Υπάρχουν δύο ειδών ερασιτέχνες στο πεδίο της λογοτεχνικής κριτικής (και όχι μόνο σε αυτό): εκείνοι που γνωρίζουν ότι είναι ερασιτέχνες και εκείνοι που δεν το γνωρίζουν. Οι πρώτοι, που είναι και οι συμπαθέστεροι, έχουν επίγνωση ότι δεν κατέχουν σε βάθος ένα θέμα, όμως ασχολούνται με αυτό για την προσωπική τους ευχαρίστηση. Οι δεύτεροι αποφαίνονται επί ενός θέματος συνήθως με ύφος ειδημόνων και, στις βαρύτερες περιπτώσεις, με τον αέρα κριτικών αναμορφωτών, λοιδορώντας όσους επισημαίνουν την ανεπάρκειά τους. Με τα διάφορα κείμενά του-απαντήσεις στους επικριτές της έκδοσής του των Ωδών του Κάλβου (Αλ. Ζήρας, Μ. Πασχάλης, Ν. Βαγενάς), τους οποίους αποκαλεί «τυφλοπόντικες», «ανόητους», «μουλωχτούς και κρυφοδάγκωτους» (βλ. «Ελευθεροτυπία», 4.12.09· «Καθημερινή», 8.12.09, 23.3.10) ο κ. Δ. Δημηρούλης, καθηγητής του Παντείου, δηλώνει το είδος στο οποίο ανήκει.

Με την επιφυλλίδα μου της 25ης Οκτωβρίου χαρακτήριζα τον Δ.Δ. «ερασιτέχνη καλβιστή» όχι μόνο για το πλήθος των πάσης φύσεως λαθών (πραγματικών, ερμηνευτικών, θεωρητικών, εκδοτικών) που συναντά κανείς στην έκδοσή του αλλά και γιατί μιλά από καθέδρας για τον Κάλβο χωρίς να έχει διαβάσει ολόκληρο το έργο του. Διότι ένα σημαντικό μέρος του ποιητικού έργου του Κάλβου (του δημοσιευμένου από τον ίδιο τον ποιητή) είναι γραμμένο στα ιταλικά, γλώσσα την οποία ο Δ.Δ. δεν γνωρίζει, όπως στα ιταλικά είναι γραμμένα και άλλα σωζόμενα κείμενα που ο Κάλβος δεν έκρινε ότι έπρεπε ή δεν μπόρεσε να δημοσιεύσει.

Οτι ο Δ.Δ. δεν μπορεί να διαβάσει τα ιταλικά κείμενα του Κάλβου είναι ολοφάνερο από τις λανθασμένες αναφορές του σε αυτά. Π.χ. γράφει: «Σώζονται αποσπάσματα από μια ημιτελή τραγωδία της ίδιας μάλλον εποχής, του Ιppia ». Του Ιppia, βέβαια, δεν σώζονται αποσπάσματα αλλά το «Σχέδιο της τραγωδίας» («Ρiano della tragedia») και η πρώτη μορφή της (prima stesura). Γράφει, επίσης, π.χ., ο Δ.Δ.: Η «Οde agli Ιonii» «είναι γραμμένη σε 11σύλλαβο ανομοιοκατάληκτο στίχο». Η «Οde agli Ιonii» δεν είναι γραμμένη σε 11σύλλαβο ανομοιοκατάληκτο αλλά σε 7σύλλαβο, ομοιοκατάληκτο κατά σημεία, στίχο. Και βέβαια, δεν είναι «Ωδή εις τας Ιονίους» (νήσους ή γυναίκας), όπως πιστεύει ο Δ.Δ., αλλά ποίημα που ο Κάλβος απευθύνει στους (agli) συμπατριώτες του των Ιονίων νήσων («a΄ miei compatriotti»), πράγμα που σημαίνει ότι ο Δ.Δ. δεν έχει κάνει τον κόπο να διαβάσει το ποίημα του Κάλβου ούτε και σε κάποια από τις μεταφράσεις του. Η άγνοια της ιταλικής και των ιταλικών έργων του Κάλβου δεν εμπόδισε τον Δ.Δ. να περιλάβει στην «Επιλογή Βιβλιογραφίας» του και κείμενα γραμμένα σε ιταλική γλώσσα (των Vitti, Ρeri, Ρontani κ.ά.), ως εάν τα είχε διαβάσει (τυπικό χαρακτηριστικό των υποτιθεμένως μη ερασιτεχνών). Οτι, λ.χ., δεν έχει πιάσει στα χέρια του το βιβλίο του Vitti, στο οποίο παραπέμπει, αποδεικνύεται από την εξής βιβλιογραφική αναγραφή του:

