Σενάριο για πέρασμα του East Med μέσα από την Αίγυπτο

Στις 10 και 11 Νοεμβρίου 2020 ο πρόεδρος της Αιγύπτου Αμπντέλ Φατάχ Αλ Σίσι πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στην Αθήνα. Ο συμβολισμός της επίσκεψης του ηγέτη της μεγαλύτερης αραβικής χώρας ήταν ισχυρότατος. Περίπου τρεις μήνες νωρίτερα, στις 6 Αυγούστου 2020, είχε υπογραφεί στο Κάιρο η συμφωνία για την οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) Ελλάδας – Αιγύπτου, μια απάντηση στο, καταφανώς εκτός κάθε λογικής Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας, τουρκολιβυκό μνημόνιο του Νοεμβρίου 2019. Αυτό που σε πολλούς πέρασε απαρατήρητο το περασμένο φθινόπωρο ήταν ότι ο αιγύπτιος πρόεδρος συνοδευόταν στην Αθήνα από δύο κομβικούς συνεργάτες του: τον υπουργό Πετρελαίου και Ορυκτών Πόρων Ταρέκ Ελ Μόλα και τον υπουργό Ηλεκτρισμού και Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας Μοχάμεντ Σακέρ Ελ Μαρκαμπί. Η παρουσία τους όμως δεν ήταν διόλου τυχαία.

Η ιδέα και

η προώθησή της

Σύμφωνα με τις αποκλειστικές πληροφορίες του «Βήματος», ο κ. Αλ Σίσι παρουσίασε στον Κυριάκο Μητσοτάκη μια πολύ ενδιαφέρουσα ιδέα, την οποία, αφού οι δύο άνδρες συζήτησαν εκτενώς, ο έλληνας Πρωθυπουργός ανέλαβε στη συνέχεια να προωθήσει τόσο προς τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκο Αναστασιάδη όσο – και κυρίως – προς τον ισραηλινό ομόλογό του Μπενιαμίν Νετανιάχου. Η ιδέα των κ.κ. Αλ Σίσι και Μητσοτάκη (οι δύο άνδρες διατηρούν συχνή τηλεφωνική επαφή) αφορούσε το σενάριο της αλλαγής όδευσης του πολυδιαφημισμένου αγωγού φυσικού αερίου East Med, ώστε αυτός να εκκινεί μεν από το γιγαντιαίο κοίτασμα «Λεβιάθαν» στο Ισραήλ και ακολούθως, αντί να πηγαίνει προς Κύπρο, να κατευθύνεται προς Αίγυπτο. Από εκεί ο αγωγός θα συνεχίζει στην ξηρά – και όχι πλέον υποθαλασσίως στα αβυσσαλέα βάθη της Ανατολικής Μεσογείου – ως τα σύνορα Αιγύπτου – Λιβύης και έπειτα να ανεβαίνει προς την Κρήτη διερχόμενος από την περιοχή της οριοθετημένης ελληνοαιγυπτιακής ΑΟΖ.

Στη συνέχεια, πλοία μεταφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) θα μπορούν να μεταφέρουν το αέριο μέσω ενός «εικονικού» (virtual) αγωγού είτε προς την Αλεξανδρούπολη είτε προς άλλα σημεία, με τελικό προορισμό την Ευρώπη.

Επιφυλακτική

η Λευκωσία

Η εν λόγω ιδέα/πρόταση απασχόλησε εκτενώς τις πρόσφατες επισκέψεις του κ. Μητσοτάκη τόσο στη Λευκωσία όσο και στην Ιερουσαλήμ, όπου και συναντήθηκε με τους κ.κ. Αναστασιάδη και Νετανιάχου. Σύμφωνα με ορισμένες πληροφορίες, η κυπριακή πλευρά εμφανίστηκε επιφυλακτική, καθώς προφανώς θεωρεί ότι ίσως χάνει έναν διαπραγματευτικό μοχλό στη γεωπολιτική σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου. Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι, πέραν του κ. Μητσοτάκη, στην Ιερουσαλήμ βρέθηκε πρόσφατα και ο κ. Αναστασιάδης – με το θέμα της πιθανής νέας όδευσης να έρχεται ξανά στο τραπέζι των συζητήσεων. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μια τέτοια απόφαση, εφόσον οριστικώς ληφθεί, θα μεταβάλει σοβαρά πολλές από τις υπάρχουσες ισορροπίες στην περιοχή – τόσο από πολιτικής όσο και από οικονομικής άποψης.

Και αυτό σε μια εποχή σοβαρών γεωπολιτικών ανακατατάξεων, καθώς και συνεχούς έγερσης προβλημάτων εκ μέρους της Αγκυρας, η οποία προβάλλει συνεχώς προσκόμματα σε οποιοδήποτε σχέδιο και φυσικά στον East Med, έχοντας καταφέρει να συνασπίσει εναντίον της σχεδόν όλα τα κράτη από την Ανατολική Μεσόγειο ως τον Περσικό Κόλπο λόγω της επιθετικής εξωτερικής της πολιτικής.

Οι τεχνικές δυσκολίες

και η βιωσιμότητα

Από την πρώτη στιγμή της σύλληψης του σχεδίου κατασκευής του υποθαλάσσιου αγωγού φυσικού αερίου East Med, το μεγάλο ερωτηματικό ήταν η οικονομική του βιωσιμότητα και το υψηλό κόστος – που υπολογίζεται σε τουλάχιστον έξι δισεκατομμύρια ευρώ. Υπενθυμίζεται ότι ο πρώτος που είχε «ρίξει την ιδέα στο τραπέζι» ήταν, ήδη από το 2010, ο κ. Νετανιάχου, καθώς εκείνη την περίοδο είχαν ανακαλυφθεί τα πρώτα μεγάλα ισραηλινά κοιτάσματα, με βασικότερο το «Λεβιάθαν», ενώ έμπαιναν τα θεμέλια της τριμερούς συνεργασίας Ελλάδας – Ισραήλ –  Κύπρου. Ο αγωγός, έτσι όπως είναι σχεδιασμένος σήμερα, αποτελεί ένα στοίχημα λόγω του μεγάλου βάθους και της δύσκολης υποθαλάσσιας μορφολογίας, ενώ εξακολουθούν να υπάρχουν ερωτήματα για το αέριο που θα τον γεμίσει. Η συνολική έκτασή του είναι 1.900 χιλιόμετρα, εκ των οποίων τα 1.300 χιλιόμετρα είναι υποθαλάσσια. Ουσιαστικά, το έργο «σπάει» σε τέσσερα κομμάτια: α) 200 χιλιόμετρα υποθαλασσίως από το «Λεβιάθαν» στην Κύπρο, β) 700 χιλιόμετρα υποθαλασσίως από την Κύπρο στην Κρήτη (το δυσκολότερο, από τεχνικής απόψεως, κομμάτι), γ) 400 χιλιόμετρα υποθαλασσίως από την Κρήτη στην ηπειρωτική Ελλάδα και δ) 600 χιλιόμετρα στην ξηρά που θα διασχίζουν την Κρήτη και τη Δυτική Ελλάδα μέχρι να ενωθεί ο αγωγός με τον υποθαλάσσιο αγωγό «Ποσειδών» που θα ενώνει την Ελλάδα με την Ιταλία.

Ο αστερίσκος

της Αιγύπτου

Ακόμη και υποστηρικτές του αγωγού υπό την παρούσα όδευσή του έχουν κατά καιρούς εκφράσει ερωτήματα για την οικονομική βιωσιμότητά του. Τα μέχρι στιγμής κοιτάσματα που έχουν ανακαλυφθεί στην Ανατολική Μεσόγειο (και ιδιαίτερα εντός της κυπριακής Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης – ΑΟΖ) δεν μοιάζουν επαρκή για να διασφαλίσουν τη βιωσιμότητα, αλλά στο σημείο αυτό υπάρχει ένας κρίσιμος αστερίσκος. Με βάση τα σημερινά δεδομένα, στις ποσότητες δεν θα συνυπολογίζονταν αυτές που προέρχονταν από την Αίγυπτο. Τι θα γινόταν όμως αν στο σύνολο προστίθετο το αέριο από το κοίτασμα «Zohr» ή από άλλα αιγυπτιακά κοιτάσματα, καθώς και από νεότερα ισραηλινά κοιτάσματα (στην περιοχή δραστηριοποιείται επίσης με αξιοσημείωτη επιτυχία η ελληνική Energean, που έχει προγραμματίσει σειρά γεωτρήσεων για το 2022, συνολικού κόστους 170 εκατομμυρίων δολαρίων); Αναμφίβολα το σκηνικό θα άλλαζε δραματικά.

