Μπορούμε να ζήσουμε χωρίς πλαστικό; Συσκευασίες τροφίμων, το γάλα, το νερό, η οδοντόβουρτσα, το υγρό σαπούνι, τα καλλυντικά μας, η συσκευασία του καφέ που πίνουμε, και φυσικά τα… πλαστικά καλαμάκια (που δειλά-δειλά έχουν αρχίσει να επανέρχονται). Η θήκη του κινητού τηλεφώνου μας, το σταθερό μας τηλέφωνο, ο προσωπικός υπολογιστής μας, τα ψώνια μας στο σουπερμάρκετ, ακόμη και το υλικό των περισσότερων ενδυμάτων ή των παπουτσιών μας.

Η απαρίθμηση των καθημερινών χρήσεων του πλαστικού μπορεί να προκαλέσει από πονοκέφαλο έως πανικό. Και όσο η επιστημονική αρθρογραφία επιμένει στο θέμα των πιθανών βλαβών στο ανθρώπινο σώμα από τα μικροπλαστικά και τη σίγουρη βλάβη στο περιβάλλον από όλες τις μορφές χρήσεων του πλαστικού, ο προβληματισμός επανέρχεται.

Το πλαστικό βρίσκεται παντού γύρω μας και μοιάζει απολύτως αδύνατο να το αποφύγουμε. Και δυστυχώς, παρά το γεγονός ότι η ρύπανση από τα πλαστικά αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα περιβαλλοντικά προβλήματα της εποχής μας, η εξάρτηση του σύγχρονου ανθρώπου, αντί να μειώνεται, αυξάνεται με γεωμετρικούς ρυθμούς.

Εκτός από την εμφάνιση των πλαστικών στον ανθρώπινο οργανισμό, με συνέπειες που δεν έχουν ακόμη εκτιμηθεί απολύτως επιστημονικά, τα περισσότερα πλαστικά που χρησιμοποιούμε δεν ανακυκλώνονται, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται βουνά από τοξικά σκουπίδια, όταν δεν διαρρέουν στο περιβάλλον με καταστροφικές συνέπειες.

Αποκαρδιωτικά στοιχεία

Τα στοιχεία από τις τελευταίες έρευνες είναι αποκαρδιωτικά. Την τελευταία δεκαετία έχουμε δημιουργήσει περισσότερο πλαστικό από ό,τι σε όλη τη διάρκεια του τελευταίου αιώνα. Το 50% του πλαστικού που περνά από τα χέρια μας το χρησιμοποιούμε μόνο μία φορά και στη συνέχεια το πετάμε.

Η ποσότητα του πλαστικού που πετιέται στα σκουπίδια κάθε χρόνο μπορεί να καλύψει 4 φορές το εμβαδόν της γης. Κάθε χρόνο χρησιμοποιούνται παγκοσμίως περίπου 500 δισεκατομμύρια πλαστικές σακούλες. Περισσότερο από ένα εκατομμύριο πλαστικές σακούλες χρησιμοποιούνται κάθε λεπτό.

Οπως χαρακτηριστικά αναφέρει στο «Βήμα» ο κ. Αχιλλέας Πληθάρας, υπεύθυνος προγραμμάτων μείωσης αποτυπωμάτων της WWF Ελλάς, «η πλαστική ρύπανση είναι πολύ μεγάλο πρόβλημα. Εκτιμάται ότι κάθε χρόνο στην Ελλάδα διαρρέουν στο φυσικό περιβάλλον σχεδόν 11.500 τόνοι πλαστικών αποβλήτων. Επίσης, έχουμε εκτιμήσει ότι κάθε Ελληνας παράγει κάθε χρόνο περίπου 68 κιλά πλαστικά απόβλητα. Το μεγαλύτερο μέρος αυτών των αποβλήτων είναι τα πλαστικά συσκευασίας, τα οποία αναλογούν σε περίπου 30-35 κιλά ανά κάτοικο της χώρας μας. Πλαστικά συσκευασίας εννοούμε τα πάντα – συσκευασίες τροφίμων, συσκευασίες προϊόντων, πλαστικά ποτήρια και μπουκάλια κ.λπ. Τα πλαστικά βρίσκονται παντού όπου και να στρέψουμε το μάτι μας».

Οι πλαστικές σακούλες

Η χρήση πλαστικών συσκευασιών είναι τόσο διαδεδομένη, γεγονός που σημαίνει ότι ακόμα και όσοι έχουν ανεπτυγμένη οικολογική συνείδηση είναι πολύ δύσκολο να αποφύγουν τη χρήση τους.

Σύμφωνα με την Greenpeace στη χώρα μας κάθε χρόνο χρησιμοποιούνται 4,3 δισ. πλαστικές σακούλες, 2 δισ. πλαστικά μπουκάλια για νερό και αναψυκτικά και 300 εκατ. πλαστικά ποτήρια του καφέ. Επίσης παράγονται έως 300.000 τόνοι πλαστικών συσκευασιών, αλλά μόνο ένα μικρό ποσοστό από αυτή την ποσότητα ανακυκλώνεται.

Η μαζική παραγωγή πλαστικών ξεκίνησε στη δεκαετία του 1940. Κατασκευασμένο από τα χημικά υποπροϊόντα της διύλισης υδρογονανθράκων, το πλαστικό έχει δύο πλεονεκτήματα: η παραγωγή του είναι σκανδαλωδώς φθηνή και είναι εξαιρετικά βολικό στη χρήση. Ωστόσο, το πλαστικό έχει επίσης ένα μη βιώσιμο περιβαλλοντικό κόστος, που ισοδυναμεί με μια πλανητική ωρολογιακή βόμβα στην οποία αντικείμενα που χρησιμοποιούνται για δευτερόλεπτα απαιτούν σχεδόν γεωλογικά χρονοδιαγράμματα για να διασπαστούν.

