Η επινόηση του νέου εαυτού

Πριν από δέκα καλοκαίρια ακριβώς, ένας καλός φίλος παραθέριζε στη Φολέγανδρο. Η αγαπημένη του παραλία είχε το οξύμωρο όνομα «Κάτεργο» –είναι εκείνη με τον εντυπωσιακό βράχο που αναδύεται μέσα από τη θάλασσα και προκαλεί τους τολμηρούς να τον σκαρφαλώσουν και να βουτήξουν. Λίγο πριν από την έναρξη της άδειάς του, του είχε γίνει μια ενδιαφέρουσα επαγγελματική πρόταση, που όμως απαιτούσε από τον ίδιο να αναλάβει πολλές νέες ευθύνες από τον Σεπτέμβριο. Θα ήταν όμως κάτι εντελώς διαφορετικό από ό,τι είχε κάνει ως τότε. «Ημουν στο Κάτεργο και σκεφτόμουν ότι δεν ήθελα να ξαναγυρίσω από φθινόπωρο στα κάτεργα. Η ομορφιά αυτής της παραλίας με έκανε να αποφασίσω ότι ήθελα να τολμήσω αυτή την αλλαγή, να βουτήξω από τον ψηλό βράχο, κι ό,τι γίνει» μου είχε πει. Και όντως το έκανε. Ακόμη και σήμερα, δέκα χρόνια μετά τη μεγάλη αλλαγή, που τελικά του βγήκε σε καλό, με τις όποιες δυσκολίες, κάθε φορά που πιέζεται ψυχολογικά και πρέπει να πάρει μια απόφαση, φέρνει την εικόνα αυτής της παραλίας σαν καρτ ποστάλ στο μυαλό του και όλα μοιάζουν πιο ξεκάθαρα.

Σε μεγάλο αφιέρωμα και cover story που φιλοξένησε το περιοδικό «Psychology Today» με τίτλο «Reinvent Yourself. How to Plan Your Next Act» («Η επανεφεύρεση του εαυτού. Πώς να σχεδιάσεις το επόμενο βήμα»), μία ομάδα ειδικών, καθώς και άνθρωποι που έκαναν στροφή 180 μοιρών στη ζωή τους, μίλησαν για τη σημασία τού να πατάς το κουμπί της επανεκκίνησης, όσα κι αν έχεις καταφέρει ως σήμερα.

Τρεις είναι οι βασικές περίοδοι κατά τις οποίες ο άνθρωπος είναι πιο ανοιχτός στο να κάνει δραστικές αλλαγές στη ζωή του, προχωρώντας σε αυτό που ονομάζουμε «επινόηση του εαυτού»: τα γενέθλιά του, η Πρωτοχρονιά και κυρίως οι διακοπές, καθώς όταν το μυαλό αδειάζει από τις υποχρεώσεις της καθημερινότητας είναι έτοιμο να επεξεργαστεί μεγαλόπνοα όνειρα, απωθημένα, προβληματικές συμπεριφορές που εμποδίζουν την εξέλιξή του και τόσα άλλα. Αν αναλογιστούμε, λοιπόν, ότι ο νέος χρόνος ουσιαστικά ξεκινά από τον Σεπτέμβριο –όπως για τους μαθητές η νέα σχολική χρονιά -, μια καλή επανάληψη και ανακεφαλαίωση στα θέλω μας κατά τη διάρκεια της καλοκαιρινής ανάπαυλας θα μπορούσε να μας οδηγήσει με εντυπωσιακό τρόπο στον νέο μας εαυτό.

