Σάλος δημιουργήθηκε μετά την απόφαση της Γαλλικής Ταινιοθήκης να προβάλλει την ταινία του Μπερνάρντο Μπερτολούτσι «Το τελευταίο ταγκό στο Παρίσι». Φεμινιστικές οργανώσεις ζήτησαν η προβολή να συνοδευτεί με συζήτηση αλλά στην πορεία ο έλεγχος χάθηκε, η προβολή ματαιώθηκε και η υπόθεση έφτασε ως το γαλλικό κοινοβούλιο.
Την περασμένη Πέμπτη, 16 Ιανουαρίου, η διοίκηση της Γαλλικής Ταινιοθήκης βρέθηκε ενώπιον κοινοβουλευτικής εξεταστικής επιτροπής σε μια συζήτηση – έρευνα με αντικείμενο τη βία στον κινηματογράφο. Ως γνωστόν, Πρόεδρος της Γαλλικής Ταινιοθήκης (Cinémathèque française), της πιο επιτυχημένης Εθνικής Ταινιοθήκης παγκοσμίως, είναι ο Ελληνας σκηνοθέτης Κώστας Γαβράς.
Το ιστορικό της υπόθεσης
Ουσιαστικά η υπόθεση αρχίζει στα μέσα του περασμένου Δεκεμβρίου. Εκείνη την περίοδο ο Κ. Γαβράς βρισκόταν στην Ελλάδα για την προώθηση της τελευταίας ταινίας του «Η τελευταία ανάσα». Στις 12 του μηνός, λίγο πριν από την επιστροφή του στο Παρίσι, ο γνωστός σκηνοθέτης ειδοποιήθηκε από τον γενικό διευθυντή της Γαλλικής Ταινιοθήκης Φρεντερίκ Μπονό (τον άνθρωπο που ουσιαστικά «τρέχει» όλες τις διαδικασίες) ότι φεμινιστικές – ακτιβιστικές ενώσεις απαιτούσαν να μη γίνει η από καιρό προγραμματισμένη για τις 15 Δεκεμβρίου προβολή της ταινίας του Μπερτολούτσι, χωρίς μια συζήτηση πριν ή μετά την προβολή, σχετική με την πιο επίμαχη σκηνή της.
Η επίμαχη σκηνή με το παρά φύση σεξ και το βούτυρο
Η σκηνή, που δίχως υπερβολή ανήκει στις πιο επίμαχες σκηνές στην Ιστορία του κινηματογράφου, είναι γνωστή: βλέπουμε το παρά φύση σεξ (με τη βοήθεια βουτύρου) ανάμεσα στους δύο πρωταγωνιστές της ταινίας, του Μάρλον Μπράντο και της Μαρία Σνάιντερ. Η εν λόγω σκηνή που μάλιστα υπήρξε μέρος του θέματος της πρόσφατης βιογραφικής ταινίας «Την έλεγαν Μαρία» της Τζέσικα Παλούντ (θα την δούμε σε λίγο καιρό στις αίθουσες σε διανομή Rosebud 21), γυρίστηκε χωρίς τη συγκατάθεση της Μαρία Σνάιντερ.
Διαστάσεις παγκόσμιου φαινομένου το τελευταίο ταγκό στο Παρίσι
Αργότερα και αφού η ταινία του Μπερτολούτσι είχε αποκτήσει διαστάσεις παγκοσμίου φαινομένου, η Σνάιντερ θα ισχυριζόταν ότι με το να μην την προειδοποιήσει για τη σκηνή, ο Ιταλός σκηνοθέτης την «παγίδευσε» και την «βίασε». Σε όλη την ζωή της, η Σνάιντερ που πέθανε το 2011 σε ηλικία 58 ετών, δε σταμάτησε να υποστηρίζει με θέρμη τη θέση της και την κατάφορη αδικία την οποία είχε υποστεί.
Οπότε σήμερα, η δημόσια προβολή του «Τελευαίου ταγκό στο Παρίσι» χωρίς μια συζήτηση γύρω από το θέμα, είναι κάτι ανεπίτρεπτο για τις φεμινιστικές ενώσεις που απαίτησαν ένα στρογγυλό τραπέζι ή άλλου τύπου διαδικασία διαλόγου, πριν ή μετά την προβολή της ταινίας στην Ταινιοθήκη.
Το εθνικό κέντρο κινηματογράφου
Το Εθνικό Κέντρο Κινηματογράφου και Εικόνων Κινουμένων Σχεδίων (CNC), βασικός χρηματοδότης του θεσμού της Ταινιοθήκης και γενικός επόπτης της γαλλικής κινηματογραφίας συμφώνησε. Σύμφωνα με την εφημερίδα Le Monde, στις 13 Δεκεμβρίου, δυο μέρες πριν από την προγραμματισμένη προβολή, ο Ολιβιέ Χονράρ, προσωρινός πρόεδρος του CNC τηλεφώνησε στον Μπονό τονίζοντας ότι το «Τελευταίο τανγκό στο Παρίσι» «αξίζει μίας συγκεκριμένης παρουσίασης».
