Τι είναι η βόμβα διασποράς που σκοπεύουν να στείλουν οι ΗΠΑ στην Ουκρανία

Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί του ΝΑΤΟ συζητούν για καιρό πριν από κάθε μεγάλη στρατιωτική ενίσχυση της Ουκρανίας: πρώτα το πυροβολικό, μετά τα τανκς και μετά τα μαχητικά αεροσάκάφη. Κάθε ένα από αυτά τα «ταμπού» έχει καταρρεύσει με τη σειρά του. Αλλά καθώς η αντεπίθεση της Ουκρανίας πλησιάζει στον δεύτερο μήνα της, με την πρόοδο να είναι ακόμα αργή, μερικά όπλα εξακολουθούν να παραμένουν στην ουκρανική λίστα.

Το ένα είναι η βόμβα εδάφους εκτόξευσης υψηλής ακρίβειας μικρής διαμέτρου, εμβέλειας 150 χιλιομέτρων (GLSDB), την οποία οι ΗΠΑ έχουν «τάξει» αλλά δεν έχει αποστείλει ακόμη. Το δεύτερο, ο πύραυλος ATACMS βεληνεκούς 300 χιλιομέτρων, τον οποίο η Αμερική παραμένει επιφυλακτική να προμηθεύσει.

Το τρίτο, σύμφωνα με τον Economist, μπορεί να είναι το πιο σημαντικό: τα πυρομαχικά διασποράς (cluster bombs). Και πλέον, οι ΗΠΑ και ο Τζο Μπάιντεν αποφάσισαν να παράσχουν στην Ουκρανία αυτόν τον αμφιλεγόμενο και ευρέως απαγορευμένο τύπο όπλου.

Τι είναι τα πυρομαχικά διασποράς (cluster bombs);

Τα πυρομαχικά διασποράς αποτελούνται από έναν φορέα (ρουκέτα, βόμβα, οβίδα ή πύραυλο) μέσα στον οποίο βρίσκονται τα λεγόμενα «υποπυρομαχικά». Όταν ο φορέας διασπάται στον αέρα, τα εκρηκτικά υποπυρομαχικά απελευθερώνονται και διασκορπίζονται σε μια ευρεία περιοχή πάνω από τον εκάστοτε στόχο. Από τη φύση τους, αποτελούν όπλα κάθε άλλο παρά ακριβείας, για αυτό και έχουν προκαλέσει αναρίθμητους θανάτους αμάχων και εγείρουν σημαντικό κίνδυνο για τον πληθυσμό.

Εξουδετερωμένη υποπυρομαχικό διασποράς από πύραυλο MSLR, που δεν εξερράγη κατά την πρόσκρουση, στο Χάρκοβο, Ουκρανία, 21 Οκτωβρίου 2022.

Γιατί είναι αμφιλεγόμενα;

Τα συγκεκριμένα όπλα έχουν σχεδιαστεί για να εκρήγνυνται όταν χτυπούν στο έδαφος και οποιοσδήποτε βρίσκεται σε αυτήν την περιοχή είναι πολύ πιθανό να σκοτωθεί ή να τραυματιστεί σοβαρά. Πέρα όμως από την αρχική ζημιά που προκαλούν κατά τη μάχη, ιστορικά το ποσοστό αποτυχίας τους είναι το υψηλότερο μεταξύ όλων των κατηγοριών όπλων, με μόνιμες και συχνά καταστροφικές συνέπειες για τους αμάχους. Συγκεκριμένα, εκτιμάται πως το ένα πέμπτο ή και περισσότερο από τις απελευθερωμένες βόμβες μπορεί να παραμείνουν στο έδαφος και να εκραγούν χρόνια αργότερα.

Ως αποτέλεσμα, οι βόμβες διασποράς, όπως οι νάρκες ξηράς, αποτελούν κίνδυνο για τους αμάχους πολύ καιρό μετά τη χρήση τους. Μη εκραγείς μηχανισμοί από βόμβες διασποράς μπορούν να σκοτώσουν ή να ακρωτηριάσουν ανθρώπους χρόνια ή και δεκαετίες μετά την εκτόξευση των πυρομαχικών.

Οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων λένε ότι η χρήση τέτοιων όπλων σε κατοικημένες περιοχές αποτελεί παραβίαση του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου, καθώς προκαλούν «αδιάκριτες» καταστροφές. Ενδεικτικό πως το 60% των θυμάτων είναι άτομα που τραυματίστηκαν εκ των υστέρων, σύμφωνα με το Reuters, ενώ το ένα τρίτο όλων των καταγεγραμμένων θυμάτων από πυρομαχικά διασποράς είναι παιδιά.

«Απλώς δεν υπάρχει υπεύθυνος τρόπος χρήσης πυρομαχικών διασποράς», ανέφερε στυς NYT ο Μπράιαν Κάστνερ, ειδικός όπλων στην Ομάδα Αντιμετώπισης Κρίσεων της Διεθνούς Αμνηστίας.

Από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, τα πυρομαχικά διασποράς έχουν σκοτώσει περίπου 56.500 έως 86.500 αμάχους. Έχουν επίσης σκοτώσει και τραυματίσει δεκάδες αμερικανούς στρατιώτες. Άμαχοι, συμπεριλαμβανομένων παιδιών στη Συρία, την Υεμένη, το Αφγανιστάν, το Λίβανο, τα Βαλκάνια και το Λάος, συνεχίζουν να υποφέρουν από τις συνέπειες τέτοιων υπολειμμάτων.

