Νόμπελ Λογοτεχνίας – Στον Τανζανό Αμπντουλραζάκ Γκούρνα το βραβείο για το 2021

Ηλιόλουστη η ημέρα στη Στοκχόλμη. Χωρίς μάσκες, αλλά τηρώντας αποστάσεις και ασφαλώς περιορισμένοι σε αριθμό, οι δημοσιογράφοι που παρευρέθηκαν στην καθιερωμένη τελετή ανακοίνωσης του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας το μεσημέρι της Πέμπτης 7 Οκτωβρίου άκουσαν τον μόνιμο γραμματέα της Σουηδικής Ακαδημίας Ματς Μαλμ να δηλώνει ότι το βραβείο Νομπέλ Λογοτεχνίας 2021 απονέμεται στον τανζανό μυθιστοριογράφο Αμπντουλραζάκ Γκούρνα για τη «διεισδυτική και με μεγάλη ευαισθησία παρουσίαση των επιπτώσεων της αποικιοκρατίας και της μοίρας των προσφύγων στον μεταιχμιακό χώρο μεταξύ ηπείρων και πολιτισμών».

Από τη Ζανζιβάρη στο Κεντ της Βρετανίας

Γεννημένος στη Ζανζιβάρη το 1948, ο Γκούρνα αναγκάστηκε στη διάρκεια των ταραχών της επανάστασης του 1964 να μεταναστεύσει στην Αγγλία, όπου ζει έκτοτε, με ένα μικρό διάστημα κατά το οποίο διέμεινε και εργάστηκε στη Νιγηρία, το 1980-1983. Άρχισε να γράφει σε ηλικία 21 ετών, επιλέγοντας ως γλώσσα τα αγγλικά, ενώ μητρική του γλώσσα είναι τα σουαχίλι.

Με επιρροές από τον Κόνραντ

Το πιο γνωστό του μυθιστόρημα είναι ο Παράδεισος (Paradise), το οποίο βρέθηκε στη βραχεία λίστα για το Βραβείο Μπούκερ το 1994. Στο μυθιστόρημα, με προφανείς αναφορές στον Γιόζεφ Κόνραντ, παρακολουθούμε το ταξίδι του αθώου πρωταγωνιστή στην καρδιά του σκότους. Ένα κοινωνικό και πολιτικό μυθιστόρημα που είναι ταυτόχρονα μια ιστορία ενηλικίωσης αλλά και μια θλιβερή ιστορία αγάπης.

Άλλα έργα, τα μυθιστορήματα: Memory of Departure (1987), Pilgrims Way (1988), Dottie (1990), Admiring Silence (1996), By the Sea (2001), Desertion (2005), The Last Gift (2011), Gravel Heart (2017), Afterlives (2020) και η συλλογή διηγημάτων My Mother Lived on a Farm in Africa (2006).

Ο Αμπντουλραζάκ Γκούρνα ήταν καθηγητής στο Τμήμα Αγγλικής Φιλολογίας του Πανεπιστημίου του Κεντ, από όπου πρόσφατα συνταξιοδοτήθηκε, εστιάζοντας το ερευνητικό του ενδιαφέρον σε ζητήματα που αφορούν την αποικιοκρατία στην Αφρική, στην Καραϊβική και στην Ινδία. Επιμελήθηκε δύο τόμους με έργα αφρικανών συγγραφέων (Essays on African Writing), έναν τόμο για τον Σάλμαν Ράσντι (A Companion to Salman Rushdie, 2007) ενώ στη διάρκεια της ακαδημαϊκής καριέρας του επέβλεψε ερευνητικά προγράμματα γύρω από το έργο του Β. Σ. Νάιπολ, του Άντονι Μπέρτζες, του Σάλμαν Ράσντι και άλλων.

Ρευστές ταυτότητες, έργο εν προόδω

Ο Άντερς Όλσον, πρόεδρος της Επιτροπής του Νομπέλ Λογοτεχνίας, παρουσίασε το έργο του εφετινού νομπελίστα σχολιάζοντας ότι «απέχει από τις στερεοτυπικές περιγραφές και ανοίγει το βλέμμα μας σε μια Ανατολική Αφρική με μεγάλη πολιτισμική ποικιλομορφία, εντελώς ανοίκεια στους ανθρώπους που ζουν σε άλλα μέρη του κόσμου» και συνέχισε: «Ο Γκούρνα έχει μελετήσει συστηματικά και με πολλή ευαισθησία τις επιπτώσεις της αποικιοκρατίας στις χώρες της Ανατολικής Αφρικής και τις επιδράσεις της στη ζωή των ξεριζωμένων μεταναστών».