Είτε πρόκειται για μια καρέκλα κήπου, είτε για ένα κουτί takeaway, η μοίρα των 9 δισεκατομμυρίων τόνων πλαστικού που οι άνθρωποι έχουν απορρίψει από το 1950 είναι σχεδόν η ίδια: όλα εξακολουθούν να υπάρχουν κάπου με κάποια μορφή.

Τα μικροπλαστικά

Τη δεκαετία του ’80 άρχισε να αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο το πρόβλημα της διάθεσης του πλαστικού. Μικροπλαστικά – ένας όρος που άρχισε να χρησιμοποιείται το 2004 – ανακαλύφθηκαν στο στομάχι νεογέννητων νεοσσών άλμπατρος στα ανοικτά των ακτών της Χαβάης, στα νερά του Λονγκ Αϊλαντ και στα εντόσθια ψαριών.

Τι απέγιναν πραγματικά όλα τα πλαστικά που είχαμε πετάξει; Εκείνη τη δεκαετία, η πετροχημική βιομηχανία κατέστρωσε ένα σχέδιο για να αντιμετωπίσει τις αυξανόμενες επικρίσεις κατά των πλαστικών προωθώντας τη λύση της ανακύκλωσης. Ομως η ιδέα ότι η πλειονότητα των πλαστικών θα μπορούσε ποτέ να ανακυκλωθεί αποτελεσματικά αποδείχθηκε σε γενικές γραμμές ένα απατηλό όνειρο, καθώς δεν κατέστη δυνατό να μετατραπεί λειτουργικά ή οικονομικά το μεγαλύτερο μέρος των παλαιών πλαστικών σε νέα πλαστικά.

Η πιο προφανής δυσκολία αφορά το υλικό. Το πλαστικό είναι ένας ευρύς όρος για χιλιάδες διαφορετικούς συνδυασμούς συνθετικών πολυμερών που διαφέρουν κυρίως στη χημική χροιά και στην ποσότητα των προσθέτων. Ενας ειδικός σε θέματα ανακύκλωσης παρομοίασε τα πλαστικά με τα τυριά: όπως είναι ανέφικτο να λιώσεις μοτσαρέλα και να περιμένεις να παραχθεί παρμεζάνα, έτσι και με τα πλαστικά είναι αδύνατο να τεμαχίσεις και να μειώσεις το πολυαιθυλένιο για να πάρεις πολυστυρένιο ή πολυπροπυλένιο ή χλωριούχο πολυβινύλιο.

Τρεις κρίσιμοι άξονες

Οπως επισημαίνει ο κ. Πληθάρας, οι ενέργειες για την αντιμετώπιση της εξάρτησης από το πλαστικό ακολουθούν τρεις άξονες: «Ο πρώτος αφορά τη θέσπιση πολιτικών, ο δεύτερος αφορά το τι μπορούν να κάνουν οι ίδιοι οι πολίτες και ο τρίτος αφορά τις δράσεις που οφείλουν να αναλάβουν οι επιχειρήσεις».

«Οσον αφορά τις πολιτικές υπάρχει ο νόμος 736 του 2020 για τον περιορισμό της πλαστικής ρύπανσης που περιλαμβάνει μια σειρά από μέτρα για τα πλαστικά όπου δυστυχώς με μεγάλη λύπη διαπιστώνουμε ότι πέντε χρόνια μετά την εφαρμογή του ο νόμος φυλλορροεί, δηλαδή πιο καλά εφαρμόστηκε τον πρώτο χρόνο παρά στα επόμενα, και φαίνεται ότι έχει ατονήσει πλήρως η εφαρμογή του και δεν έχουμε προχωρήσει μια σειρά από κομβικά μέτρα, όπως η κατάργηση κάποιων απαγορευμένων ειδών – βλέπε πλαστικά μαχαιροπίρουνα, πλαστικά καλαμάκια κ.λπ.».

Ο δεύτερος άξονας είναι το τι κάνουμε εμείς οι ίδιοι για να περιορίσουμε την εξάρτησή μας από το πλαστικό. «Εδώ τα πράγματα είναι λίγο πολύ δεδομένα. Αυτό που λέμε στους πολίτες είναι ότι μπορούν να ξεκινήσουν από τα πολύ απλά πράγματα δηλαδή θερμός για να βάζουμε τον καφέ μας, ζητάμε να έχουμε πάντα μια δική μας τσάντα πολλαπλών χρήσεων όταν πηγαίνουν στο σουπερμάρκετ, προτιμάμε τα νωπά προϊόντα αντί των υπερεπεξεργασμένων που σχεδόν πάντα είναι σε πλαστική συσκευασία.

Επίσης να κάνουμε αγορές με σωφροσύνη. Ας αρχίσουμε να λέμε πιο συχνά όχι στο fast fashion, καθώς ένα πολύ μεγάλο μέρος των ενδυμάτων προέρχονται από πολυεστέρα, δηλαδή από πλαστικό, και σε κάθε πλύσιμο απελευθερώνουν μεγάλες ποσότητες μικροπλαστικών στο περιβάλλον» λέει ο κ. Πληθάρας.

Αντί επιλόγου μια διαπίστωση: Επιστήμονες εκτιμούν ότι ως το 2050 οι θάλασσες θα περιέχουν περισσότερα πλαστικά απόβλητα απ’ ό,τι ψάρια…