Ένα άδειος φορέας πυρομαχικών διασποράς στο έδαφος, μετά από στρατιωτικό χτύπημα στα περίχωρα του Χάρκοβο, Ουκρανία, 10 Ιουνίου 2022

Είναι λοιπόν απαγορευμένα;

Περισσότερες από 120 χώρες έχουν υπογράψει τη «Σύμβαση για τα Πυρομαχικά Διασποράς», η οποία απαγορεύει τη χρήση, την παραγωγή, τη μεταφορά και την αποθήκευση των όπλων. Βέβαια, η Ρωσία, η Ουκρανία και οι ΗΠΑ αρνήθηκαν να υπογράψουν τη συνθήκη.

Από την έγκριση της σύμβασης το 2008, το 99% των παγκόσμιων αποθεμάτων έχουν καταστραφεί, σύμφωνα με τον Συνασπισμό Πυρομαχικών Διασποράς.

Πού έχουν χρησιμοποιηθεί;

Τα όπλα χρησιμοποιήθηκαν για πρώτη φορά στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο και τουλάχιστον 15 χώρες τα χρησιμοποίησαν τα επόμενα χρόνια, σύμφωνα με το Reuters, συμπεριλαμβανομένων της Γαλλίας, του Ισραήλ, του Μαρόκου, της Βρετανίας, της Ρωσίας και των ΗΠΑ.

Τα ρωσικά στρατεύματα έχουν χρησιμοποιήσει πυρομαχικά διασποράς σε κατοικημένες περιοχές στην Ουκρανία, σύμφωνα με έρευνα της Guardian, με αποτέλεσμα τον θάνατο πολλών αμάχων. Η Ουκρανία τα έχει χρησιμοποιήσει επίσης στις προσπάθειες να ανακαταλάβει τα κατεχόμενα από τη Ρωσία εδάφη, σύμφωνα με την Human Rights Watch.

Ο Συνασπισμός Πυρομαχικών Διασποράς ανέφερε στην ετήσια έκθεσή του το περασμένο καλοκαίρι ότι τα πυρομαχικά διασποράς είχαν σκοτώσει τουλάχιστον 689 ανθρώπους μόνο τους πρώτους έξι μήνες των μαχών.

Πώς νιώθουν οι υπόλοιποι σύμμαχοι για την αποστολή των συγκεκριμένων όπλων;

Τα περισσότερα μέλη του ΝΑΤΟ έχουν υπογράψει τη σύμβαση για τη διεθνή απαγόρευση. Η κ. Κούπερ, αναπληρώτρια βοηθός υπουργός Άμυνας, είπε ότι «οι ανησυχίες για την ενότητα των συμμάχων» ήταν ένας από τους λόγους που εμπόδιζαν μέχρι τώρα τις Ηνωμένες Πολιτείες να παράσχουν τα συγκεκριμένα όπλα στην Ουκρανία.

Ωστόσο, ο Γενς Στόλτενμπεργκ, Γ.Γ. του ΝΑΤΟ, αναφορικά με την επικείμενη αποστολή, δήλώσε την Παρασκευή πως «το ΝΑΤΟ δεν έχει συγκεκριμένη θέση», οπότε «θα κριθεί από τις κυβερνήσεις, όχι από το ΝΑΤΟ».

Πρόσθεσε δε πως «καθημερινά βλέπουμε θύματα και τα πυρομαχικά διασποράς χρησιμοποιούνται και από τις δύο πλευρές. Και η Ρωσία χρησιμοποίησε πυρομαχικά διασποράς για να εισβάλει σε άλλη χώρα. Η Ουκρανία χρησιμοποιεί πυρομαχικά διασποράς για να αμυνθεί».

Πώς θα επηρέαζε τον πόλεμο η προμήθεια πυρομαχικών διασποράς;

Εν όψει της πολυαναμενόμενης αντεπίθεσης της Ουκρανίας, τα ρωσικά στρατεύματα είχαν μήνες να προετοιμάσουν γραμμές άμυνας ενάντια στην επερχόμενη επίθεση, με χαρακώματα, παγίδες τανκς και νάρκες. Υπό αυτό το πλαίσιο, η Ουκρανία και η κυβέρνηση Μπάιντεν υποστήριξαν ότι τα πυρομαχικά διασποράς θα μπορούσαν να ενισχύσουν τις ουκρανικές δυνάμεις, οι οποίες υστερούν αριθμητικά από τον ρωσικό στρατό, για να ξεπεράσουν αυτές τις άμυνες.

Όμως, οι μακροπόθεσμες συνέπειες που πιθανόν να έχει η χρήση τέτοιων όπλων εγείρουν ανησυχίες. «Εάν ο στόχος είναι μια ελεύθερη Ουκρανία, όπου τα παιδιά μπορούν να μεγαλώσουν με ασφάλεια, τότε η χρήση πυρομαχικών διασποράς δεν είναι ο κατάλληλος τρόπος», δήλωσε ο Άντριου Στρέλεϊν.

Αναφορικά με αυτές τις αμφιβολίες, ο Ολεκσάντρ Κουμπρακόβ, υπουργός για την αποκατάσταση της Ουκρανίας, είχε τονίσει τον Φεβρουάριο ότι η άμεση παροχή όπλων από τους συμμάχους θα ήταν κρίσιμη για την προέλαση του Κιέβου στην αντεπίθεση κατά της Ρωσίας και ότι θα πρέπει να είναι επιλογή της Ουκρανίας το αν θα αναπτύξει τέτοιου είδους όπλα στο έδαφός της.

«Είναι το έδαφός μας. Καταλαβαίνω πόσο πολύπλοκο είναι με όλες αυτές τις συμβάσεις», είχε εξηγήσει στη Διάσκεψη για την Ασφάλεια του Μονάχου, επιμένοντας όμως στη χρησιμότητά τους για την αντίσταση στη ρωσική εισβολή.