«Μario Vitti, “Framenta dalla Canzone a Νapoleone”, στο Α. Κalvos ei suoi scritti in Ιtaliano, Νapoli 1960, σσ.

323-328».

Η σωστή αναγραφή θα ήταν:

«Μario Vitti, [Frammento dalla canzone a Νapoleone], στο Α.Κalvos e i suoi scritti in italiano, Νapoli 1960, σσ. 325-328».

Οπως βλέπουμε ο Δ.Δ. κάνει εδώ επτά (7) λάθη: 1 και 2) Η λέξη Framenta (ανύπαρκτη στην ιταλική) είναι διπλά εσφαλμένη· το σωστό είναι Frammento (με δύο m). 3) Ο Vitti δεν τιτλοφορεί, όπως ο Δ.Δ., το άτιτλο Frammento που εκδίδει· χρησιμοποιεί αγκύλες, όχι εισαγωγικά. 4) Ο Vitti γράφει το canzone με c μικρό, γιατί η λέξη είναι χαρακτηρισμός, όχι τίτλος. 5) Δεν υπάρχει λέξη ei στον τίτλο του βιβλίου του Vitti· το σωστό είναι e i (δύο λέξεις) = και τα.

6) Το italiano του τίτλου ο Vitti το γράφει (και σωστά) με i μικρό. 7) Το Frammento δεν βρίσκεται στις σ. 323-328 αλλά στις σ. 325-328.

Τι έχει συμβεί λοιπόν; Πώς είναι δυνατόν μια απλή βιβλιογραφική αναγραφή μιάμισης αράδας να περιέχει τόσα λάθη; Η απορία λύνεται όταν ανακαλύπτει κανείς ότι την αναγραφή αυτή ο Δ.Δ. δεν την αντλεί από τον Vitti, όπως παραπλανητικά γράφει, αλλά την αντιγράφει όχι μόνο κατά λέξη αλλά και κατά γράμμα από την έκδοση Κάλβου του Δάλλα, ο οποίος την άντλησε, προφανώς εξ αβλεψίας, λανθασμένα από τον Vitti.

Για έναν ερασιτέχνη καλβιστή που δεν έχει επίγνωση ότι είναι ερασιτέχνης η επισήμανση λαθών όπως αυτά που ανέφερα και του γεγονότος ότι δεν είναι σε θέση να διαβάσει το μεγαλύτερο μέρος των ποιητικών κειμένων του Κάλβου αποτελεί σχολαστικισμό. Διότι αδυνατεί να αντιληφθεί ότι η ιταλική γλωσσική και ποιητική διαμόρφωση του Κάλβου- ο ιταλικός ποιητικός βίος του οποίου είναι σε χρονική διάρκεια διπλάσιος του ελληνικού και προγενέστερος- δεν μπορεί παρά να επέδρασε στην ελληνική γλωσσική και ποιητική διαμόρφωσή του και να αποτέλεσε κύριο παράγοντα της γλωσσικής και εκφραστικής «ξενότητας» των Ωδών. Την οποία ο Δ.Δ., έφιππος στον κριτικό του κάλαμο, ερμηνεύει περισπούδαστα, δίνοντας με τις υψιπλέουσες θεωρητικές του πομφόλυγες κατευθύνσεις στις καλβικές σπουδές. Η συνέχεια των επιφυλλίδων μου για τον Καρυωτάκη του Καραντώνη, προσεχώς.

Ο κ. Νάσος Βαγενάς είναι καθηγητής της Θεωρίας και Κριτικής της Λογοτεχνίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.