Τα παλαιά φαντάσματα της Νέας Ευρώπης

Το παρελθόν καταδιώκει την Ευρώπη του 2014. Όταν μπήκε το νέο έτος, η συμπλήρωση 100 χρόνων από το ξέσπασμα του Μεγάλου Πολέμου προσέλκυσε πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Αλλά αυτό το ενδιαφέρον σταδιακά αποκάλυπτε κάποιους ενοχλητικούς παραλληλισμούς – όχι με το 1914, αλλά με κάποια από τα χειρότερα στοιχεία της περιόδου του μεσοπολέμου. Από τη Σκοτία και την Καταλονία μέχρι τα σύνορα της Ουκρανίας, η πολιτική του εθνικισμού φούντωσε, ενώ η οικονομία της Ευρώπης βάλτωσε, όμηρος της φοβίας της Γερμανίας για τον πληθωρισμό που ανάγεται πίσω στο 1923. Και στην πορεία του έτους, μία νέα γεωπολιτική διελκυστίνδα μεταξύ δύο γιγάντων της ηπείρου των αρχών του εικοστού αιώνα, της Γερμανίας και της Ρωσίας, έγινε εμφανής, ενώ η πολιτική ελίτ της Ευρώπης, μια ελίτ που πάσχει από αμνησία, έδειχνε να χειρίζεται αδέξια το ένα θέμα μετά το άλλο.

Η πολιτική του εθνικισμού δεν περιορίζεται στην Ανατολική Ευρώπη. Το δημοψήφισμα για ανεξαρτησία της Σκοτίας τον περασμένο Σεπτέμβριο απείλησε να οδηγήσει στη διάσπαση της Βρετανίας. Τον ίδιο μήνα, περίπου δύο εκατομμύρια Καταλανοί διαδήλωσαν υπέρ της απόσχισης από την Ισπανία στη Βαρκελώνη, σε μία από τις μεγαλύτερες διαδηλώσεις που έχει γνωρίσει ποτέ η Ευρώπη. Ρωτήστε τους περισσότερους Καταλανούς τί θα επιφέρει η ανεξαρτησία, εκτός από την ελευθερία τους από την Ισπανία, και δεν θα πάρετε κάποια απάντηση: η αποστροφή για το παρελθόν επισκιάζει οποιουσδήποτε σοβαρούς υπολογισμούς για το μέλλον. Αλλά ενδεχομένως η πιο ξεκάθαρη επιστροφή στην εθνικιστική ιδεολογία του μεσοπολέμου συντελείται πέρα από τα ευρωπαϊκά σύνορα – πρώτα και κύρια στο Ισραήλ. Εκεί, η κυβέρνηση του πρωθυπουργού Μπέντζαμιν Νετανιάχου, πρότεινε έναν νόμο που ορίζει τη συλλογική ανωτερότητα των Εβραίων – ένας νόμος που καταστρέφει όσα λίγα έχουν απομείνει από την ιδρυτική δέσμευση του Ισραήλ για ισότητα υπό το νόμο.

Το παρελθόν της Ευρώπης ήταν επίσης εμφανές και στο πεδίο της οικονομίας το 2014. Εξαιτίας των πολιτικών λιτότητας της Ευρώπης, η ευρωζώνη αντιμετωπίζει το ενδεχόμενο μίας ιαπωνικού τύπου περιόδου στασιμότητας και χρόνια υψηλή ανεργία στα νότια σύνορά της. Με τη γερμανική ανεργία να βρίσκεται σε ιστορικό χαμηλό, ενώ σε Ιταλία, Ελλάδα και Ισπανία σε μη αποδεκτά επίπεδα, έχει δημιουργηθεί μία Ευρώπη δύο ταχυτήτων, με την κυβέρνηση της γερμανίδας καγκελάριου Άνγκελα Μέρκελ να παίρνει τις αποφάσεις. Προς το παρόν, οι χώρες της περιφέρειας εκτιμούν ότι τα πιθανά οφέλη από την παραμονή στην ευρωζώνη θα ξεπεράσουν σε σπουδαιότητα τον πόνο που προκαλείται από τη λιτότητα. Από την πλευρά της, η Γερμανία αποσπά με εξαναγκασμό τη λιτότητα, ως το τίμημα που πρέπει να πληρώσουν τα κράτη για την παραμονή τους στο ευρώ. Σε αυτή τη βάση στηρίζεται η γερμανική ηγεμονία στην Ευρώπη. Οι Γερμανοί πολιτικοί παράβλεψαν την άνοδο του εξτρεμισμού σε σχετικά μικρές χώρες όπως η Ουγγαρία και η Ελλάδα.

Αλλά κάποιος μπορεί να αναρωτηθεί πώς θα απαντήσουν σε πιθανά εντυπωσιακά εκλογικά αποτελέσματα για το Εθνικό Μέτωπο της Μαρίν Λεπέν στις περιφερειακές εκλογές το επόμενο έτος και στις προεδρικές το 2017 στη Γαλλία. Και φυσικά το μεγάλο μυστήριο είναι η ίδια η Γερμανία. Μπορούν οι Γερμανοί να εγκαταλείψουν την οικονομική πολιτική της Βαϊμάρης πριν αντιμετωπίσουν την πολιτική αποδόμησή της; Και ακόμη αν τελικά το καταφέρουν, θα έχουν χάσει στο μεταξύ μεγάλο μέρος της Ευρώπης; Αν η γαλλο – γερμανική εχθρότητα διαμόρφωσε την περίοδο μεταξύ του 1870 και του 1920, ήταν η σύγκρουση με τη Ρωσία που καθόρισε τα επόμενα 70 χρόνια. Αυτή η σύγκρουση ξεχάστηκε σχεδόν για δύο δεκαετίες μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, κυρίως εξαιτίας των εσωτερικών δυσκολιών της Ρωσίας και της επιθυμίας της Γερμανίας να επιδείξει την μη επικινδυνότητά της.

Τώρα που ο Πούτιν κατέστησε την επίδειξη ισχύος ως το κυριότερο μέσο της διπλωματίας του – όχι μόνο στην Ουκρανία και στα κράτη της Βαλτικής αλλά και στα Βαλκάνια και στη Βόρεια Θάλασσα – η Γερμανία κλήθηκε να διαμορφώσει την απάντηση της Ευρώπης. Το κίνητρο σήμερα δεν είναι η προστασία των Γερμανών στο εξωτερικό αλλά η διατήρηση των αξιών μίας δημοκρατικής Ευρώπης κατά του αυταρχισμού της Ανατολής. Το εάν η Γερμανία θα συνεχίσει να διαδραματίζει αυτό τον ρόλο, ωστόσο, εξαρτάται από το είδος της Ευρώπης που θα προκύψει τα επόμενα χρόνια. Συγκεκριμένα, αν η Ευρώπη είναι να επιτύχει με τη Γερμανία στα ηνία, οι Γερμανοί και οι υπόλοιποι θα πρέπει να αποκοπούν από το παρελθόν πιο αποφασιστικά από ό,τι έχουν καταφέρει μέχρι σήμερα.