Ενα ταξίδι στο όνειρο! Ενας ποταμός με τοπία αρχέγονης, καθηλωτικής ομορφιάς, αποτελεί και αυτός μία βασική αιτία για να επισκεφθεί κάποιος την Ξάνθη δημιουργώντας αναμνήσεις που θα του μείνουν αξέχαστες.

Ο Νέστος είναι ένα από τα πέντε μεγαλύτερα ποτάμια της Ελλάδας, ενώ ο ρους του οριοθετεί τα σύνορα ανάμεσα στη Μακεδονία και τη Θράκη και τις περιφερειακές ενότητες Καβάλας και Ξάνθης, έχοντας πρώτα διατρέξει την Περιφερειακή Ενότητα Δράμας. Η συνολική του πορεία καλύπτει 243 χιλιόμετρα, 130 από τα οποία βρίσκονται σε ελληνικό έδαφος. Πηγάζει από τα όρη Ρίλα της Βουλγαρίας, ενώ εκβάλλει στο Θρακικό Πέλαγος, αφού πρώτα έχει διασχίσει τους ορεινούς όγκους της Δυτικής Ροδόπης και το όρος Φαλακρό.

Με έκταση 550.000 στρεμμάτων, αποτελεί Υδροβιότοπο Διεθνούς Σημασίας και μέρος του Εθνικού Πάρκου που περιλαμβάνει τις λίμνες Βιστωνίδα και Ισμαρίδα. Εκτείνεται από τη Νέα Καρβάλη έως τα Αβδηρα, ενώ εκεί βρίσκεται και το παραποτάμιο δάσος, γνωστό και ως Μεγάλο Δάσος (Κοτζά Ορμάν). Τα χαρακτηριστικά του είναι η πλούσια βλάστηση και πολλά είδη ζώων, ενώ η έκτασή του, που κάποτε ξεπερνούσε τα 125.000 στρέμματα, τώρα καλύπτει μόλις 4.600.      

Χλωρίδα και πανίδα

Η περιοχή γύρω από τον ποταμό διαθέτει μεγάλο φυσικό πλούτο και μπορεί κανείς να συναντήσει ποικίλα πλέγματα βιοτόπων στα οποία φιλοξενούνται εξαιρετικά είδη χλωρίδας, όπως πλάτανοι, σκλήθρα, ιτιές, βελανιδιές, αγριοπασχαλιές, ορχιδέες, βιολέτες και πολλά άλλα.

Στην πανίδα της περιοχής αξίζει να αναφέρουμε κάποια από τα σπανιότερα θηλαστικά της Ελλάδας, όπως η αρκούδα, ο λύκος, το ζαρκάδι και η βίδρα. Περιλαμβάνονται επίσης και 250 είδη πουλιών, τα περισσότερα από τα οποία είναι σπάνια ή απειλούνται με εξαφάνιση.

Το Δέλτα αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς υδροτόπους στην Ελλάδα αλλά και στην Ευρώπη. Εκτείνεται μεταξύ της Νέας Καρβάλης και των Αβδήρων. Τμήμα του προστατεύεται από τη Συνθήκη Ramsar και το Ευρωπαϊκό δίκτυο Natura 2000. Το περιβάλλον του δημιουργεί ιδανικό καταφύγιο για άγρια ζώα και πτηνά και αποτελεί παγκόσμιο σταθμό αποδημητικών. Η δημιουργία λιμνοθαλασσών στην περιοχή ευνοεί τις ιχθυοκαλλιέργειες, οι οποίες αποτελούν σημαντική πηγή εσόδων για τους κατοίκους της περιοχής.

Στην περιοχή του Δέλτα λειτουργούν δύο Κέντρα Υποδοχής και Πληροφόρησης Επισκεπτών που ως κύριο μέλημά τους έχουν την ενημέρωση του κοινού.

Η ιστορία του ποταμού

Ο ποταμός Νέστος, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, αποτελούσε το βόρειο όριο εξάπλωσης των λιονταριών στην Ελλάδα. Σήμερα βρίσκουν καταφύγιο ή τροφή 300 είδη πουλιών, 30 είδη αρπακτικών, 11 είδη αμφιβίων, 21 είδη ερπετών, ενώ αρκετά είναι και τα είδη ψαριών που ζουν στις λιμνοθάλασσες του δέλτα.

Στη μυθολογία ο Νέστος ή Νέσσος γεννιέται στην αρχή του χρόνου πριν ακόμη γεννηθούν οι άνθρωποι. Γεννήθηκε μαζί με 12.456 ποταμούς και 3.000 Νύμφες. Πατέρας του ήταν ο Ωκεανός και μητέρα του η Τηθύς.

Ο Νέστος λατρεύτηκε ως θεός στην αρχαιότητα. Είναι φανερό πως η ασταθής κοίτη του στον κάτω ρου, οι συχνές πλημμύρες του και η απόκρημνη περιοχή τού μέσου και άνω ρου του απέκλειαν κάθε δυνατότητα ανάπλου του ποταμού, γι’ αυτό σε καμιά αρχαία πηγή δεν γίνεται λόγος για ποταμοπλοΐα στον Νέστο. Λόγω μάλιστα της διαδρομής του μέσα από απόκρημνα και δύσβατα μέρη, δεν σχηματιζόταν ούτε κατά μήκος της κοίτης του κανένας φυσικός χερσαίος δρόμος, όπως συνέβαινε με τόσους άλλους ποταμούς, ώστε να εξασφάλιζε την επικοινωνία της θρακικής ενδοχώρας με τις ακτές του Βόρειου Αιγαίου.