«Στο λογοτεχνικό σύμπαν του Γκούρνα τα πάντα είναι ρευστά, οι αναμνήσεις, τα ονόματα και οι ταυτότητες», σχολίασε ο Όλσον, εξηγώντας ότι ίσως αυτός είναι ο λόγος που τα μυθιστορήματά του δίνουν την εντύπωση ενός έργου εν προόδω. «Πρόκειται για μια διερεύνηση αυτών των ζητημάτων που δεν τελειώνει ποτέ, που διακινείται από ένα διανοητικό πάθος το οποίο διακρίνει όλα τα βιβλία του, από το πρώτο ως το τελευταίο».

Παραγνωρισμένος συγγραφέας

Μιλώντας στον βρετανικό «Guardian» η Αλεξάνδρα Πρινγκλ, επιμελήτρια των βιβλίων του Γκούρνα στον εκδοτικό οίκο Bloomsbury, τον χαρακτήρισε έναν από τους σπουδαιότερους ζώντες αφρικανούς συγγραφείς του οποίου το έργο ήταν ως τώρα παραγνωρισμένο. «Το έβρισκα πραγματικά αποκαρδιωτικό» δήλωσε. «Μόλις την περασμένη εβδομάδα, σε ένα podcast που έκανα μαζί του, έλεγα ότι ήταν κρίμα που το έργο του δεν είχε εκτιμηθεί όσο έπρεπε. Και τώρα ήρθε το Νομπέλ!».

Όπως εξήγησε η ίδια, «πάντα τον απασχολούσε ο ξεριζωμός, αλλά γράφει για τους ανθρώπους που τους τραβούν από τη γη τους, τους ξεριζώνουν και τους στέλνουν στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα με τρόπο όμορφο και σαγηνευτικό. Στο μυθιστόρημά του Βy the sea υπάρχει η συγκινητική εικόνα ενός άντρα στο αεροδρόμιο του Χίθροου, που κρατά στα χέρια ένα σκαλιστό κουτί με λιβάνι, και ψελλίζει τη λέξη “Άσυλο”. Ωστόσο, οι χαρακτήρες του δεν είναι μόνο πρόσφυγες που ζητούν άσυλο, μπορεί να είναι άνθρωποι που μεταναστεύουν για σπουδές ή από έρωτα».

To τελευταίο του μυθιστόρημα, το Αfterlives, αφηγείται την ιστορία κάποιου που τον απήγαγαν παιδί γερμανικά αποικιοκρατικά στρατεύματα και επιστρέφει στο χωριό του αργότερα ως ενήλικας πολεμώντας σε έναν πόλεμο ενάντια στους ανθρώπους της φυλής του.

Ο γενικός γραμματέας της Σουηδικής Ακαδημίας τού ανακοίνωσε τη βράβευση από το τηλέφωνο. Τον πέτυχε στην κουζίνα του και είχαν, όπως είπε, μια μακρά θερμή συζήτηση για πρακτικά ζητήματα. Λόγω της συνεχιζόμενης πανδημίας, η καθιερωμένη τελετή απονομής και οι ομιλίες των βραβευθέντων δεν θα γίνουν τον Δεκέμβριο στη Στοκχόλμη αλλά στους τόπους κατοικίας τους και θα μεταδοθούν τηλεοπτικά και διαδικτυακά. Οι βραβευθέντες του 2020 και του 2021 θα προσκληθούν σε επίσημη τελετή στη Στοκχόλμη όταν οι συνθήκες το επιτρέψουν. Το βραβείο συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο δέκα εκατομμυρίων σουηδικών κορονών.

Ο Γκούρνα είναι ο πρώτος τανζανός συγγραφέας που τιμάται με το βραβείο και ο πρώτος Αφρικανός που τιμάται με το Νομπέλ μετά τον Νιγηριανό Γουόλε Σογίνκα το 1986.