Οι διακοπές προσφέρονται για αλλαγές όπως εκείνες που μπορείς να κάνεις άμεσα ενώ βρίσκεσαι μακριά από τις καθημερινές σου υποχρεώσεις. Οπως το να δεις τον σύντροφό σου καθαρά και όχι κάτω από την πίεση του «δεν έχω χρόνο». Δεν είναι καθόλου τυχαίο ότι τα μισά ζευγάρια χωρίζουν και τα άλλα μισά αποφασίζουν να συγκατοικήσουν ύστερα από κοινές διακοπές. Μπορείς επίσης να αρχίσεις ένα ωφέλιμο χόμπι, όπως κολύμβηση, τρέξιμο ή ποδηλασία, χάνοντας περιττά κιλά και γυμνάζοντας το σώμα σου, ή να κόψεις μια κακή συνήθεια, όπως το κάπνισμα. Το 75% που κατάφερε να κόψει το τσιγάρο το κατάφερε την καλοκαιρινή περίοδο, ακριβώς επειδή βρισκόταν μακριά από το αγχωτικό εργασιακό του περιβάλλον.

Οι αλλαγές στο σπίτι είναι επίσης κάτι που μπορείς να κάνεις με μεγαλύτερη άνεση, καθώς κατά τη διάρκεια του χειμώνα δεν έχεις ούτε τον χρόνο ούτε τη διάθεση να μετακινήσεις έπιπλα και να ξεφορτωθείς ένα σωρό άχρηστα αντικείμενα που σου κλείνουν τον ορίζοντα. Το καλοκαίρι είναι και η εποχή των «μεγάλων κλασικών»: όλα εκείνα τα πολυσέλιδα βιβλία που πάντα ήθελες, αλλά ποτέ δεν αξιώθηκες να διαβάσεις, μπορούν να χωρέσουν σε μια τσάντα παραλίας και να σου μεταγγίσουν κάτι από τη σοφία τους. Δεν υπάρχει καλύτερος τρόπος να κατανοήσεις βιβλία που μπορούν να σε σημαδέψουν, από το να τα διαβάσεις με φόντο ένα ήσυχο, καλοκαιρινό σκηνικό.

Η τέχνη της ενδοσκόπησης

Η γνωσιακή ψυχολόγος Εύη Σύρου παρατηρεί ότι «αν κάποιος προέρχεται από έναν ιδιαίτερα έντονο ρυθμό χειμερινής καθημερινότητας, είναι προτιμότερο να ανακαλύψει μέσα από τη χαλάρωση (περίπατος ή πολύωρο μπάνιο στη θάλασσα χωρίς παρέα, παρατήρηση της φύσης, ησυχία) την επαφή με τον συναισθηματικό του κόσμο. Ρίχνοντας τον ρυθμό μπορούμε να ελέγξουμε τι θα έρθει στη σκέψη μας –αναμνήσεις ή ελλιπή συναισθήματα που θέλουν φροντίδα, άνθρωποι, καταστάσεις, εμπειρίες. Αυτά είναι τα συναισθήματα που εν δυνάμει μπορεί να γίνουν και κίνητρα για μια μεγάλη αλλαγή».

Η συζήτηση με ανθρώπους που τόλμησαν και κατάφεραν μεγάλες αλλαγές στη ζωή τους πάντα βοηθάει. Συνειδητοποιείς τότε ότι η πραγματικότητα δεν είναι σαν διαφημιστικό σποτ όπου στο τέλος όλοι χαμογελούν ευτυχισμένοι. Παντού υπάρχουν εμπόδια και απογοητεύσεις, με τη διαφορά ότι τα ξεπερνάς με περισσότερη πυγμή όταν είσαι δοσμένος σε κάτι που αγαπάς πραγματικά. Εχει αποδειχθεί ότι η αδρεναλίνη που εκκρίνεται στον οργανισμό όταν βρίσκεσαι σε διαδικασία αλλαγής είναι αντίστοιχη με τις ουσίες που εκκρίνουμε όταν είμαστε ερωτευμένοι και ικανή να μας κρατήσει σε εγρήγορση για έναν ολόκληρο χρόνο.

