Γιατί πτωχεύσαμε

Peter Siani-Davis
Crisis in Greece
Εκδόσεις C. Ηurst & Co, Λονδίνο, 2017
σελ. 445, τιμή 27,98 στερλίνες

Το βιβλίο αυτό παρακολουθεί με κάθε λεπτομέρεια το χρηματοπιστωτικό πρόβλημα της Ελλάδας από το 1972 ως το 2016 και τους πρώτους μήνες του 2017. Πρόκειται για ζήτημα που απασχόλησε σημαντικές γραφίδες: Τάσο Γιαννίτση, Πάνο Καζάκο, Νίκο Χριστοδουλάκη, Δημήτρη Α. Σωτηρόπουλο, Πάνο Τσακλόγλου, Γιώργο Παγουλάτο και πολλούς ακόμα.

Το «Παρατηρητήριο για την Κρίση» του ΕΛΙΑΜΕΠ ασχολήθηκε με καίρια ερωτήματα στο βιβλίο Κατανοώντας την ελληνική κρίση (2017). Είναι βιώσιμο το ελληνικό χρέος; Υπάρχει υπερφορολόγηση; Είναι υπερβολικά μεγάλος ο δημόσιος τομέας; Aπαιτεί μειώσεις μισθών η ανταγωνιστικότητα; Είναι αλήθεια ότι θυσιάστηκε η Ελλάδα για να σωθούν οι ξένες τράπεζες; Είναι αλήθεια ότι οι μεταρρυθμίσεις γίνονται μόνο για εισπρακτικούς λόγους; Είναι αλήθεια ότι η στάση της ευρωζώνης έναντι της Ελλάδας δεν ήταν αλληλέγγυα; Αυτά και πολλά ακόμα ερωτήματα ανακύπτουν και μερικά παίρνουν απάντηση στο βιβλίο του Siani-Davies, επίτιμου ερευνητή του Πανεπιστημίου του Λονδίνου (School of Slavonic and East European Studies).

Από τη μακρά διήγηση του συγγραφέα ο αναγνώστης συγκρατεί τις εξής παρατηρήσεις του: Το 1977 ο Καραμανλής είχε πλέον βεβαιωθεί ότι η δημόσια επένδυση ήταν η βασιλική οδός προς την ανάπτυξη. Σε τούτο δεν διέφερε ριζικά από το ΠαΣοΚ όταν ανέλαβε την εξουσία. Για τον Ανδρέα Παπανδρέου, που δικαιολογημένα πανηγύριζε την είσοδο του Σοσιαλισμού ή της Αριστεράς για «πρώτη φορά στην εξουσία», το κράτος ήταν κυρίως μηχανισμός ανακατανομής του εισοδήματος. Η ανακατανομή τότε δεν έγινε με θανατηφόρους φόρους όπως το 2015-2018, αλλά με αδιάκοπα δάνεια που οι σημερινοί δεν μπορούν πλέον να συνάψουν. Το σημαντικότερο όμως γνώρισμα του Ανδρέα, όπως άλλωστε και του Αλέξη Τσίπρα, ήταν η αντιπάθεια προς το επιχειρείν από ιδιώτες. Και αφού το κράτος μόνο ελλείμματα είναι σε θέση να παράγει, η ανταγωνιστικότητα των ελλήνων εργαζομένων κατέρρευσε μαζί με την παραγωγικότητα της οικονομίας.

Στις 9 Μαρτίου 2000, επί κυβέρνησης Κώστα Σημίτη, η Ελλάδα έκανε αίτηση εισόδου στην ΟΝΕ με αίσιο αποτέλεσμα. Ομως εκείνη ήταν και η περίοδος που χάθηκε η ευκαιρία επίλυσης του Ασφαλιστικού, το οποίο θα συνεχίσει να επανέρχεται ώσπου κάποτε να εκραγεί σαν ωρολογιακή βόμβα. Η κυβέρνηση Κώστα Καραμανλή υποσχέθηκε την «επανίδρυση του κράτους» αλλά αντ’ αυτού κατάφερε να σωρεύσει μεγάλα χρέη, καθώς η είσοδος στην ΟΝΕ διευκόλυνε τον διαρκή δανεισμό του δημόσιου και του ιδιωτικού τομέα.

