Σε τεντωμένο σκοινί οι ελληνοτουρκικές σχέσεις

Αμηχανία και προβληματισμό έχει προκαλέσει στην Αθήνα η κρίση στην Τουρκία, με το μεγάλο «αγκάθι» να είναι η διαχείριση της υπόθεσης των 8 τούρκων στρατιωτικών που εισήλθαν παρανόμως στη χώρα και έχουν καταθέσει αίτημα ασύλου. Σε μια περίοδο που η κυβέρνηση ήθελε να έχει ανοιχτό ορίζοντα για την ανάληψη πιθανών πρωτοβουλιών στο εσωτερικό πεδίο αλλά και στο ζήτημα της δεύτερης αξιολόγησης και της αναδιάρθρωσης του χρέους, δεν μπορεί παρά να στρέψει σημαντικό μέρος της ενέργειάς της στη διαχείριση των πιθανών συνεπειών της απόπειρας πραξικοπήματος στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.

Ο αυταρχισμός του Ερντογάν

Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας έχει επιδιώξει να κρατήσει χαμηλά τη θερμοκρασία στις σχέσεις με την Αγκυρα, αλλά πλέον ουδείς μπορεί με ευκολία να κάνει τα στραβά μάτια στην καταφανώς υπερβολικά σκληρή απάντηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εναντίον όλων όσοι θεωρεί ότι εμπλέκονται, έστω και περιθωριακά, με την απόπειρα πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου. Μια Τουρκία που ρέπει προς τον άκρατο αυταρχισμό, κατ’ ορισμένους δε και προς την αναρχία, είναι απρόβλεπτος γείτονας, ενώ πιθανή διάρρηξη των σχέσεων ΕΕ – Τουρκίας θα επέφερε το τέλος της ενταξιακής διαδικασίας για την Αγκυρα και την κατάρρευση μιας στρατηγικής πολλών ετών στην οποία έχει επενδύσει η Αθήνα για την… εξημέρωση της Τουρκίας.

Το γεγονός δε ότι οι κινήσεις του κ. Ερντογάν έχουν προκαλέσει έντονη ενόχληση τόσο στην Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) όσο επίσης και σε κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ, μεταξύ των οποίων και οι Ηνωμένες Πολιτείες, δεν μπορεί να αφήνει αδιάφορη την Ελλάδα. Κορυφαίοι διπλωμάτες τόνιζαν με έμφαση ότι η δήλωση του Τζον Κέρι, στην κοινή συνέντευξή του με την ύπατη εκπρόσωπο της ΕΕ για την εξωτερική πολιτική Φεντερίκα Μογκερίνι την περασμένη Δευτέρα στις Βρυξέλλες, ότι «η Τουρκία πρέπει να σέβεται τη δημοκρατία και το ΝΑΤΟ θα εξετάσει πολύ προσεκτικά όσα συμβαίνουν» συνιστά υπέρβαση που δείχνει την ενόχληση της Ουάσιγκτον. Η δε δήλωση του αμερικανού υπουργού Οικονομικών Τζακ Λιου ότι η Ελλάδα μπορεί, εφόσον ανακάμψει οικονομικά μέσω και μιας αναδιάρθρωσης του χρέους, να αποτελέσει άγκυρα περιφερειακής σταθερότητας ηχεί ωραία αλλά απαιτεί κολοσσιαία δουλειά σε στρατηγικό επίπεδο, για την οποία δεν υπάρχει η παραμικρή προεργασία.

Τρία είναι τα βασικά ζητήματα που σε αυτή τη φάση απασχολούν το Μέγαρο Μαξίμου, το υπουργείο Εξωτερικών, το υπουργείο Εθνικής Αμυνας, καθώς επίσης τα υπουργεία Προστασίας του Πολίτη και Μεταναστευτικής Πολιτικής, όπως αναφέρουν ενημερωμένες πηγές.

Αναζητείται λύση για τους «8»

Το πρώτο εξ αυτών είναι ότι η κατάσταση στις διμερείς σχέσεις έχει περιπλακεί ιδιαίτερα εξαιτίας της εισόδου στη χώρα μας των 8 τούρκων στρατιωτικών που διέφυγαν με ελικόπτερο προς την Αλεξανδρούπολη. Το ερώτημα του αν θα δοθεί ή όχι άσυλο σε αυτά τα άτομα, ενώ η Αγκυρα πιέζει ασφυκτικά για να επιστραφούν στην Τουρκία, είναι ιδιαίτερα δύσκολο να απαντηθεί, παρά τις αρχικές δηλώσεις κυβερνητικών στελεχών.