Μεγάλη σημασία έχει να είμαστε ωμά ειλικρινείς με τον εαυτό μας και τα θέλω μας. Αν δεν ξέρεις ποιος πραγματικά είσαι, πώς θα βρεις ποιος στ’ αλήθεια θέλεις να γίνεις; Το Facebook είναι γεμάτο από αποφθέγματα-προτροπές να αδράξεις τη μέρα, να κάνεις αυτό που πάντα ονειρευόσουν. Ολα αυτά, όσο δεν κάνεις τίποτε άλλο εκτός από like, μοιάζουν με κέρματα σε μια άνυδρη λίμνη όπου δεν πιάνει καμία ευχή. Ενα από τα πιο εύστοχα, πάντως, ήταν το εξής: «Ολοι έχουμε δύο ζωές. Η δεύτερη αρχίζει με το που θα συνειδητοποιήσεις ότι έχεις μόνο μία». Κάθε βουτιά στη θάλασσα μπορεί να ισοδυναμεί με ένα νέο βάπτισμα. Θα κρατήσεις το κεφάλι για ώρα κάτω από το νερό, μπορεί ακόμη και να κλάψεις, βγαίνοντας στην επιφάνεια, όμως, θα έχεις ένα νέο όνομα και έναν καινούργιο εαυτό να αναμετρηθείς και να γνωρίσεις από Σεπτέμβριο.

Κάτω από το σκληρό φως του αυγουστιάτικου ήλιου, που έχει το θράσος να φανερώνει κάθε μας σημάδι και ψεγάδι, μπορούμε να κάνουμε την ειλικρινή αυτοκριτική μας. Να σκεφτούμε ανθρώπους με τους οποίους ήρθαμε σε αντιπαράθεση επειδή ήταν στ’ αλήθεια τοξικοί και άλλους από τους οποίους απομακρυνθήκαμε χωρίς λόγο.

Επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές που μας δημιουργούν πρόβλημα έρχονται στο προσκήνιο τώρα που έχουμε περισσότερο χρόνο για τον εαυτό μας. Είναι καλό να απομονώνεσαι ακόμη και σε μια πολύβουη παραλία και να αναρωτιέσαι: αν ήμουν κάποιος άλλος, θα έκανα παρέα μαζί μου; Τι θεωρώ ανυπόφορο στον χαρακτήρα μου;

Στο πλαίσιο της εσωτερικής αναζήτησης, εκτός από τον ίδιο σου τον εαυτό, βάζεις στο μικροσκόπιο και τη διαδικασία της ψυχοθεραπείας. Σκέφτεσαι αν έχεις ανάγκη να την αρχίσεις επειδή σου χρειάζεται, ή να τη σταματήσεις επειδή νιώθεις ότι έκανε τον κύκλο της και σου έδωσε ό,τι είχε να σου δώσει.

Ισως όμως το πιο σημαντικό που πρέπει να κάνει κάποιος κατά τη διάρκεια των διακοπών είναι μια γενναία αποσύνδεση από την τεχνολογία. Με τρόπο δραστικό, όπως το να αφαιρέσει, για όσο βρίσκεται μακριά, το application που τον εισάγει αυτομάτως στο παράλληλο σύμπαν του Facebook, του Τwitter και του Instagram. Οι Αμερικανοί λένε «focus on yourself, not on your selfies», σχολιάζοντας ότι όσο είσαι με ένα κινητό στο χέρι φωτογραφίζοντας τον εαυτό σου προτού μπεις, αφού μπεις και όταν βγεις από τη θάλασσα εκλιπαρώντας για μερικά like, είναι ανθρωπίνως αδύνατο να βρεις τον εαυτό σου, όσα πιστά αντίγραφά του και αν έχεις τραβήξει μέσα σε μία ημέρα.

Στροφή 180°

Εκτός όμως από τις αλλαγές που μπορούν να επιτευχθούν κατά τη διάρκεια των διακοπών, υπάρχουν και εκείνες, οι μακροπρόθεσμες, που μπορούν να αποφασιστούν όσο βρίσκεσαι μακριά από όλους και από όλα. Το να αλλάξεις δουλειά, να αλλάξεις χώρα ή έστω πόλη, να γίνεις μητέρα ή πατέρας, φαντάζουν αδύνατα όταν σε πιέζουν τα άγχη του χειμώνα –το καλοκαίρι, όμως, ως διά μαγείας, όλα μοιάζουν πιο πιθανά.

