Τα μουσεία δεν είναι ουδέτεροι χώροι και εύκολα μπορούν να μετατραπούν σε πεδία σύγκρουσης, ιδεολογικής διαπραγμάτευσης και στόχοι πολιτική και πολεμικής βίας. Ο τρόπος που αφηγούνται την πολιτιστική μνήμη μιας χώρας και διαφυλάττουν την ιστορική διαχρονία ενός έθνους και μιας χώρας διαδραματίζει σοβαρό ρόλο στην διατήρηση και κατανόησή της από γενιά σε γενιά, γι’ αυτό και είναι ιδιαίτερα τρωτά στην ωμή απειλή κατά της πολιτιστικής μνήμης, σε καταστροφές και λεηλασίες εν καιρώ πολέμου.
Αποτελώντας τη «βιτρίνα» ενός κράτους και της ισχύος του στο ευρύτερο γεωπολιτικό πεδίο, τα μουσεία γίνονται σύμβολα δύναμης εθνικής και διεθνούς εμβέλειας που οφείλει να αφουγκράζεται και να συμβαδίζει με τις αλλαγές των καιρών.
Από την Αθήνα και το Λονδίνο, το Παρίσι, το Κάιρο και την Ουάσινγκτον έως τις εμπόλεμες ζώνες της Ουκρανίας και της Συρίας, τα μουσεία βρέθηκαν στο επίκεντρο μιας παγκόσμιας διαμάχης για το ποιος και πώς ελέγχει τη μνήμη, την ιστορία και την πολιτιστική ταυτότητα των εθνών.
Βρετανικό Μουσείο και Γλυπτά Παρθενώνα
Η μόνιμη αντιπαράθεση μεταξύ της Ελλάδας και της Βρετανίας για την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα στα πάτρια εδάφη και στο Μουσείο της Ακρόπολης από το Βρετανικό Μουσείο, βρίσκεται μακριά από επίλυση, σύμφωνα με δηλώσεις τόσο του πρωθυπουργού Κωνσταντίνου Μητσοτάκη όσο και της υπουργού Πολιτισμού Λίνας Μενδώνη, ενώ σε συνέντευξη του στους Sunday Times, ο Τζορτζ Όσμπορν, Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου των Επιτρόπων του Βρετανικού Μουσείου, μπορεί να εμφανίστηκε αισιόδοξος για την προσέγγιση του ζητήματος και συναινετικός, όπως επί της ουσίας δεν υπάρχει καμία εξέλιξη επί του θέματος.
Το «Pink Ball» στο Βρετανικό Μουσείο, που προκάλεσε αντιδράσεις στην Ελλάδα, στις 18 Οκτωβρίου 2025. (Photo by Scott A Garfitt/Invision/AP)
Αντίθετα ο διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου Νίκολας Κάλιναν προωθεί ήδη ένα νέο πρόγραμμα φρεσκαρίσματος και αποαποικιοποίησης του προφίλ του Μουσείου, με δανεισμό αρχαιοτήτων που προέρχονται από άλλες χώρες μέχρι τα 3 έτη (προ ολίγων ημερών εγκαινιάστηκε έκθεση στο μουσείο της Βομβάης με 80 εκθέματα ινδικής, αιγυπτιακής, ρωμαϊκής αλλά και ελληνικής προέλευσης από το Βρετανικό Μουσείο).
Όσο για το επίμαχο fundraising γκαλά που πραγματοποιήθηκε πριν από δύο μήνες στην Duveen Gallery με τα Γλυπτά του Παρθενώνα, προκαλώντας αντιδράσεις στην Ελλάδα, δεν υπάρχει καμία επίσημη δήλωση από πλευράς Βρετανικού Μουσείου που να διαβεβαιώνει ότι αυτό δεν θα ξανασυμβεί.
Βανδαλισμός στην Εθνική Πινακοθήκη
Στην Ελλάδα ένα από τα χειρότερα πράγματα που συνέβησαν στη χώρα το 2025 ήταν ο βανδαλισμός έργων του Χριστόφορου Κατσαδιώτη τον Μάρτιο από τον πρώην βουλευτή της ΝΙΚΗΣ, Νίκο Παπαδόπουλο, στο πλαίσιο της έκθεσης «Η σαγήνη του αλλόκοτου» στην Εθνική Πινακοθήκη. Μια πολιτική προσπάθεια υπονόμευσης της καλλιτεχνικής ελευθερίας και της θεσμικής υπόστασης της Πινακοθήκης ως θεματοφύλακα του ελληνικού πολιτισμού. Το γεγονός απέδειξε πόσο εύκολα η τέχνη στοχοποιείται και «λιντσάρεται» όταν έρχεται σε σύγκρουση με πρακτικές που χρησιμοποιούν τη βία και τη θρησκεία ως μέθοδο επιβολής φονταμενταλιστικών ιδεών.
Εθνική Πινακοθήκη, Μάρτιος 2025
Τραμπ εναντίον Σμιθσόνιαν
Στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι παρεμβάσεις και οι δημόσιες απαιτήσεις του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ προς τα Μουσεία Σμιθσόνιαν να διορθώσουν τις αφηγήσεις τους γύρω από τη φυλή, το φύλο και την αμερικανική ιστορία κατέδειξαν τον κίνδυνο πολιτικής χειραγώγησης της ιστορικής αφήγησης.
Ποιος κατέχει εδώ το δικαίωμα ερμηνείας του παρελθόντος και τι γίνεται όταν τα μουσεία αποκτούν περιορισμούς στην αφήγηση της Ιστορίας;
Λούβρο και Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο
Στο Παρίσι και στο Μουσείο του Λούβρου που επαναλειτουργεί πλέον κανονικά, η κλοπή του αιώνα, όπως χαρακτηρίστηκε η ληστεία πολύτιμων κοσμημάτων του γαλλικού στέμματος, αξίας 102 εκατομμυρίων δολαρίων, από την Γκαλερί του Απόλλωνα στις 19 Οκτωβρίου, έπληξε το κύρος όχι μόνο του μεγαλύτερου μουσείου σε όλο τον κόσμο, αλλά και εκείνο της γαλλικής κυβέρνησης.
Η παραβίαση της ασφάλειας του εμβληματικού εθνικού μουσείου της Γαλλίας υπενθύμισε ότι τα μουσεία λειτουργούν ως κόμβοι συμβολικής και οικονομικής αξίας μέσα σε ένα παγκόσμιο σύστημα που δεν συγχωρεί την αποσταθεροποίηση.
Εργάτες εγκαθιστούν ένα προστατευτικό κάγκελο στο παράθυρο του Μουσείου του Λούβρου, όπου τον Οκτώβριο τέσσερις διαρρήκτες έκλεψαν κοσμήματα αξίας 102 εκατομμυρίων δολαρίων, στο Παρίσι. (Γαλλία, 23 Δεκεμβρίου 2025). REUTERS/Noemie Olive
Την ίδια ώρα που το Λούβρο κατρακυλούσε σε φήμη και ισχύ, η Αίγυπτος, σύμβολο υψηλού πολιτισμού με μυθικής αξίας μνημεία στο έδαφός της, υποδεχόταν το άνοιγμα του Μεγάλου Αιγυπτιακού Μουσείου στο Κάιρο με καλεσμένους ηγέτες από όλα τα μέρη του κόσμου. Ένα εγχείρημα εθνικής προβολής με γεωπολιτική εμβέλεια, που απέδειξε πώς ένα μουσείο γίνεται εργαλείο πολιτιστικής διπλωματίας επανατοποθετώντας την αιγυπτιακή ιστορία στο παγκόσμιο προσκήνιο.
Επισκέπτες βλέπουν το πρώτο ηλιακό σκάφος του βασιλιά Χέοπα, στο Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο στη Γκίζα της Αιγύπτου, την Τρίτη 23 Δεκεμβρίου 2025. (AP Photo/Amr Nabil)
Κάθε άλλο παρά τυχαία είναι η πρόσφατη ανακοίνωση ότι η ηλιακή λέμβος του φαραώ Χέοπα, που θεωρείται «το μεγαλύτερο και παλαιότερο ξύλινο τεχνούργημα στην ιστορία της ανθρωπότητας» μεταφέρθηκε στο Μεγάλο Αιγυπτιακό Μουσείο (GEM) όπου θα συντηρηθεί, υπό τα βλέμματα όλων, τα επόμενα τέσσερα χρόνια.
Ουκρανία και Συρία
Η δραματική όψη της σχέσης πολιτικής και μουσείων αποκαλύπτεται σε συνθήκες πολέμου. Στην Ουκρανία, ο συνεχιζόμενος πόλεμος εχει θέσει μουσεία και αρχεία στο στόχαστρο βομβαρδισμών και αναγκαστικών μετακινήσεων συλλογών, ενώ στη Συρία η κλοπή έξι μαρμάρινων αγαλμάτων της ρωμαϊκής εποχής από το Εθνικό Μουσείο Δαμασκού ξαναθύμισε και τον σπαραγμό της χώρας από το 2011 μέχρι σήμερα, και τη συστηματική καταστροφή και εμπορία αρχαιοτήτων στις εμπόλεμες ζώνες. Ένα από τα λάφυρα του πολέμου είναι και η πολιτιστική κληρονομιά μιας χώρας.
O φράχτης του Εθνικού Μουσείου της Συρίας στη Δαμασκό, Συρία, Τετάρτη, 12 Νοεμβρίου 2025. (AP Photo/Omar Sanadiki)
Μέσα σε αυτό το ταραγμένο διεθνές πλαίσιο, το πρόσφατο διεθνές συνέδριο Co-Museum, που πραγματοποιήθηκε στις αρχές Δεκεμβρίου στο Μουσείο Μπενάκη, με θέμα «Μουσεία και Ελπίδα», προσέγγισε τα μουσεία ως χώρους ανθρώπινης σύνδεσης, φαντασίας, ίασης και ανθεκτικότητας. «Η φετινή διοργάνωση θα διερευνήσει τον συνεχώς εξελισσόμενο ρόλο των μουσείων στη διαμόρφωση ενός πιο συμπεριληπτικού, δημοκρατικού και με περισσότερη ενσυναίσθηση κόσμου», διαβάσαμε στην ανακοίνωση του συνεδρίου.
Τα μουσεία συμπυκνώνουν τις αντιφάσεις κάθε εποχής και της πολιτικής δραστηριότητας μιας χώρας.Το θέμα είναι πώς θωρακίζονται θεματικά, οικονομικά, εξελικτικά και τι εφόδια αποκτούν για να πορευτούν στο μέλλον.