Το ενδεχόμενο επαναφοράς της θανατικής ποινής, κάτι που ο ίδιος ο κ. Ερντογάν δεν αποκλείει, επικρέμαται ως «δαμόκλειος σπάθη» πάνω από την υπόθεση των «8». Σύμφωνα με πληροφορίες του «Βήματος», υπήρξαν εισηγήσεις ότι η Αθήνα θα έπρεπε να διεθνοποιήσει το ζήτημα πιο αποτελεσματικά από την πρώτη στιγμή, ήτοι κατά τη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών της ΕΕ την περασμένη Δευτέρα στις Βρυξέλλες, όπου το θέμα της επαναφοράς της θανατικής ποινής απασχόλησε τους πάντες. Η απάντηση κύκλων του υπουργείου Εξωτερικών είναι ότι έγιναν όλες οι απαραίτητες κινήσεις και τα Συμπεράσματα του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων απηχούν τις ελληνικές απόψεις.

Το Προσφυγικό και το Αιγαίο

Το δεύτερο σημείο που απασχολεί κυβερνητικούς και διπλωματικούς παράγοντες είναι το μέλλον της συμφωνίας ΕΕ – Τουρκίας για το Προσφυγικό. Αν και από τα όσα μεταδίδουν πηγές από τις Βρυξέλλες δεν έχει διαφανεί προς το παρόν από τουρκικής πλευράς η πρόθεση να τορπιλιστεί η συμφωνία, η ανησυχία είναι κάτι παραπάνω από υπαρκτή. Αξιωματούχοι της Κομισιόν έχουν ήδη μεταβεί στην Τουρκία για να εκτιμήσουν από κοντά την κατάσταση, ενώ και η Αθήνα παρακολουθεί με έκδηλο ενδιαφέρον καθώς η συμφωνία, ιδιαίτερα στο θέμα των επιστροφών προσφύγων, παρουσίαζε αρρυθμίες… Το δε ζήτημα της κατάργησης θεωρήσεων για τούρκους πολίτες πρέπει να υπερβεί ακόμη υψηλότερα πολιτικά εμπόδια.

Το τρίτο σημείο έχει σχέση με την κατάσταση στο Αιγαίο και στο Κυπριακό. Σε ό,τι αφορά το δεύτερο, η Αθήνα και η Λευκωσία θα προσπαθήσουν να συντονίσουν τις ενέργειές τους, ενώ ίσως αναληφθούν κι άλλες περιφερειακές πρωτοβουλίες (π.χ., προς το Ισραήλ). Για τον σκοπό αυτόν θα ελάμβανε χώρα την Παρασκευή συνάντηση στο ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών ανάμεσα στον Νίκο Κοτζιά και στον κύπριο ομόλογό του Ιωάννη Κασουλίδη, ο οποίος συνοδευόταν από τον Νίκο Χριστοδουλίδη, κυβερνητικό εκπρόσωπο και επικεφαλής του Διπλωματικού Γραφείου του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκου Αναστασιάδη. Εσχάτως είχε ξεκινήσει μια προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα νέο μομέντουμ στο Κυπριακό και οι κ.κ. Ν. Αναστασιάδης και Μουσταφά Ακιντζί σχεδίαζαν να συζητήσουν και την πτυχή της ασφάλειας στην τελευταία συνάντησή τους πριν από τις καλοκαιρινές διακοπές, στις 29 Ιουλίου. Προσφέρεται φυσικά και μια ευκαιρία στην ελληνοκυπριακή πλευρά να καταδείξει στην τουρκοκυπριακή κοινότητα ποιο είναι το συμφέρον της από την επίτευξη λύσης και την προσέγγιση με την ΕΕ.

Στο δε Αιγαίο οι Ενοπλες Δυνάμεις παραμένουν σε επαγρύπνηση λόγω της διασποράς ανεπιβεβαίωτων πληροφοριών περί νέας αυτομόλησης επίδοξων πραξικοπηματιών. Η αυξημένη ετοιμότητα, ιδιαίτερα στα Δωδεκάνησα, συνιστά κάτι απόλυτα φυσιολογικό και οι κραυγές πανικού δεν βοηθούν. Θα πρέπει δε να θεωρείται δεδομένο ότι οι διμερείς συζητήσεις στα ελληνοτουρκικά το προσεχές διάστημα θα παγώσουν. Ωστόσο, η στρατιωτική διπλωματία μπορεί να αξιοποιήσει κανάλια για μείωση της έντασης, ιδιαίτερα σε μια περίοδο που εκ των πραγμάτων οι τουρκικές Ενοπλες Δυνάμεις θα κινηθούν εσωστρεφώς έπειτα από την καταιγίδα εκκαθαρίσεων αλλά και εξαιτίας των πολλών ανοιχτών μετώπων (Συρία, Κουρδικό, ISIS, τρομοκρατία).