Τους περισσότερους μήνες του χρόνου αναλωνόμαστε στο να σκεφτόμαστε το μέλλον, αλλά κάνουμε ελάχιστα για να το φτιάξουμε όπως επιθυμούμε. Συνήθως χρειάζεται ένα ισχυρό σοκ που θα μας ταρακουνήσει συθέμελα για να δούμε τη ζωή αλλιώς: ένας θάνατος δικού μας ανθρώπου, μια δική μας περιπέτεια υγείας. Αλλά και σε περιόδους έντονης κρίσης και αβεβαιότητας όπως είναι η σημερινή, η ψυχολογία θυμίζει εκείνη ανθρώπου που βρίσκεται σε διαρκές, αν και βουβό, πένθος. Κάποιοι μουδιάζουν και ακινητοποιούνται, προσκολλώνται ακόμη πιο εμμονικά στη βολική τους «δουλίτσα, σχεσούλα, φωλίτσα» κ.τ.λ. Κάποιοι άλλοι, λες και ξυπνούν από βαθύ λήθαργο, αποφασίζουν να τα αλλάξουν όλα. Συνειδητοποιούν ξαφνικά ότι η δουλειά των ονείρων τους δεν τους προσφέρει πια τον μισθό των ονείρων τους, ενώ κάποιο απωθημένο συνεχίζει να τους χτυπάει την πόρτα. Το ρίσκο φαντάζει ως η πιο ασφαλής επιλογή όταν δεν έχεις τίποτα να χάσεις.

Το μεγαλύτερο εμπόδιο στον δρόμο της επινόησης του εαυτού σου είναι ο ίδιος σου ο εαυτός: το να σπάσεις τη ρουτίνα είναι εξίσου δύσκολο με το να αλλάξεις μια κακή συμπεριφορά, που ενώ ξέρεις ότι σου δημιουργεί προβλήματα δεν μπορείς να την ξεφορτωθείς. Νιώθεις μια παράξενη ασφάλεια ακολουθώντας την πεπατημένη, όσο και αν ασφυκτιάς, τουλάχιστον ξέρεις τα κατατόπια. Το άγνωστο, όμως; Το να επινοήσεις τον εαυτό σου και να πρέπει να ξανασυστηθείτε; Αυτό σίγουρα προκαλεί τρόμο. Πολύ συχνά, λοιπόν, καταλήγουμε να τα παρατήσουμε ακριβώς τη στιγμή που πρέπει να προσπαθήσουμε ακόμη περισσότερο. Τα ιατρεία των ψυχιάτρων είναι γεμάτα από ανεκπλήρωτα όνειρα ζωής που κλωτσούν τους κατόχους τους σαν αγέννητα παιδιά.

Οπως απέδειξε μια φιλόδοξη μελέτη που πραγματοποίησε το Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ παρακολουθώντας 120 γυναίκες επί 50 συναπτά έτη, ποτέ δεν είναι αργά να επινοήσεις τον εαυτό σου. Ο Καρλ Γιουνγκ έλεγε ότι «η ζωή αρχίζει στα 40. Μέχρι τότε, απλώς κάνεις έρευνα». Η ερώτηση-κλειδί που πρέπει να απευθύνεις στον εαυτό σου για να καταλάβεις τι πραγματικά ζητάς, είναι μία: αν πέθαινα αύριο, τι θα μετάνιωνα που δεν έχω κάνει; Και από αυτό αρχίζεις. Και ξαναγεννιέσαι.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αλλαγής πλεύσης που αποφασίστηκε κατά τη διάρκεια καλοκαιρινών διακοπών είναι η ιστορία της Αθηνάς Βορίλλα, συμβούλου επιχειρήσεων στον χώρο του τουρισμού, η οποία εδώ και κάποιον καιρό συνεργάζεται με τον Δήμο Νάξου και Μικρών Κυκλάδων σε θέματα επικοινωνίας και προβολής. Γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη, καθώς ο πατέρας της μετανάστευσε στην Αμερική από τη Σπάρτη, και γνώρισε εκεί τη μητέρα της, Αμερικανίδα ελληνικής καταγωγής. Από τότε που θυμάται τον εαυτό της, οι γονείς της την έβαζαν σε πτήσεις της Ολυμπιακής και περνούσαν στην Ελλάδα τα καλοκαίρια: «Πριν από περίπου δέκα χρόνια και ενώ εργαζόμουν στους «New York Times», στο Τμήμα Προώθησης, έκανα για μία ακόμη φορά τις διακοπές μου στην Ελλάδα. Την τελευταία ημέρα, θυμάμαι ότι κρατούσα την άμμο στα χέρια μου και αυτή έφευγε και εγώ δεν ήθελα να φύγει. Εκείνη ακριβώς τη στιγμή είπα για πρώτη φορά ξεκάθαρα στον εαυτό μου ότι θέλω να μείνω μόνιμα στην Ελλάδα».

