Ευρωπαίοι και Ουκρανοί διαπραγματευτές μιλούσαν την Κυριακή (23/11) με αξιωματούχους των ΗΠΑ, προσπαθώντας να τροποποιήσουν τις λεπτομέρειες ενός ειρηνευτικού σχεδίου που πρότεινε η Ουάσιγκτον και το οποίο θεωρούν ιδιαίτερα ευνοϊκό για τη Ρωσία.

Οι ΗΠΑ πιέζουν το Κίεβο να αποδεχθεί μια συμφωνία 28 σημείων έως την Πέμπτη, η οποία είναι αόριστη και στερείται λεπτομερειών. Το προσχέδιο ενσωματώνει ορισμένα μακροχρόνια ρωσικά αιτήματα, παραβιάζοντας παράλληλα τις ξεκάθαρες «κόκκινες γραμμές» του Κιέβου και παρακάμπτοντας τις ανησυχίες της Ευρώπης για την ασφάλειά της.

Οι Αμερικανοί αξιωματούχοι περιγράφουν το σχέδιο ως έγγραφο εργασίας, αλλά η μετατροπή του σε κάτι πιο αποδεκτό για την Ουκρανία και τους Ευρωπαίους συμμάχους της θα είναι ένα τεράστιο διπλωματικό εγχείρημα.

Οι Financial Times εξετάζουν τα ζητήματα όπου οι διαφορές θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να γεφυρωθούν, καθώς και άλλα όπου ο συμβιβασμός ίσως αποδειχθεί λιγότερο δύσκολος.

Θα παραχωρούσε η Ουκρανία το Ντονέτσκ;

Το δυσκολότερο από όλα είναι η απόσυρση των ουκρανικών δυνάμεων από τα τμήματα της επαρχίας Ντονέτσκ, στα ανατολικά της χώρας, που ελέγχουν αυτή τη στιγμή.

Είναι μόλις το άρθρο 22d στη λίστα, αλλά θα μπορούσε κάλλιστα να είναι το πρώτο. Αυτό εξηγεί τη νέα πίεση ΗΠΑ–Ρωσίας για μια ειρηνευτική συμφωνία, η οποία θα παραδώσει μέσω μιας διπλωματικής κίνησης κάτι που τα ρωσικά στρατεύματα του προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν δεν έχουν καταφέρει να καταλάβουν από το 2014.

Με τις ρωσικές δυνάμεις να σημειώνουν αργή αλλά σταδιακή πρόοδο στο μέτωπο του Ντονέτσκ, ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ έχει πεισθεί ότι η ρωσική νίκη εκεί είναι αναπόφευκτη.

Η παραχώρηση εδαφών για τα οποία οι Ουκρανοί έχουν χύσει τόσο αίμα υπερασπιζόμενοι είναι πιθανό να είναι εξαιρετικά αμφιλεγόμενη και αποσταθεροποιητική για την Ουκρανία, κάτι που επίσης εξυπηρετεί τα συμφέροντα του Κρεμλίνου. Οι δεκάδες χιλιάδες εναπομείναντες Ουκρανοί που ζουν στην περιοχή που θα παραδοθεί θα εκτοπιστούν.

Αυτό θα σήμαινε ότι η Ουκρανία παραδίδει τη «ζώνη-φρούριο» της, η οποία αποτελείται από τις πόλεις Σλοβιάνσκ, Κραματόρσκ, Ντρούζκιβκα και Κοστιάντινιβκα, και οι οποίες έχουν σχηματίσει ένα προπύργιο ενάντια στις ρωσικές δυνάμεις από το 2014.

Η περιοχή που θα εγκαταλείψει η Ουκρανία θα γίνει «ουδέτερη αποστρατιωτικοποιημένη ζώνη». Αλλά εάν η Ρωσία παραβίαζε αυτή τη ζώνη σε μια νέα επίθεση, το κεντρικό τμήμα της Ουκρανίας, συμπεριλαμβανομένων των πόλεων Ντνίπρο και Ζαπορίζια, θα ήταν ιδιαίτερα εκτεθειμένο.

Αν και ο Ζελένσκι έχει από καιρό αποδεχθεί ότι μόνο μέσω της διπλωματίας θα μπορέσει η Ουκρανία να ανακτήσει τα εδάφη που έχει ήδη καταλάβει η Ρωσία, έχει αντιταχθεί σθεναρά σε οποιαδήποτε επίσημη αναγνώριση της ρωσικής κατοχής.