Σημειώνεται συναφώς ότι και η Κύπρος εξετάζει σοβαρά «να στείλει» το αέριο από το κοίτασμα «Αφροδίτη» του Οικοπέδου 12 της ΑΟΖ της προς την Αίγυπτο.

Ο ρόλος του ΕMGF, τα αιγυπτιακά οικόπεδα ερευνών και η Τουρκία

Στο πολιτικό και διπλωματικό επίπεδο σχετικά με τον East Med υπάρχουν φυσικά ορισμένες ισορροπίες που πρέπει να τηρηθούν. Υπενθυμίζεται ότι στις αρχές Ιανουαρίου 2020 υπεγράφη στο Ζάππειο η διακρατική συμφωνία για τον αγωγό με την παρουσία των κ.κ. Μητσοτάκη, Αναστασιάδη και Νετανιάχου. Από εκείνη τη συνάντηση των Αθηνών έλειπε η Ιταλία – στοιχείο που είχε σχολιαστεί αρνητικά, δεδομένης και της συχνά ευμενούς στάσης της έναντι της Αγκυρας, αν και ο λόγος της απουσίας ίσως να έπρεπε να συνδεθεί με την παρουσία του ενεργειακού κολοσσού Eni στην Αίγυπτο.

Ωστόσο, σημείο-κλειδί σε όλες αυτές τις συζητήσεις, οι περισσότερες εκ των οποίων διεξάγονται σε βαθύ παρασκήνιο, είναι η ανάπτυξη του Φόρουμ για το Αέριο της Ανατολικής Μεσογείου (East Med Gas Forum – EMGF) με έδρα το Κάιρο. Το EMGF έχει πλέον μετατραπεί σε διεθνή περιφερειακό οργανισμό με επτά ιδρυτικά μέλη (Αίγυπτος, Ελλάδα, Ισραήλ, Ιορδανία, Κύπρος, Ιταλία και Παλαιστινιακή Αρχή). Ως παρατηρητές συμμετέχουν τρία μέρη (Ηνωμένες Πολιτείες, Ευρωπαϊκή Ενωση και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα), ενώ έχει κάνει αίτηση να γίνει μέλος και η Γαλλία.

Απούσα η Αγκυρα

Αυτό που δεν πρέπει να λησμονείται είναι ότι στο EMGF δεν συμμετέχει η Τουρκία. Και παράλληλα, μια αλλαγή όδευσης του East Med θα δημιουργούσε επιπλέον πονοκέφαλο στην Αγκυρα, η οποία έχει διαμορφώσει όλη τη στρατηγική της στην Ανατολική Μεσόγειο επί δύο πυλώνων: πρώτον, να πείσει ότι χωρίς αυτή δεν μπορεί να υπάρξει ουδεμία λύση και, δεύτερον, να ακυρώσει την κατασκευή του East Med ώστε το αέριο να περάσει από το δικό της έδαφος. Η υπογραφή του τουρκολιβυκού μνημονίου εξυπηρετεί και τους δύο αυτούς στόχους.
Παράλληλα, βέβαια, οι ισορροπίες παραμένουν ευαίσθητες. Η πρόσφατη προκήρυξη για άδειες ερευνών υδρογονανθράκων από την Αιγυπτιακή Κρατική Εταιρεία Πετρελαίου (EGAS) προκάλεσε ανησυχία στην Αθήνα. Οι τρεις περιοχές ερευνών εφάπτονται της οριοθετικής γραμμής της ελληνοαιγυπτιακής ΑΟΖ του Αυγούστου 2020. Ωστόσο, η μία από τις περιοχές (η ανατολικότερη) εκτείνεται πέραν του 28ου μεσημβρινού και εμφανίζεται «να σέβεται» την περίφημη «γραμμή Ερζιγες» περί των ορίων της τουρκικής υφαλοκρηπίδας στην Ανατολική Μεσόγειο, βάσει και των συντεταγμένων που έχει καταθέσει η Αγκυρα στα Ηνωμένα Εθνη. Η Αθήνα και το Κάιρο ήλθαν σε επαφή τα τελευταία 24ωρα με σκοπό να βρεθεί μια λύση στο ζήτημα, με δεδομένο ότι η συμφωνία του περασμένου Αυγούστου ομιλεί και για διαβουλεύσεις σε ανάλογες περιπτώσεις.

Σε «θολά νερά» η προμήθειατης επόμενης γενιάς φρεγατών

Η προμήθεια της επόμενης γενιάς φρεγατών του Πολεμικού Ναυτικού εξελίσσεται σε ένα σίριαλ χωρίς εμφανές – ακόμη – τέλος. Παρά τα όσα γράφονται ή λέγονται, οι οριστικές αποφάσεις είναι ακόμη αρκετά μακριά, καθώς σημαντικές παράμετροι του προγράμματος παραμένουν ασαφείς. Οι προτάσεις που έχουν ήδη κατατεθεί και όσες πρόκειται να κατατεθούν έχουν τόσο θετικά όσο και αρνητικά στοιχεία, ενώ υπάρχουν δύο σημεία που δυσχεραίνουν την τελική επιλογή: το πρώτο αφορά την επονομαζόμενη «ενδιάμεση λύση» και το δεύτερο τον ρόλο που θα διαδραματίσει κάποιο ελληνικό ναυπηγείο στην κατασκευή κάποιων από τα πλοία που τελικώς επιλεγούν. Σε γενικές γραμμές πάντως, όλοι οι ενδιαφερόμενοι αποδέχονται το σχήμα «3+1» ή «2+2», ώστε κάποια πλοία να κατασκευαστούν στο εξωτερικό και κάποια εν Ελλάδι, αλλά και την ανάληψη του εκσυγχρονισμού των τεσσάρων φρεγατών τύπου ΜΕΚΟ.

Τελικές εισηγήσεις

τον Απρίλιο

Σύμφωνα με πληροφορίες του «Βήματος», το Πολεμικό Ναυτικό δεν έχει ακόμη προχωρήσει σε τελικές εισηγήσεις προς την πολιτική ηγεσία του υπουργείου Εθνικής Αμυνας. Αυτό δεν συνιστά έκπληξη. Οντως, το Πολεμικό Ναυτικό θεωρεί ότι η επιλογή μιας διακρατικής συμφωνίας διευκολύνει τους σχεδιασμούς του από την άποψη της ταχύτητας ολοκλήρωσης της προμήθειας. Και πραγματικά, μόνο δύο χώρες έχουν αυτή τη δυνατότητα: οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Γαλλία. Οι Αμερικανοί μπορούν να το πράξουν μέσω του προγράμματος Foreign Military Sales (FMS), το οποίο παρέχει και σημαντικότατη ευελιξία στα ζητήματα του Follow on Support (FOS). Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οι διακρατικές συμφωνίες απαγορεύονται με μοναδική εξαίρεση αν ένα σύστημα φέρει κάποιο όπλο που είναι μοναδικό και το παρέχει αποκλειστικά μία χώρα. Αυτή η επιλογή έγινε στην περίπτωση των αεροσκαφών Rafale και το ίδιο ίσως γίνει και με τις φρεγάτες Belh@rra, που είναι οι μόνες που μπορούν να φέρουν το βλήμα Scalp Naval (τύπου cruise).