Με αρκετή καθυστέρηση, λέει ο Siani-Davies, η Eurostat κατάλαβε ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με τα στοιχεία που της έδινε το ελληνικό κράτος. Η Standard & Poor’s υποβάθμισε τότε την αξιοπιστία της Ελλάδας ώστε τα ομόλογά της να γίνονται με δυσκολία δεκτά από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα.

Το 2008 ξέσπασε η τραπεζική κρίση στις ΗΠΑ και ακολούθησε η ευρωπαϊκή με αντίκτυπο στο σύνολο των οικονομιών της ΕΕ. Είναι η εποχή που στην Ελλάδα γίνεται η μετάβαση από τη ΝΔ στο ΠαΣοΚ και αργότερα η σύναψη του πρώτου δανείου από την τρόικα και η είσοδος των μνημονίων στη ζωή των Ελλήνων. Η συνεργασία ΝΔ και ΠαΣοΚ αποτέλεσε υπόσχεση της συναίνεσης που τόσο χρειαζόταν το σύστημα.

Ωστόσο η διάρκεια της κρίσης πλήγωσε ανεπανόρθωτα τους «μικρομεσαίους» ψηφοφόρους ώστε το 2015 να εμφανιστεί ως δεύτερη φορά Αριστερά ο ΣΥΡΙΖΑ (Συνασπισμός) με τον πιο περίεργο συμπαίκτη αργότερα, τους Ανεξάρτητους Ελληνες (ΑΝΕΛ) υπό τον δεξιό εθνικιστή Πάνο Καμμένο.

Ωσπου να γίνει ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας θεράπων των ευρωπαίων και άλλων πιστωτών της χώρας, πέρασε από τη φάση της βαρουφάκειας επανάστασης. Ο μετριοπαθέστερος υφυπουργός Γ. Χουλιαράκης συγκέντρωσε το μένος του υπουργού του στο απομνημόνευμά του (Adults in the Room). Ο υπουργός Γιάνης Βαρουφάκης, πιστός του υπαρκτού ναρκισσισμού, ενόχλησε αρκετά τους συνομιλητές του στη διαπραγμάτευση ώστε να αισθανθούν μεγάλη ανακούφιση όταν τον διαδέχθηκε στο αξίωμά του ο σεμνότερος Ευκλείδης Τσακαλώτος. Εκτοτε οι σχέσεις με τους πιστωτές βελτιώθηκαν.

Μετά το δυσεξήγητο δημοψήφισμα του καλοκαιριού του 2015, με αποτέλεσμα αρνητικό προς την ΕΕ, ο Αλέξης Τσίπρας ξεφορτώθηκε τους περισσότερο ριζοσπάστες του κόμματός του και ακολούθησε πορεία εντελώς αντίθετη από την εντολή του δημοψηφίσματος. Στις εκλογές του φθινοπώρου κέρδισε και πάλι την εξουσία.

Δυστυχώς για την Ελλάδα το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και οι ευρωπαίοι πιστωτές της Ελλάδας δεν συμφωνούσαν για την αναδιάρθρωση του χρέους. Η κυρία Λαγκάρντ επέμενε ότι ήταν απαραίτητη η αναδιάρθρωση, ο υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας θα προτιμούσε να δει τους Ελληνες εκτός της ΟΝΕ με κάποιο κίνητρο αποζημίωσης. Με την άποψη αυτή συντάσσονταν χώρες σαν τη Φινλανδία, την Αυστρία, την Ολλανδία κ.λπ.

Ο συγγραφέας επαναλαμβάνει τη σκληρότητα των ευρωπαίων πιστωτών, θεωρεί όμως και τους ελληνικούς χειρισμούς προβληματικούς. Τι έφταιγε άραγε στην ελληνική κοινωνία; Ο Siani-Davies χρησιμοποιεί την αποτίμηση του Πέτρου Μάρκαρη για τη γενιά του Πολυτεχνείου που μετά το 1974 βρέθηκε σε πολλές θέσεις εξουσίας: «Η γενιά αυτή κατέστρεψε την Ελλάδα της Μεταπολίτευσης. Θέλησαν να χτίσουν μια νέα Ελλάδα με την ορολογία της Αριστεράς και απέτυχαν». Χρησιμοποίησαν όμως όλα τα παραδοσιακά μέσα για να κερδίσουν οι ίδιοι από τις αδυναμίες της χώρας. Αν η Δεξιά ευθύνεται για τις μετεμφυλιακές ατασθαλίες, η Αριστερά θα λογοδοτήσει για τις σημερινές.

Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.