Παρά τη ζέστη των ημερών, μια πνοή δροσιάς αγκαλιάζει τον επισκέπτη στο νέο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης. Πρώτα δείγματα οι καθαροί και φροντισμένοι χώροι, η καλοσχεδιασμένη σήμανση των λειτουργιών, η γενική βελτίωση της αισθητικής του περιβάλλοντος. Το κλίμα έχει αλλάξει. Αν το κριτήριό μας διαμορφώνεται αναπόφευκτα από αντίστοιχες ξένες εμπειρίες, εδώ πράγματι είναι σαν να βρισκόμαστε κάπου στο εξωτερικό: όπως περίπου συνέβη και πριν από τριάντα χρόνια, με το άνοιγμα του Μεγάρου Μουσικής που σηματοδότησε άλλωστε τη νέα εποχή για τα μουσικά πράγματα της χώρας.

Το σημαντικότερο ωστόσο είναι η αίσθηση του μουσείου ως εργαστηρίου της σύγχρονης συνθήκης. Δεν έχει σημασία αν ο επισκέπτης «καταλαβαίνει» κάθε έργο ή μπορεί να «συνομιλήσει» με τον κάθε καλλιτέχνη και τις ιδέες του. Σημασία έχει η πεποίθηση ότι εδώ έχει ενεργοποιηθεί ένα συνολικό ερευνητικό σχέδιο, μέσω εκθεσιακών δράσεων που αναζητούν απαντήσεις για τον τρόπο που ζούμε σήμερα και για το πώς προσλαμβάνουμε και ερμηνεύουμε αυτή την εμπειρία ζωής· για τις αξίες και τις προτεραιότητες στις οποίες επενδύουμε, για τη λειτουργία των θεσμών σε τοπικό και πλανητικό επίπεδο, για τις προοπτικές του μέλλοντος. Με βλέμμα «αντικειμενικό» και χωρίς ιδεοληψίες οποιασδήποτε προέλευσης, το μήνυμα του μουσείου είναι ότι η σύγχρονη τέχνη μπορεί και οφείλει να ασχοληθεί και να εμβαθύνει στα ζητήματα της εποχής με τις δικές της διαδικασίες: αμφισβήτησης, πρόκλησης και «εναλλακτικών αφηγήσεων» που μπορούν να είναι τόσο αποτελεσματικές όσο και η ορθολογική ανάλυση των ζητημάτων. Με την έννοια αυτή το νέο ΕΜΣΤ είναι βαθιά κοινωνικό και κυρίως πολιτικό, καθώς μπορεί να αποτελέσει πυρήνα χειραφέτησης και εκσυγχρονισμού που η ελληνική κοινωνία έχει πάντα ανάγκη. Αν η διατυπωμένη φιλοδοξία είναι το ΕΜΣΤ να γίνει «ένας από τους ηγετικούς θεσμούς της Νότιας Ευρώπης και της Ανατολικής Μεσογείου» τα πρώτα δείγματα γραφής επιβεβαιώνουν αυτή την πρόθεση, καθώς μάλιστα η «γεωπολιτική» έμφαση και το βλέμμα στον κόσμο είναι βασικά προγραμματικά συστατικά του νέου μουσείου.

Στο σύνολο των εκθέσεων που έχει ενορχηστρώσει η Κατερίνα Γρέγου για το καλοκαίρι – φθινόπωρο 2022 περιλαμβάνονται οι διεθνείς εκθέσεις/αυτόνομες παραγωγές για τη διαμόρφωση του κράτους και την κριτική στα ιδεώδη της μοντέρνας ουτοπίας, ο διάλογος με την ιστορία μέσω του έργου του ζωγράφου Ανδρέα Βουρλούμη, ο προβληματισμός για την περιβαλλοντική κληρονομιά μέσω του έργου της Jennifer Nelson ή η συζήτηση περί ανθρώπινων σχέσεων και κοινωνικής αλληλεπίδρασης με το έργο του Stephan Goldrajch. Καταγράφεται εδώ ποικιλία εκθεσιακών τεχνικών αλλά συνολικός ενιαίος ειρμός και στόχος. Η νέα διευθύντρια του ΕΜΣΤ δίνει μέσω αυτών ένα έκτακτο στίγμα μιας αντίληψης της σύγχρονης τέχνης ως βαθιά κριτικής διεργασίας και ως πράξης ατομικής και συλλογικής αυτογνωσίας. Στόχος της άλλωστε είναι η συνεχής διαμόρφωση νέων εκθεσιακών προτάσεων, θεωρώντας ότι η έννοια της «μόνιμης συλλογής» δεν συνάδει με ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης. Εκεί, στη Συγγρού, συντελείται μια μικρή επανάσταση.

*Ο κ. Ανδρέας Γιακουμακάτος είναι καθηγητής Αρχιτεκτονικής στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών.