1. Ναί, ξανά και ξανά· διοτι φαίνεται οτι ο κονφουζιονισμός τείνει ίσως να γίνει η επικρατέστερη ιδεολογία: Δημοκρατία κι η Δανία –Δημοκρατία κι η Βόρεια Κορέα. Κι όσο για μάς: μετρείστε πόσοι Αντικοινοβουλευτικοί βουλευτές ενοικούν στη Βουλή μας, ακούστε προοδευτικές φωνές του τύπου «κάψτε-την, ζήτω τα Συμβούλια Πολιτών», και μήν παραλείψετε να εξετάσετε και τις απόψεις σεβαστών διανοούμενων οι οποίοι προ ημερών (σε δυό μεγάλες αθηναϊκές εφημερίδες) μας διαβεβαίωναν για τα ακόλουθα: Ο πρώτος μέν οτι: [είναι παντομίμα] τα προσχήματα των δημοκρατικών ιδεωδών της Δύσης (εκλογές, κοινοβούλια, θεσμοί δικαιοσύνης, αυτόνομα ΜΜΕ. Ο δέ δεύτερος (την ίδια μέρα) οτι «και οι αξιότιμοι πρόεδροι καθηγητές πανεπιστημίων […] δέν θα καταλάβουν ποτέ πως η ζωή δέν μπορεί να ολοκληρωθεί παρα μόνο μέσα απο τη δημιουργική καταστροφή». Νομίζω οτι καταλαβαίνω ίσως τους συλλογισμούς αμφοτέρων. Οι μονόχνωτες όμως γενικεύσεις κι οι «καθολικές αλήθειες» με φοβίζουν. Ασε που κι η ανέχεια είναι κακός πολιτικός συμβουλάτορας σήμερα…
Γι’ αυτό, θές η ηλικία-μου, θές η ανάμνηση των ποικιλώνυμων δικτατοριών –κατανοώ κι εγώ τις σωτήριες φωνές που ακούγονται τελευταίως στη Χώρα-μας «κάτω τα χέρια απ’ ό,τι καταχτήθηκε με το αίμα γενεών». Κι είπα να ξετυλίξουμε ξανά το κουβάρι των γνωστών περιστατικών που θεμελιώνουν τη Δημοκρατία.
2. Ας ξεκινήσουμε απ’ τα στοιχειώδη: την Ανθρωπική Αυτονομία δηλαδή, χωρίς φυγομαχικά περιθώρια για «εξωτερικές» εξαρτήσεις –άρα και με ολόκληρη την Ευθύνη να μας βαραίνει. Ετσι, το Ατομο έχει τη διττή υποστασιακή ανάγκη «Αυτοσυντηρησία/Αυτοπραγμάτωση» (διττή και αδιάσπαστη): Η Αυτοσυντηρησία παρωθεί στις οικονομικές δραστηριότητες και στην εκπαίδευση, ενώ Αυτοπραγμάτωση είναι η συνεχής τροφοδότηση της Αυτοσυνειδησιακότητας (διαπροσωπικές σχέσεις, καλλιέργεια). Ετούτη δε η αυτοπραγμάτωση, που με διαφοροποιεί απ’ το φυτό, έχει ως προφανή λειτουργική προϋπόθεση την Ελευθερία –ενώ η αδιάπτωτη δόμηση και συντήρηση του Εγώ με τα υλικά τού Αλλου (ξεκινώντας απ’ τη Μητέρα και μετέπειτα), προϋποθέτει την Ισότητα. Αυτή η συνοπτική στοιχειοθέτηση του διπλού αιτήματος για ελευθερία καί ισότητα, μοιάζει να είναι λογικής κατηγορίας (ως «λειτουργική» απαίτηση), το αίτημα όμως ανακύπτει αργότερα εμπειρικώς μέσα στον εν κοινωνία βίον και ως αξιακή επιλογή. Αλλά τότε αρχίζουν τα δύσκολα: Στην πράξη γρήγορα αναφαίνεται η Ανταγωνιστικότητα μεταξύ των ατόμων. Είτε σε όρους αυτοσυντηρησίας (απο ανεπάρκεια αγαθών λόγου χάρη), είτε σε όρους αυτοπραγμάτωσης (λόγω των περιστασιακών αντιθέσεων στις προτεραιότητες Αξιών των συμπολιτών μου). Επομένως, ήδη απ’ αυτήν την πρόωρη φάση των κοινωνικών πραγμάτων, ανακύπτει το πρόβλημα για μια τελική υπέρβαση της ανταγωνιστικότητας –και με ποία μέσα άραγε; α) Να καταστρέψω τον ανταγωνιστή-μου είναι η μία λύση (την οποία σταδιακώς οι Κοινωνίες εγκαταλείπουν, όχι μόνον ως αξιακώς απαράδεκτη, αλλα και ως ασύμφορη στην μεγαλύτερη χρονική και γεωγραφική κλίμακα). Ή, β) να κατα-Στρέψω τις απόψεις-του (που είναι η άλλη λύση), η οποία οδηγεί στην συνδιαλλαγή, στη συναίνεση και τελικά αναγκαστικώς στην προσωρινότητα και τον πλουραλισμό.
Ετσι νομίζω οτι αναφαίνονται τα πρώτα χαρακτηριστικά της Δημοκρατίας, ως προϊόντα καί λογικής συνέπειας καί αξιακής προτίμησης συγχρόνως! Και ακριβώς, χάρις σ’ αυτήν την κάπως φιλοσοφίζουσα θεμελίωση, αμφισβητούμε το δικαίωμα των Μεγαθεωριών (με τις δήθεν καθολικές Αλήθειες) να υποκαθιστούν την αξιογόνο συνείδηση των Πολιτών, υποστηρίζοντας: Η μέν «ελευθερία πρώτα» (νεοφιλελευθεριάζοντες), η δέ «ισότητα πρώτα» (σοσιαλίζοντες) –μια διάκριση που ακυρώνει την ανθρωπική φύση, όπως την είδαμε.
Ετσι λοιπόν, αναγνωρίζομε τα καίρια δημοκρατικά χαρακτηριστικά (συνδιαλλαγή απ’ τη μιά, καί αίτημα ελευθερίας καί ισότητας απ’ την άλλη) –αλλα δέν μεγαλορρημονούμε αρνούμενοι την πραγματικότητα των ιστορικών συγκυριών: Γι’ αυτό, δέν θα μιλάμε για Δημοκρατία «ναί ή όχι», αλλα για μεταβαλλόμενες στάθμες (βαθμούς) δημοκρατικότητας –ανάλογα με το κληρονομούμενο αδημοκρατικό παρελθόν.
3. Και διοτι, χάρις στην επίκληση της πολύτιμης εμπειρικότητας, αναγνωρίσαμε τη σημασία της γεωγραφικής και της χρονικής κλίμακας, μ έ χ ρ ι ν’ αποχτήσει η Ομάδα τη δικιά-της συναίσθηση του βελτίστου –πάνω στο ίδιο-της το πετσί, συνειδητοποιώντας τη σημασία τού αποκλεισμού των αδιεξόδων. Που, μακροπρόθεσμα, συμφέρει να τα αναιρεί μέσω της διαπραγμάτευσης κι όχι μέσω της βιαιοπραγίας. Καλά, μα κι άν δέν ευοδώνεται η συναίνεση; Ε, τότε (και μόνον τότε) προσφεύγομε στον αναπόφευκτο κανόνα της πλειοψηφίας. Μα, και πάλι, δέν φοβώσαστε τη δικτατορία των αριθμών; Εναντι αυτού του κινδύνου θεσπίζονται ως γνωστόν οι Συνταγματικές Πρόνοιες που διασφαλίζουν τα «αδιαπραγμάτευτα»: Οι οποίες, καλύπτοντας τις θεμελιώδεις ανάγκες των μειοψηφιών (ή και των «μηδεψηφιών», όπως λ.χ. των μελλουσών Γενεών), εκφράζουν και αξιακές επιλογές –δηλαδή τα συμφέροντα μιας ακόμα πιό διευρυμένης Ομάδας.
Και, για να τελειώσομε μ’ αυτούς τους (λειτουργικώς απαραίτητους και αξιακώς επιλεγόμενους) θεσμούς του δημοκρατικού βίου, άς θυμηθούμε οτι η δυσαπόκτητη δημοκρατία έχει ανάγκη κι απο σ υ ν τ ή ρ η σ η: α) Οι Νόμοι θα είναι σεβαστοί –και δέν θα κρίνεται η ωφελιμότητά-τους απο περιστασιακούς τσαμπουκαλήδες. β) Οι ενδεχόμενες ατέλειες θεσμών και προσώπων θα ελέγχονται –άρα η Αξιολόγηση θα είναι κι αυτή θεσμός· δέν είμαστε κοινωνίες αγγέλων. Και γ) Καθώς όλες ετούτες οι λεπτές γνωσιακές και αξιακές διεργασίες που υφαίνουν τον εν Δημοκρατία βίον, απαιτούν και μιαν εγρήγορση του πολίτη συνεχή (άρα κοπιώδη), θα μας χρειασθεί κι ενα Σχέδιο Ηθοπολιτικής Παιδείας, διηνεκούς –είδατε πόσο εύκολα οι αντιδημοκρατικές σειρήνες πουλιόνταν για «προοδευτικές», κατα τον 20ό αιώνα στην Ευρώπη, τρομάρα μας.
4. Οσο αδρομερή (και πολυσυζητημένα, βεβαίως) κι άν είναι όλα ετούτα τα σπουδαία χαρακτηριστικά της Δημοκρατίας, άλλο τόσο αμφισβητούνται σήμερα στη Χώρα-μας απο οικονομίστικες δήθεν νομοτέλειες ή απ’ τα θεατριλίκια δημοκρατίας που παίζονται απο υποφασίζουσες μειονότητες. Γι’ αυτό και θά ‘πρεπε να ξανασχοληθούμε με τις διογκούμενες σκουριές της Δημοκρατίας.
Ο κ. Θεοδόσης Π. Τάσιος είναι ομότιμος καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.

ΕΝΤΥΠΗ ΕΚΔΟΣΗ