Χρειάστηκαν άλλα δύο χρόνια για να μετακομίσει από τη Νέα Υόρκη στην Αθήνα. «Αυτές οι πόλεις μοιάζουν. Είναι ζωηρές, σε κάνουν να μη βαριέσαι, η Αθήνα όμως έχει και θάλασσα. Οι Ελληνες θα ήταν πολύ πιο ζορισμένοι ως λαός αν δεν είχαν τη θάλασσα. Η Ελλάδα προσφέρεται για να επινοήσεις τον εαυτό σου περισσότερο από κάθε άλλη χώρα, επειδή το κλίμα της είναι τέτοιο. Το τοπίο έχει τόσες εναλλαγές, έχεις βουνό και θάλασσα, πόλη και επαρχία, λες και όλα σού φωνάζουν να αλλάξεις και εσύ ξανά και ξανά».

Φυσικά, μια τόσο μεγάλη αλλαγή δεν θα μπορούσε να γίνει αναίμακτα: «Οταν επέστρεψα στη Νέα Υόρκη ανακοίνωσα στην προϊσταμένη μου ότι σκόπευα να φύγω και της ζήτησα να συνεχίσω τη δουλειά μου εξ αποστάσεως. Η πρώτη της αντίδραση ήταν: «Είσαι τρελή; Εσύ θα κάνεις διακοπές στην Ελλάδα και εγώ θα σε πληρώνω;». Της είπα: «Δώσε μου μια ευκαιρία και θα σου αποδείξω ότι θα είναι σαν να βρίσκομαι στο διπλανό γραφείο». Για τρία χρόνια δούλευα για δύο χώρες ταυτόχρονα, το πρωί για την Ελλάδα και το βράδυ με ωράριο Νέας Υόρκης. Η τεχνολογία με βοήθησε, όσο και η λαχτάρα που είχα να μείνω μόνιμα στην Αθήνα».

Υπολογίζεται ότι κάθε άνθρωπος ξοδεύει μία ώρα ανά οκτάωρο σκεπτόμενος το μέλλον του. Το ζητούμενο, όμως, είναι τι είδους σκέψεις κάνει και τι δράσεις αναλαμβάνει. Οι τρεις μεγαλύτεροι εχθροί της αλλαγής είναι ο φόβος, η τεμπελιά και η αναβλητικότητα. Συχνά, επίσης, υπερεκτιμούμε την ικανότητά μας να αλλάξουμε και υποτιμούμε την προσπάθεια που απαιτείται για να τα καταφέρουμε: φανταζόμαστε να κρατάμε ένα χαριτωμένο μωρό στην αγκαλιά, αλλά δεν σκεφτόμαστε τα ατελείωτα βράδια χωρίς ύπνο που έπονται. Ή ότι είμαστε υποψήφιοι για Οσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας, χωρίς όλο το τρέξιμο που χρειάζεται για να βρει κανείς εταιρεία παραγωγής για την ταινία που οραματίζεται να γυρίσει. Ολοι ονειρευόμαστε θριάμβους. Ελάχιστοι φαντασιώνονται τον κόπο που απαιτείται για να φτάσουν ως εκεί.

*Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 27 Ιουλίου 2014