Τα προβλήματα και

το υψηλό κόστος

Από εκεί και πέρα, εκφράζονται σοβαροί προβληματισμοί για τεχνικά χαρακτηριστικά της αμερικανικής πρότασης για τις φρεγάτες πολλαπλών ρόλων MMSC. Τα σχετικά ζητήματα, που δεν είναι άγνωστα, έχουν καταρχήν να κάνουν με το σύστημα πρόωσης και προβληματίζουν τους επιτελείς του Πολεμικού Ναυτικού επειδή οι σχετικές βλάβες μπορούν να θέσουν τα σκάφη εκτός λειτουργίας για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Επίσης, ο συνδυασμός σόναρ VDS με το σύστημα hydrojet προκαλεί επιπλέον δυσκολίες. Οι Αμερικανοί «παίζουν το χαρτί» ότι σε αντίθεση με τις (αδιαμφισβήτητα πιο σύγχρονες) γαλλικές Belh@rra, τα δικά τους πλοία δεν είναι άγνωστα. Ωστόσο, η γαλλική πρόταση εμφανίζει μια ωρίμανση από νομικής πλευράς, ενώ ορισμένα σημεία στα οποία στέκονται οι επικριτές τους, όπως π.χ. ότι δεν προσφέρουν αεράμυνα περιοχής, θα μπορούσαν να καλυφθούν με προσθήκη π.χ. του συστήματος Aster 30 που μπορεί να προσφέρει κάλυψη πέραν των 100 μιλίων. Ενα από τα μειονεκτήματα των Γάλλων είναι όμως ότι το κόστος συντήρησης είναι υψηλό και συνήθως αναδύονται κρυφά κόστη κατά την πορεία των διαπραγματεύσεων.

Η δυσκολία

της ενδιάμεσης λύσης

Στο ζήτημα της ενδιάμεσης λύσης, ο προβληματισμός είναι έκδηλος. Η ελληνική πλευρά δίνει μεγάλη έμφαση στο σημείο αυτό και είναι ενδεικτικό ότι το Ηνωμένο Βασίλειο δεν έχει προχωρήσει στην κατάθεση της τελικής του πρότασης (που αφορά την πώληση των φρεγατών «Type 31») διότι αναζητεί κάτι που θα κάνει τη διαφορά. Οι Αμερικανοί και οι Γάλλοι παίζουν «παιχνίδι αναμονής» διότι οι μεν πρώτοι έχουν επιφυλάξεις σχετικά με τον διακαή πόθο του Ελληνικού Ναυτικού, που δεν είναι άλλος από τα φέροντα SM-2 Arleigh Burke, οι δε δεύτεροι διότι μάλλον δεν διαθέτουν κάτι ουσιαστικό. Οι ιδέες για προσφορά αναβαθμισμένων Lafayette δεν φαίνεται να καλύπτουν τις απαιτήσεις, αλλά με δεδομένο ότι η δομή δυνάμεων του Ναυτικού προβλέπει και τουλάχιστον έξι κορβέτες, τότε η Αθήνα ίσως να έβλεπε με καλό μάτι την προμήθεια κορβετών Gowind.

Οι υπόλοιπες

προτάσεις

Στο τραπέζι υπάρχουν άλλες τρεις προτάσεις – και μία που ακόμη δεν έχει πλήρως αποκρυσταλλωθεί. Οι Ισπανοί, μέσω της εταιρείας Onex, πρότειναν τις F-110, αλλά με δεδομένη την πολιτική στάση της Μαδρίτης στα ελληνοτουρκικά, οι ελπίδες μοιάζουν μηδαμινές. Οι Ολλανδοί, που είναι γνωστοί στο Ελληνικό Ναυτικό, προσφέρουν τις Sigma 11515 ΗΝ, σκάφος για το οποίο έμπειρα στελέχη μιλούν με τα καλύτερα λόγια, καθώς και πολύ καλή ενδιάμεση λύση (φρεγάτες κλάσης Karel Doorman). Οι δε Γερμανοί «κατεβαίνουν» με τη γνωστή Α200, την «άγνωστη» Α300 (δεν υπάρχει ούτε ως σχέδιο) και πρόταση για ναυπήγηση δύο υποβρυχίων (209 ή 214), αλλά η στροφή προς αυτούς ενέχει πολιτικές δυσκολίες. Τέλος, οι Ιταλοί μιλούν για τέσσερις FREMM αλλά αναμένεται η κατάθεση της οριστικής πρότασης.