Το αμερικανικό σχέδιο θα περιλάμβανε την αναγνώριση των περιοχών που κατέχονται σήμερα ως «de facto ρωσικές». Επιφανειακά, αυτό είναι πιο εύπεπτο για το Κίεβο και τους Ευρωπαίους συμμάχους του από την επίσημη «de jure» αναγνώριση, η οποία θα σήμαινε ότι τα σύνορα μπορούν να αλλάξουν διά της βίας, κατά παράβαση των αρχών του διεθνούς δικαίου.

Ωστόσο, σύμφωνα με τον Marc Weller, διευθυντή διεθνούς δικαίου στο Chatham House και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ, η διατύπωση «de facto ρωσική» είναι πιο ευνοϊκή προς τον Πούτιν σε σύγκριση με το «υπό de facto ρωσικό έλεγχο», όπως και η χρήση της λέξης «αναγνώριση».

Θα λάβει η Ουκρανία ουσιαστικές εγγυήσεις ασφάλειας;

Το σχέδιο αναφέρει ότι η Ουκρανία «θα λάβει αξιόπιστες εγγυήσεις ασφάλειας», αλλά δεν προσφέρει καμία συγκεκριμένη λεπτομέρεια, ενώ περιορίζει σημαντικά το τι θα μπορούσαν να της προσφέρουν οι σύμμαχοί της.

Η Ουκρανία θα απαγορευόταν να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ μέσω αλλαγής της συνθήκης της συμμαχίας, ενώ θα άλλαζε και το δικό της σύνταγμα ώστε να αποκλείει την ένταξη — δύο πράγματα που θα είναι πολιτικά δύσκολο να υλοποιηθούν.

Οι χώρες του ΝΑΤΟ δεν θα μπορούσαν να σταθμεύσουν στρατεύματα στην Ουκρανία, γεγονός που θα ματαίωνε την ιδέα μιας ευρωπαϊκής δύναμης αποτροπής ή μιας αποστολής εκπαίδευσης εκεί.

Το Κίεβο παραμένει επιφυλακτικό απέναντι σε ασαφείς υποσχέσεις λόγω του Μνημονίου της Βουδαπέστης του 1994, το οποίο προσέφερε διαβεβαιώσεις ασφαλείας από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά δεν κατάφερε να αποτρέψει τη ρωσική στρατιωτική επιθετικότητα το 2014 ούτε τη ρωσική πλήρους κλίμακας εισβολή το 2022.

Ο Ζελένσκι έχει δηλώσει ότι ισχυρές εγγυήσεις ασφάλειας είναι απαραίτητες σε οποιαδήποτε ειρηνευτική συμφωνία, με στόχο να αποτραπεί νέα ρωσική εισβολή. Θέλει μια δέσμευση τύπου Άρθρου 5 από τους δυτικούς εταίρους, η οποία θα τους υποχρέωνε να ανταποκριθούν στρατιωτικά, καθώς και με σκληρές κυρώσεις κατά της Ρωσίας, σε περίπτωση μελλοντικών επιθέσεων.

Ουκρανοί και Αμερικανοί αξιωματούχοι έχουν δηλώσει ότι στο παρασκήνιο διεξάγονται συνομιλίες για το πώς θα μπορούσε να αντιδράσει η Δύση. Όμως οτιδήποτε δεν περιγράφει συγκεκριμένα βήματα πιθανότατα θα απορριφθεί άμεσα από το Κίεβο.

Ποιος θα λάβει τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία;

Το αμερικανικό σχέδιο θα ανέτρεπε μια προτεινόμενη ευρωπαϊκή πρωτοβουλία για τη χρήση των παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων προκειμένου να δημιουργηθεί ένα δάνειο «πολεμικών αποζημιώσεων» ύψους €140 δισ. για την Ουκρανία, το οποίο η ΕΕ ήλπιζε να εγκρίνει τον επόμενο μήνα.

Το μεγαλύτερο μέρος των 300 δισ. δολαρίων που δεσμεύτηκαν στην αρχή της ρωσικής πλήρους εισβολής κρατείται στην Ευρώπη. Ωστόσο, βάσει της πρότασης, η Ουάσιγκτον θα λάμβανε 100 δισ. δολάρια για ένα επενδυτικό όχημα ΗΠΑ–Ουκρανίας, το οποίο θα αποδίδει τα μισά κέρδη στις ΗΠΑ. Η Ευρώπη θα πρόσθετε άλλα 100 δισ. και τα υπόλοιπα θα πήγαιναν σε ένα επενδυτικό σχήμα ΗΠΑ–Ρωσίας.