Από όλα τα παραπάνω ζητήματα η υπόθεση των 8 «καίει» την Αθήνα. Και τούτο διότι, παρά τις διαβεβαιώσεις ή τις διαψεύσεις, έχει όλα τα συστατικά να εξελιχθεί σε μια δεύτερη «υπόθεση Οτσαλάν», παρά τις διαφορές…

Περίπλοκο το ζήτημα της έκδοσης

Το Πρωτοδικείο Αλεξανδρούπολης επέβαλε ποινή φυλάκισης δύο μηνών, με αναστολή, στους 8 τούρκους στρατιωτικούς (έξι πιλότους και δύο μηχανικούς) για παράνομη είσοδο στην Ελλάδα μέσω ελικοπτέρου το Σάββατο 16 Ιουλίου. Αυτό ήταν αναμενόμενο και τώρα όλα τα μάτια στρέφονται στην εξέταση των αιτημάτων ασύλου. Αυτή θα ξεκινήσει, σύμφωνα με πληροφορίες, στις 27 Ιουλίου και θα εξετάζονται δύο υποθέσεις την ημέρα ώστε η διαδικασία να ολοκληρωθεί στα τέλη του Ιουλίου.

Το θέμα είναι νομικά πολύπλοκο αλλά και πολιτικά δύσκολα διαχειρίσιμο. Η Αθήνα δεν θέλει να εμπλακεί στην εσωτερική διελκυστίνδα στην Τουρκία, αλλά από την άλλη πλευρά υπάρχουν ορισμένες πραγματικότητες που μπορεί να είναι δύσκολο να αγνοηθούν. Σειρά κυβερνητικών στελεχών, όπως η Ολγα Γεροβασίλη, ο Νίκος Κοτζιάς ή ο Δημήτρης Βίτσας, έκλιναν προς την επιστροφή των «8» στην Τουρκία. Δεν υπάρχει όμως αμφιβολία ότι τόσο ο τούρκος υπουργός Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου όσο και ο ίδιος ο πρόεδρος Ερντογάν (μετά τη συνομιλία του με τον κ. Τσίπρα) έσπευσαν να προκαταβάλουν τις κινήσεις της Αθήνας.

Παράλληλα οι δηλώσεις του τούρκου πρεσβευτή Κερίμ Ουράς, παρά τη «διόρθωση» που ακολούθησε, επιβάρυναν το κλίμα. Από το υπουργείο Εξωτερικών εκφράστηκε μεγάλη ενόχληση. Την επομένη, όμως, στη δήλωσή του για την 42η επέτειο της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο, ο κ. Κοτζιάς συνέδεσε απλοϊκά την ανάγκη κατάργησης του συστήματος εγγυήσεων με τα πρόσφατα γεγονότα στην Τουρκία προκαλώντας την απάντηση του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών που έκανε λόγο «για ατυχείς ανακοινώσεις» και «κακοπροαίρετο εγχείρημα». Ολα τα παραπάνω δείχνουν ότι ανά πάσα στιγμή η θερμοκρασία θα μπορούσε επικίνδυνα να ανεβεί…

Η επαναφορά της θανατικής ποινής

Αναμφίβολα οι επιτροπές που κρίνουν τα αιτήματα ασύλου των «8» θα κινηθούν με βάση τη Σύμβαση της Γενεύης αλλά και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Είναι σαφές ότι, όταν ο κ. Ερντογάν δηλώνει ότι εφόσον η Εθνοσυνέλευση αποφασίσει για επαναφορά της θανατικής ποινής αυτός θα την εγκρίνει, αυτό μπορεί να επηρεάσει την κρίση των επιτροπών. Σημειώνεται συναφώς ότι το 13ο Πρόσθετο Πρωτόκολλο της ΕΣΔΑ φαίνεται να κάνει μια διάκριση ανάμεσα στην ύπαρξη της θανατικής ποινής και στην εκτέλεσή της που θα οδηγούσε σχεδόν αυτόματα σε έξοδο από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Εγείρειται επίσης ένα τεράστιο ερώτημα για το αν η Τουρκία είναι ασφαλής χώρα τόσο για τους δικούς της πολίτες όσο και για τρίτους (π.χ., πρόσφυγες, με σαφή επίπτωση στη Συμφωνία ΕΕ – Τουρκίας του περασμένου Μαρτίου).

Το μεγάλο πρόβλημα για την Αθήνα θα ήταν, σύμφωνα με πηγές που γνωρίζουν, αν αποφασιστεί ότι συντρέχουν πολιτικοί λόγοι για χορήγηση ασύλου, διότι πέραν μιας πιθανής επαναφοράς της θανατικής ποινής ουδείς μπορεί να αγνοήσει την πρόβλεψη του Αρθρου 3 της ΕΣΔΑ για απαγόρευση των βασανιστηρίων. Πρέπει επίσης να διευκρινιστούν οι προθέσεις της τουρκικής ηγεσίας σε σχέση με την ανάκληση της εφαρμογής της ΕΣΔΑ, σε συνδυασμό με την κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης.