Είναι σχεδόν αδύνατον να αποφανθεί ακόμη και ο πιο σπουδαίος κριτικός για το ποιο μυθιστόρημα του Γουίλιαμ Φόκνερ είναι το κορυφαίο του. Εντελώς σχηματικά, θα ξεχώριζα τέσσερα: Αβεσσαλώμ, Αβεσσαλώμ, Η βουή και το πάθος (ή κατά τον Αχιλλέα Κυριακίδη Ο αχός και το πάθος), Καθώς ψυχορραγώ και Φως τον Αύγουστο.
Το τελευταίο κυκλοφορεί σε νέα εξαιρετική μετάφραση του Παναγιώτη Κεχαγιά, ο οποίος μετέφρασε και το Καθώς ψυχορραγώ. Και τα τέσσερα κυκλοφορούν από τις εκδόσεις Gutenberg.
Ο βαθύς αμερικανικός Νότος
William Faulkner Φως τον Αύγουστο, Μετάφραση Παναγιώτης Κεχαγιάς. Εκδόσεις Gutenberg, 2025, σελ. 590, τιμή 25 ευρώ
Το Φως τον Αύγουστο δεν είναι ένα εύκολο μυθιστόρημα, γιατί κανένα μυθιστόρημα του Φόκνερ δεν είναι εύκολο – ακόμη και εκείνο το συναρπαστικό Ιερό, το οποίο, καθώς έλεγε ο ίδιος, το έγραψε για χρήματα. Αλλά ο αναγνώστης που έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με το έργο αυτού του μεγάλου συγγραφέα σύντομα παρασύρεται από τη δίνη της αφήγησης, τους ανεπανάληπτους χαρακτήρες, την εκπληκτική τοπογραφία και την απαράμιλλη ατμόσφαιρα.
Ο Φόκνερ ανέδειξε τον βαθύ αμερικανικό Νότο σε μεγάλη και διεθνή λογοτεχνική επικράτεια και πάνω στα δικά του πατήματα έδωσαν το έργο τους και άλλοι σημαντικοί συγγραφείς από την ίδια περιοχή, όπως η Φλάνερι Ο’Κόνορ και η Γιουντόρα Γουέλτι. Αλλά ενέπνευσε και τρεις σπουδαίους λατινοαμερικανούς πεζογράφους: τον Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, τον Κάρλος Φουέντες και τον Μάριο Βάργκας Λιόσα.
Τρεις βασικοί χαρακτήρες
Τρεις είναι οι βασικοί χαρακτήρες στο Φως τον Αύγουστο: η Λένα Γκρόουβ από την Αλαμπάμα, ο Τζο Κρίσμας και ο Γκέιλ Χαϊτάουερ. Η Λένα Γκρόουβ είναι μια νέα κοπέλα, έγκυος από τον Λούκας Μπαρτς, που την εγκατέλειψε όταν εκείνη του το είπε. Αυτός βρίσκεται στο Τζέφερσον και εκείνη πηγαίνει να τον συναντήσει. Ο Λούκας έχει αλλάξει όνομα και τώρα λέγεται Τζο Μπράουν. Η Λένα φθάνοντας στο Τζέφερσον συναντά τον Μπάιρον Μπαντς, που δουλεύει σε μια πριονοκορδέλα. Αυτή νομίζει ότι είναι ο Μπαρτς (τα επώνυμα μοιάζουν πολύ). Ο Μπάιρον την ερωτεύεται.
Ο τρόπος με τον οποίο ο Φόκνερ εισάγει τόσο τους κύριους όσο και τους δευτερεύοντες χαρακτήρες του είναι ανεπανάληπτος. Πλήθος ιστορίες ενσωματώνονται στην κύρια αφήγηση και συχνά ο αναγνώστης έχει την αίσθηση ότι ο συγγραφέας συνθέτει μια σειρά από διηγήματα – όμως η αφηγηματική γραμμή δεν χάνεται πουθενά.