Στην πραγματικότητα δύο ήταν, όπως και σήμερα, τα περάσματα του ποταμού, από τα οποία το ένα (το βόρειο) βρισκόταν στον μέσο και το άλλο (το νότιο) στον κάτω ρου του, όπου αντίστοιχα είχαν ιδρυθεί και οι πόλεις Νικόπολη και Τόπειρος. Το βόρειο πέρασμα επέτρεπε την επικοινωνία μεταξύ των κοιλάδων του Στρυμόνα και του Εβρου, ενώ από το νότιο πέρασμα διερχόταν ένας πανάρχαιος δρόμος (η λεγόμενη «κάτω οδός»), ο οποίος εξασφάλιζε την επικοινωνία μεταξύ Μακεδονίας και Θράκης και γενικότερα μεταξύ Ευρώπης και Ασίας. Στα αχνάρια του δρόμου αυτού κατασκευάστηκε αργότερα η ρωμαϊκή Εγνατία οδός, της οποίας ίχνη μιας τοξωτής γέφυρας βρέθηκαν πλάι στην Τόπειρο.

Ο άνω και μέσος ρους του ποταμού ήταν κατά την αρχαιότητα η περιοχή που ζούσαν οι Δίοι, πανάρχαιο ελληνο-πελασγικό φύλο που αργότερα ταξινομήθηκε ως θρακικό. Από τα Θρακικά Τέμπη και νοτιότερα κατοικούσαν οι Σάτρες.

Η χρησιμότητα του ποταμού

Ο Νέστος μπορεί να μην είχε σπουδαία συγκοινωνιακή σημασία για τον ευρύτερο θρακομακεδονικό χώρο. Είχε όμως τεράστια σημασία για την οικιστική και οικονομική ιστορία των παρανέστιων κατοίκων της περιοχής των εκβολών του. Συγκεκριμένα, με τις προσχώσεις του καθιστούσε πολύ εύφορους τους κάμπους της σημερινής Χρυσούπολης και της Ξάνθης και γι’ αυτό είχαν ακμάσει εκεί, κατά την αρχαιότητα, αρκετοί οικισμοί, όπως ήταν τα Αβδηρα και η Πέρνη. Αντίθετα, κατά την αυτοκρατορική εποχή, η ασταθής κοίτη του και οι συνεχείς πλημμύρες του επηρέασαν αρνητικά την οικιστική ιστορία της περιοχής. Γενικά, η μεγάλη επίδραση που άσκησε ο Νέστος στη ζωή των αρχαίων παρόχθιων κατοίκων συμπεραίνεται από τη θεοποίησή του, καθώς και από την απεικόνισή του σε νομίσματα των αυτοκρατορικών χρόνων.

Το παραποτάμιο δάσος

Για το παραποτάμιο Δάσος του Νέστου, το 1952 αποφασίστηκαν η εκχέρσωση του μεγαλύτερου μέρους του και η καλλιέργειά του με γεωργικά φυτά, όπως το καλαμπόκι, ενώ ένα μεγάλο τμήμα του υγρότοπου αποστραγγίστηκε και οι εκτάσεις που προέκυψαν διανεμήθηκαν στους αγρότες. Επεμβάσεις όπως η υπερβόσκηση, η υλοτομία, οι αυθαίρετες πυρκαγιές των καλαμιώνων, η αναρρίχηση στις πλαγιές του φαραγγιού και τους βράχους, όπου φωλιάζουν σπάνια είδη ζώων, η ρύπανση των υδάτων από τα γεωργικά φάρμακα, αλλά και τοξικά απόβλητα από τις βιομηχανίες ξυλείας και τα μεταλλεία ουρανίου στο χωριό Ελέσνιτσα της Βουλγαρίας, τα λατομεία μαρμάρων στη δυτική πλευρά, καθώς και η διέλευση βαρκών σε περιόδους αναπαραγωγής που ενοχλούν τον βιότοπο άλλαξαν τις οικολογικές συνθήκες της περιοχής.

Μαιανδρισμοί του Νέστου

Κοιτώντας τον Νέστο από ψηλά, παρατηρούμε ότι σχηματίζει μαιανδρισμούς. Αλλοι παρομοιάζουν το σχήμα με φίδι που ελίσσεται ανάμεσα σε πυκνά δάση, βραχώδεις εκτάσεις και σπάνιους υδροβιότοπους.

Οι περίφημοι υδάτινοι «μαίανδροι του Νέστου», όπως έχει μείνει να ονομάζονται, δημιουργήθηκαν από τη μακραίωνη αλληλεπίδραση των ορμητικών νερών με τον βραχώδη όγκο της περιοχής. Σύμφωνα με τους γεωλόγους, το βουνό είναι τόσο συμπαγές που η διάβρωση δεν κατάφερε να το «νικήσει». Ετσι, η σμίλευσή του έχει γίνει με έναν πιο ακανόνιστο τρόπο, που θυμίζει το αρχαιοελληνικό σύμβολο.

Εκδηλώσεις στον Νέστο

Στον Νέστο και συγκεκριμένα στο χωριό Γαλάνη όπου περνάει ο ποταμός γίνονται πολύ συχνά κατά τη θερινή περίοδο συναυλίες, έρχονται συγκροτήματα, τραγουδιστές, γίνονται πολλές εκδρομές από σχολεία για να θαυμάσουν το τοπίο και τη θέα, που είναι φαντασμαγορικά, ενώ πολλοί δεν διστάζουν να ρίξουν και μια βουτιά…