίδιο μήκος κύματος κινείται και η εκτίμηση της Αναστασίας Μήλιου που έχει αφιερώσει τη ζωή της στην έρευνα του θαλάσσιου οικοσυστήματος. Οπως λέει, η χώρα μας είναι δεκαετίες πίσω όσον αφορά την ανακύκλωση, ενώ παράλληλα απουσιάζει η σωστή ενημέρωση των πολιτών. «Τα μικροπλαστικά δεν ήρθαν από τον ουρανό, προέρχονται από πλαστικά που καταναλώνουμε. Εχουμε βρει υψηλές συγκεντρώσεις πλαστικών ινών σε δελφίνια, χελώνες και άλλα θαλάσσια θηλαστικά. Δεν έχουμε ακόμη συνειδητοποιήσει πόσο βαριά κληρονομιά αφήνουμε στις επόμενες γενιές».