Φυλετικές διακρίσεις και ποτοαπαγόρευση
Η εποχή όπως και τα ήθη παίζουν μεγάλο ρόλο στο έργο των σπουδαίων μυθιστοριογράφων. Το Φως τον Αύγουστο εκδίδεται το 1932. Είναι η περίοδος μετά το Κραχ του 1929. Οι φυλετικές διακρίσεις στον βαθύ Νότο κυριαρχούν. Είναι ακόμη η εποχή της ποτοαπαγόρευσης και η δουλειά στην πριονοκορδέλα ένα είδος τόσο για τον Λούκας Μπαρτς όσο και για τον Τζο Κρίσμας με το οποίο διακινούν παράνομα αλκοολούχα ποτά. Αλλά ποιος είναι ο Κρίσμας; Και τι στην ευχή επώνυμο είναι αυτό; Κρίσμας (δηλαδή Christmas); Είναι ένας από τους εκπληκτικότερους χαρακτήρες της φοκνερικής πεζογραφίας, στον οποίο ο μεγάλος συγγραφέας χρησιμοποιεί την τεχνική της κατά τον Αλαν Τέιτ «διπλής εστίασης».
Το επώνυμό του οφείλεται στο ότι έτσι τον αποκαλούσε ο παππούς του που τον παράτησε σε ένα ορφανοτροφείο τη μέρα που γεννήθηκε. Ο Τζο Κρίσμας ήταν ένα άτομο ψυχωτικό και δεν ήξερε αν θα έπρεπε να τον θεωρούν λευκό ή νέγρο, αφού πίστευε ότι στις φλέβες του ρέει νέγρικο αίμα.
Θα τον υιοθετήσει ένα ζευγάρι. Ο Κρίσμας μισούσε τον θετό του πατέρα που τον κακομεταχειριζόταν, αλλά αντιπαθούσε και τη θετή μητέρα του που προσπαθούσε να τον προστατέψει. Το τέλος του θα ήταν τραγικό. Θα τον δολοφονούσε και θα τον ευνούχιζε ο επικεφαλής της πολιτειακής Εθνοφρουράς Πέρσι Γκριμ, που πετώντας το ματωμένο μαχαίρι του μετά τον θάνατο του Κρίσμας είπε: «Τώρα θ’ αφήσεις τις λευκές γυναίκες ήσυχες, ακόμα και στην κόλαση που θα καταλήξεις». Τέτοιο φοβερό και ανατριχιαστικό ρεαλισμό, γκόθικ και γκροτέσκο, ακόμη και στον μεταγενέστερο Κόρμακ Μακ Κάρθι δύσκολα θα συναντήσουμε. Oπως δύσκολα επίσης θα συναντήσουμε έναν χαρακτήρα σαν τον πρώην εφημέριο του Τζέφερσον, Γκέιλ Χαϊτάουερ, που αναγκάστηκε να παραιτηθεί όταν αποκαλύφθηκε ότι η γυναίκα του είχε μια εξωσυζυγική σχέση στο Μέμφις και το σκάνδαλο την οδήγησε στην αυτοκτονία.
Στα βάθη της ψυχής
Αλλά ο Φόκνερ δεν ήταν μόνο ρεαλιστής. Ηταν και μοντερνιστής. Στο Φως τον Αύγουστο υπάρχει πλήθος στοιχείων του λεγόμενου εσωτερικού μονολόγου, όπως και – κατ’ εξοχήν – στο άλλο αριστούργημά του, το Η βουή και το πάθος. Η καταβύθισή του στα σκοτεινά βάθη της ανθρώπινης ψυχής είναι τέτοια που δεν σου επιτρέπει να συσχετίσεις τους δικούς του εσωτερικούς μονολόγους με τον «Μονόλογο της Μόλι» στον Οδυσσέα του Τζέιμς Τζόις.
Η τοπογραφία του είναι άρρηκτα δεμένη με τα ψυχογραφήματα των χαρακτήρων του. Οι μακρές τους, συχνά, αφηγήσεις υπερβαίνουν κάποτε τον εαυτό τους. Η ευαγγελική τρέλα του βαθιού Νότου διαποτίζει τη γραφή του διαβρώνοντας πάθη, αισθήματα και συμφορές και εξηγεί, λ.χ., την πουριτανική τρέλα του παππού τού Κρίσμας που πάει στο Τζέφερσον για να οργανώσει ένα λιντσάρισμα του μισητού εγγονού του επειδή πιστεύει, όπως και άλλοι, πως ο τελευταίος δολοφόνησε τη ερωμένη του Τζοάνα Μπάρντεν.