Μια ώρα αργότερα, υπήρχε σημείωση στον ιστότοπο της Cinémathèque για τη συζήτηση που είχε αρχίσει να σχεδιάζεται και η ανακοίνωση της ώρας συζήτησης με το κοινό αναρτήθηκε την ίδια μέρα στον λογαριασμό της Cinémathèque στο Instagram.
Ενα επιπλέον πρόβλημα
Ωστόσο, ένα άλλο πρόβλημα φαίνεται ότι προέκυψε όταν ο συντονισμός της συζήτησης ανατέθηκε στον 65 χρονο Ζαν Φρανσουά Ροζέ, επί 32 χρόνια διευθυντή προγραμματισμού στην Cinémathèque και για τριάντα δύο χρόνια και κριτικό κινηματογράφου στη Le Monde. Η επιλογή του προκάλεσε αντιδράσεις και τα πράγματα έγιναν χειρότερα μετά από μια δήλωσή του σχετικά με την ταινία στην οποία χρησιμοποίησε με τρόπο παρεξηγήσιμο την λέξη «παραβίαση». Η φράση του παρερμηνεύτηκε, η ένταση συνεχίστηκε.
Συνεπώς το Σάββατο, 14 Δεκεμβρίου, ο Κώστας Γαβράς τηλεφώνησε στον Φρεντερίκ Μπονό για να του ζητήσει να αφαιρέσει την ταινία του Μπερτολούτσι από το πρόγραμμα.
Η θέση του Κώστα Γαβρά
Για τον Ελληνα σκηνοθέτη με την διεθνή ακτινοβολία «στην Γαλλία είναι να μην ανάψει η φωτιά γιατί άπαξ και ανάψει, εύκολα δε σβήνει» όπως δήλωσε. «Το συμβούλιο και εγώ προσωπικά είμαστε εναντίον αυτής της έκρυθμης κατάστασης. Το κίνημα του #MeToo είναι σεβαστό από όλους στη Γαλλία και οφείλουμε να κάνουμε ότι είναι δυνατόν για να σταματήσουμε τα αίσχη που έκαναν όχι όλοι, αλλά μερικοί σκηνοθέτες και ηθοποιοί. Αυτό μου φαίνεται ότι είναι τελείως απαραίτητο. Αλλά την ίδια ώρα ο ρόλος μας είναι να βοηθήσουμε και να προστατεύσουμε το γόητρο και τη φήμη της Γαλλικής Ταινιοθήκης η οποία το 2024 είχε περισσότερες από 400.000 εισόδους.»
«Δεν είχα πρόθεση να σοκάρω κανέναν»
Από την πλευρά του ο Ζαν Φρανσουά Ροζέ παραδέχθηκε την «αδεξιότητά» του σε ότι αφορά τη χρήση της λέξης παραβίαση. «Δεν έπρεπε να είχα πει αυτήν την καθαρά ρητορική ερώτηση, δεδομένου του τρόπου με τον οποίο ερμηνεύτηκε» είπε στη Le Monde. «Πώς μπορώ να σκεφτώ για μια στιγμή ότι δε χρησιμοποιώ αυτή τη λέξη με τη συμβολική της έννοια; Χρησιμοποιώ τη λέξη «παραβίαση» με την έννοια του εξαναγκάζω, πιέζω, εκπλήσσω. Αν ο όρος προσέβαλε, το μετανιώνω. Δεν ήταν πρόθεσή μου να σοκάρω κανέναν.»
«Δεν μπορώ να αλλάξω την ιστορία του κινηματογράφου»
Ωστόσο, ο επικεφαλής προγραμματισμού της Γαλλικής Ταινιοθήκης είπε επίσης – και έχει δίκιο – ότι «δεν μπορώ να αλλάξω την ιστορία του κινηματογράφου. Από την απαρχή του, πολλοί κινηματογραφιστές ήθελαν να καταγράψουν ένα καθαρό γεγονός φέρνοντας τους ηθοποιούς σε δύσκολη θέση για να παραδώσουν (μπροστά στην κάμερα) κάτι που δεν είχαν προγραμματίσει». Και αυτή είναι η ουσία του κινηματογράφου. Στο «Τελευταίο τανγκό στο Παρίσι» όμως, όλο αυτό το ζήτημα πήρε μια παροξυσμική, βίαιη μορφή.»