Ακόμη και με μια ειρηνευτική συμφωνία, η Ουκρανία θα χρειαστεί τεράστια δημοσιονομική στήριξη από τους Ευρωπαίους συμμάχους της και μακροπρόθεσμη χρηματοδότηση για να εκπαιδεύσει και να εξοπλίσει τις ένοπλες δυνάμεις της. Οι περισσότερες ευρωπαϊκές πρωτεύουσες συμφωνούν ότι το δάνειο αποζημιώσεων είναι ο καλύτερος και φθηνότερος τρόπος για να παρασχεθεί αυτή η βοήθεια. Ο Γερμανός καγκελάριος Φρίντριχ Μερτς, που έχει προωθήσει έντονα την ιδέα, λέγεται ότι ήταν ιδιαίτερα εξοργισμένος από τη μεθοδευμένη αμερικανική διεκδίκηση.

Θα πρέπει να υπάρξει γενική αμνηστία;

Το ειρηνευτικό σχέδιο προβλέπει γενική αμνηστία για τις δύο πλευρές του πολέμου και συμφωνία για εγκατάλειψη τυχόν νομικών διεκδικήσεων. Η αθώωση της Ρωσίας θα ήταν από μόνη της εξαιρετικά δύσκολο να γίνει αποδεκτή από πολλούς Ουκρανούς που έχουν υποστεί θάνατο, καταστροφή, βιασμούς και απαγωγές παιδιών από τις ρωσικές δυνάμεις.

Η Ουκρανή κάτοχος του Νόμπελ Ειρήνης, Ολεξάντρα Ματβιϊτσούκ, δήλωσε ότι μια ολική αμνηστία και η «έλλειψη οποιωνδήποτε αρνητικών συνεπειών για την επιθετικότητα» θα αποτελούσαν τη «μεγαλύτερη απογοήτευση» των Ουκρανών στο αμερικανικό σχέδιο.

Θα αφαιρούσε επίσης τη νομική βάση για το ευρωπαϊκό δάνειο αποζημιώσεων, λέει η Yuliya Ziskina της οργάνωσης Razom, η οποία υποστηρίζει την Ουκρανία. «Αν συμφωνηθεί αυτή η συμφωνία, το δάνειο αποζημιώσεων καθίσταται νομικά και οικονομικά αδύνατο», αναφέρει.

«Η εξασφάλιση του δανείου αποζημιώσεων είναι το σημαντικότερο εργαλείο που έχει η Ευρώπη για να διασφαλίσει ότι οποιεσδήποτε μελλοντικές διαπραγματεύσεις θα γίνουν με όρους διαμορφωμένους από σαφείς αρχές και πραγματική ασφάλεια — όχι από την εξαναγκασμένη ευαλωτότητα της Ουκρανίας».

Ο Μερτς επέμεινε την Κυριακή ότι η εργασία για το ευρωπαϊκό δάνειο θα συνεχιστεί ανεξάρτητα από το αμερικανικό σχέδιο, αλλά είναι δύσκολο να δει κανείς πώς τα περιουσιακά στοιχεία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν δύο φορές.

Θα πρέπει να περιοριστεί το μέγεθος του ουκρανικού στρατού;

Καταρχήν, ο περιορισμός του μεγέθους του ουκρανικού στρατού στους 600.000 θα αποτελούσε απαράδεκτη παραβίαση της κυριαρχίας της χώρας. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες είναι κατηγορηματικά αντίθετοι, θεωρώντας ότι ένας ισχυρός ουκρανικός στρατός αποτελεί το καλύτερο ευρωπαϊκό ανάχωμα απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα.

Ωστόσο, μια μείωση κατά το ένα τρίτο από τη σημερινή δύναμη θα άφηνε την Ουκρανία με έναν μεγάλο και ισχυρό στρατό — σχεδόν διπλάσιο από τη μεγαλύτερη ένοπλη δύναμη εντός της ΕΕ. Θα μπορούσε επίσης να επιτρέψει σε ορισμένους στρατιώτες που πολεμούν εδώ και χρόνια να αποστρατευθούν.

Παρόλα αυτά, ο πληθυσμός της χώρας θα ανησυχήσει, έχοντας υποστεί δύο εισβολές μέσα σε 11 χρόνια από έναν μεγαλύτερο ρωσικό στρατό, ιδίως από τη στιγμή που το σχέδιο δεν προβλέπει ανάλογο περιορισμό για τη Μόσχα.

Ήδη, ορισμένα στρατιωτικά στελέχη έχουν εκφράσει την αντίθεσή τους σε οποιαδήποτε μείωση των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων. «Αυτό αποτελεί άμεση προετοιμασία για μια νέα εισβολή και αποδυνάμωση της Ουκρανίας σε βαθμό που δεν θα της επιτρέψει να προετοιμαστεί για ανταπόδοση», δήλωσε ο Ολεξάντρ Σολόνκο, ειδικός επικοινωνίας στον ουκρανικό στρατό και δημοφιλής σχολιαστής.