Το πολιτικό και οικονομικό κόστος της προσφυγικής κρίσης αυξάνεται εντός και εκτός Ευρώπης και για τούτο αξίζει να ρίξουμε μια ιδιαίτερη ματιά στην περίπτωση της Ελλάδας.
Σε επιστολή του προς τον πρόεδρο της Κομισιόν Γιουνκέρ τον περασμένο Ιανουάριο ο αυστριακός υπουργός Οικονομικών Χανς Γιεργκ Σέλινγκ, ζήτησε αποζημίωση για το επιπλέον κόστος που επωμίζεται η χώρα του, υπολογίζοντας το σε 11.000 για κάθε πρόσφυγα το 2015 και συνολικά 600 εκατομμύρια Ευρώ.
Η Δανία προχωρά ένα παραπέρα βήμα απαιτώντας από τους μετανάστες να συμμετέχουν οι ίδιοι στο κόστος, ενώ με νόμο επιτρέπεται στην αστυνομία να κατάσχονται τα τιμαλφή των αιτούντων άσυλο αξίας γύρω στα 1300 Ευρώ.
Στην 4η διάσκεψη δωρητών που πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο αρχές Φεβρουαρίου για τη Συρία οι συνεισφορές των χωρών ανήλθαν συνολικά στα 9,8 δις. Ευρώ, με τη συνεισφορά και της Ελλάδας στα 12,4 εκατομμύρια.
Από την έναρξη της κρίσης η Ελλάδα μετατράπηκε στη μεγαλύτερη χώρα διέλευσης κατά μήκος του βαλκανικού διαδρόμου. Από την αρχή του έτους έφθαναν καθημερινά στην Ελλάδα από τα τουρκικά παράλια περί τους 2000 μετανάστες, στην πλειοψηφία τους γυναίκες και παιδιά .
Τί πρόκειται τώρα να συμβεί στην περίπτωση που στόχος της ευρωπαϊκής πολιτικής είναι η δημιουργία κέντρων προσφύγων στην Ελλάδα όπου θα μεταφέρονται έως και 300.000 άνθρωποι; Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι η Ελλάδα παύει πλέον να είναι χώρα διέλευσης και μετατρέπεται σε χώρα συγκράτησης μεταναστευτικών ροών ώστε να εμποδίζεται η μετάβασή τους προς τις χώρες του ευρωπαϊκού Βορρά.
Η κατασκευή των πέντε λεγόμενων Hotspots στα νησιά του Αιγαίου και των δύο κέντρων φιλοξενίας σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη είναι οι καταλύτες αυτού του σχεδίου .
Τα λειτουργικά κόστη θα εκτοξευθούν στην Ελλάδα τους επόμενους μήνες τόσο από υλικής όσο και πολιτικής πλευράς. Οποιος σε Βερολίνο, Βιέννη ή Μπρατισλάβα προπαγανδίζει ανοιχτά τη μείωση του αριθμού των προσφύγων προς την κεντρική Ευρώπη θα πρέπει να έχει υπόψη ότι θα έρθει αντιμέτωπος με τις τεράστιες δαπάνες και τις πολιτικές αντιπαραθέσεις στην Ευρώπη.
Οσοι επικεντρώνονται στην οικονομική διάσταση της προσφυγικής κρίσης πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι κόστος και όφελος της βοήθειας ανάμεσα σε χώρες διέλευσης και χώρες υποδοχής είναι άνισα κατανεμημένα.
Οι χώρες διέλευσης επιβαρύνονται άμεσα με τεράστιες δαπάνες σε προσωπικό και τεχνική βοήθεια για τον έλεγχο των συνόρων, επιπλέον δαπάνες ακτοφυλακής, δημιουργίας κέντρων καταγραφής και τεκμηρίωσης των προσφύγων, παροχής καταλυμάτων και υποδομές μεταφοράς στις συνοριακές διαβάσεις των γειτονικών χωρών.
Χωρίς τη βοήθεια των ελλήνων πολιτών δεν θα ήταν τον περασμένο χρόνο δυνατή η επίτευξη του τεράστιου αυτού έργου και του συνεπαγόμενου υψηλού κόστους. Η ελληνική κοινωνία επέδειξε μεγάλη επιχειρησιακή ετοιμότητα και συμπόνια παρά τις δικές της δυσκολίες . Η μετατροπή από χώρα διέλευσης σε χώρα εγκλωβισμού δεκάδων χιλιάδων προσφύγων θα επιφέρει ριζικές αλλαγές . Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έδωσε τρείς μήνες προθεσμία στην ελληνική κυβέρνηση προκειμένου να εφαρμόσει 50 επιμέρους μέτρα ώστε να αυξηθεί η δυνατότητα υποδοχής και να βελτιωθεί η προστασία των συνόρων.
Ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννης Στουρνάρας υπολογίζει ότι το ετήσιο κόστος της προσφυγικής κρίσης ανέρχεται σε 0,4 % επί του ΑΕΠ ενώ το 2016 θα ανέλθει σε 600 εκατομμύρια Ευρώ. Ο αναπληρωτής υπουργός μεταναστευτικής πολιτικής Γιάννης Μουζάλας ανεβάζει το κόστος κατασκευής και λειτουργίας Hotspots και κέντρων υποδοχής σε πάνω από ένα δις. Ευρώ.
Για την πραγματική οικονομία η οποία εδώ έξι περασμένα χρόνια συρρικνώθηκε κατά ¼ , με ανεργία στο 25% είναι πολύ δύσκολο να καλυφθεί το πρόσθετο κόστος .
Η χρηματοδότηση της προσφυγικής κρίσης και παράλληλα η εφαρμογή μιας αμφιλεγόμενης ασφαλιστικής μεταρρύθμισης θέτει την Αθήνα μπροστά σε πολύ δύσκολες προκλήσεις. Είτε θα γίνουν περικοπές από άλλους πόρους ή θα πρέπει να συνδράμουν διεθνείς οργανισμοί . Η Ελλάδα δεν μπορεί (πλέον) να σηκώσει μόνη της το οικονομικό βάρος της προσφυγικής κρίσης. Και εδώ δεν πρόκειται μόνο για το ύψος του κόστους σε απόλυτους αριθμούς αλλά για το κατά πόσο γρήγορα και αποτελεσματικά μπορούν να βρεθούν έκτακτοι πόροι για την Αθήνα.
Για τις χώρες προορισμού τα κόστη από τη μετανάστευση είναι εξίσου τεράστια πλην όμως είναι στον άξονα του χρόνου διαφορετικά κατανεμημένα. Οι άμεσες δαπάνες τους μπορούν στην καλύτερη περίπτωση να συμψηφιστούν τουλάχιστον εν μέρει από τα μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα πλεονεκτήματα της μετανάστευσης τα οποία προσπερνούν από τις χώρες διέλευσης και καρποφορούν σε χώρες προορισμού αρκετές χιλιάδες χιλιόμετρα μακρυά. Εκτός από τα πιθανά οφέλη προκύπτουν πάντως και κόστη σε βάθος χρόνου για τις χώρες προορισμού.
Σύμφωνα με υπολογισμούς του Ινστιτούτου Οικονομικών Μελετών της Κολωνίας (IW), η δαπάνη για 1,5 εκατομμύριο αιτούντες άσυλο στη Γερμανία ανέρχεται το 2016 σε 22 δις. Ευρώ: Επιπρόσθετα έξοδα διαμονής, διατροφής, μαθημάτων γλώσσας και ενσωμάτωσης αντιστοιχούν στο 0,8 % επί του ΑΕΠ ετησίως.
Για το ομοσπονδιακό υπουργείο οικονομικών αυτές οι πρόσθετες δαπάνες μπορούν να καλυφθούν μόνο με νέο δανεισμό. Με ποιό τρόπο θα καλύψουν τα κρατίδια και οι δήμοι τα αντίστοιχα κόστη είναι άγνωστο. Το λεγόμενο «φρένο χρέους» που τέθηκε σε εφαρμογή δημιουργεί ένα θεσμικό εμπόδιο.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες το θέμα του επιμερισμού των βαρών ανάμεσα στις χώρες διέλευσης και τις χώρες προορισμού προσλαμβάνει από πολιτικής πλευράς εκρηκτικές διαστάσεις. Η συζήτηση τις προηγούμενες εβδομάδες αφήνει να διαφανεί ότι οι προτάσεις εξεύρεσης ευρωπαϊκής λύσης βρίσκονται επί ξηρού ακμής. Αν επιχειρηθεί να συνδεθεί η προσφυγική κρίση με τις υφιστάμενες αντιθέσεις ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ που πληρώνουν και σε εκείνες που εισπράττουν, ανάμεσα σε Βορρά και Νότο, σε πιστωτές και δανειζόμενους, τότε ο κίνδυνος αποτυχίας της κατανομής βαρών είναι υπαρκτός
Οι υποσχέσεις αλληλεγγύης κατά την ευρωπαϊκή κρίση έθεσαν την ΕΕ σε σκληρή δοκιμασία. Οι μέχρι τώρα προτάσεις επίλυσης υπέρ χωρών που αντιμετώπιζαν πρόβλημα αναδεικνύουν μάλλον έλλειψη στρατηγικής .
Το γεγονός της ανυπαρξίας ευρωπαϊκής αποστολής στις ακτές και της έλλειψης συνεργασίας Ελλάδας και Τουρκίας είχε ως αποτέλεσμα η φύλαξη της θάλασσας του Αιγαίου από τους διακινητές να ανατεθεί σε δύναμη του ΝΑΤΟ.
Είναι επιτακτική ανάγκη να στρέψουμε την προσοχή μας στην άνιση κατανομή των βαρών της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής κρίσης.
Από τη μια πλευρά είναι η χώρα διέλευσης, Ελλάδα, η οποία δεν ευθύνεται για τη γεωγραφική της θέση αλλά βρίσκεται στη διαχωριστική γραμμή αυτής της κρίσης.
Απ΄την άλλη είναι οι χώρες προορισμού όπως Γερμανία και Αυστρία , οι οποίες έχουν να σηκώσουν μακροπρόθεσμα το κόστος ενσωμάτωσης καθώς τα προσδοκώμενα οφέλη του μεταναστευτικού πρέπει να αποδειχθούν στην πράξη.
Θα χρειαστεί χρόνος μέχρι να αποσαφηνιστεί αν από αυτή την κρίση μπορεί να προκύψει μια καλή λύση για όλες τις εμπλεκόμενες πλευρές στην Ευρώπη.


* Ο Γενς Μπάστιαν είναι οικονομικός αναλυτής και πρώην στέλεχος της Task Force της ΕΕ στην Ελλάδα.