Εκ πρώτης όψεως, Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία και Σλοβακία, θέλουν να πιστεύουν ότι έχουν βρει την απλή απάντηση σε ένα περίπλοκο πρόβλημα: Φράχτες και «σχέδιο Β’» -ουσιαστικά, αποκλεισμός των προσφυγικών ρευμάτων πίσω από τα ελληνικά σύνορα.
Η Αυστρία, για «πραγματιστικούς» λόγους, δεν στέκεται αρνητική, όμως οι τέσσερις επιδιώκουν να σχηματίσουν «μπλοκ αντίστασης» μέσα στην ΕΕ που, περνώντας και από το καυτό θέμα της Βρετανίας, θα καθορίζει από άλλο σκεπτικό την ατζέντα όχι μόνο για το προσφυγικό αλλά συνολικά για την πορεία της Ένωσης.
Οι τέσσερις του Βίζεγκραντ (Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία και Σλοβακία) είχαν συναντηθεί στην Πράγα τη Δευτέρα προετοιμάζοντας ουσιαστικά το κοινό τους μέτωπο πριν την κρίσιμη Σύνοδο Κορυφής της Πέμπτης. Η πρότασή του για «σχέδιο Β’» αρθρώθηκε από τον σλοβάκο πρωθυπουργό Ρόμπερτ Φίκο: «Ναι, υπολογίζουμε σε ευρωπαϊκή λύση, και θα θέλαμε μία ευχάριστη έκπληξη από την Ελλάδα, αλλά είμαστε απαισιόδοξοι και για αυτό χρειάζεται σχέδιο Β’ για διασφάλιση των συνόρων ΠΓΔΜ και Βουλγαρίας» είπε.
Είναι η γραμμή που εδώ και καιρό προωθούσε ο ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπάν -ο οποίος είχε ως πρώτος εφαρμόσει τη «λύση» του φράχτη στα δικά του σύνορα- και η στάση που συμφωνούσε με το σκεπτικό της νέας κυβέρνησης στην Πολωνία, όπως και με τις αναφορές του τσέχου προέδρου -ο οποίος μεν έχει λίγες ουσιαστικές αρμοδιότητες, όμως μιλά όπου πνέει ο άνεμος από τους τσέχους ψηφοφόρους.
Η Αυστρία από την πλευρά της (που στις τελευταίες συναντήσεις των «28» επαναφέρει το ζήτημα της Ελλάδας και της Σένγκεν) δεν έχει εμφανιστεί καθόλου αρνητική. Η στάση της Βιέννης ίσως εξηγείται με πολύ απλά μαθηματικά: Πρόσφατα, η Αυστρία έβαλε όριο 37.500 για τον αριθμό όσων πρόκειται φέτος να δεχθεί ως πρόσφυγες.
Το όριο, αν η κατάσταση συνεχίσει ως έχει, θα πιαστεί πολύ σύντομα και τότε -κατά τους επικριτές του μέτρου- θα φανεί πόσο μη λειτουργικό είναι, καθώς οι πρόσφυγες θα συνεχίσουν να έρχονται. Σε αυτό το ενδεχόμενο, κόψιμο των ροών θα σήμαινε και ότι δεν θα έρχονταν πρόσφυγες να χτυπούν την κλειστή πόρτα της Αυστρίας.
Μία μικρή λεπτομέρεια που εύκολα θα μπορούσε να περάσει σε δεύτερη μοίρα: Στη συνάντηση της Πράγας, θέμα ήταν η συμφωνία που επιδιώκει η Βρετανία για νέους όρους στην παραμονή της στην ΕΕ, απειλώντας με Brexit. Μέρος των στόχων του Κάμερον είναι να μπορεί να αποκλείει «πολίτες της ΕΕ» από επιδόματα.
Στην πράξη, αυτό αφορά πρώτα από όλα πολίτες της Πολωνίας που έχουν μεταναστεύσει στη Βρετανία. Εξίσου αισθητό όμως θα γίνει και σε πολίτες των υπόλοιπων χωρών της Ομάδας του Βίζεγκραντ -και σε αυτό είναι το δεύτερο σημείο στο οποίο οι τέσσερις θέλουν να στήσουν μέτωπο. Αυτό επίσης φέρνει η συγκυρία στο τραπέζι της Συνόδου.
Το οξύμωρο αυτό -χωρών από όπου έχουν φύγει μετανάστες προς τα δυτικά, αλλά δεν θέλουν πρόσφυγες στο έδαφός τους- είναι που έχει προκαλέσει δυσφορία στις δυτικές πρωτεύουσες.
«Συμμαχία των αποστατών»
Με αυτό το σκεπτικό, ο υπουργός Εξωτερικών του Λουξεμβούργου είχε προειδοποιήσει την Δευτέρα πως δεν πρέπει να σχηματιστεί «συμμαχία αποστατών» – και είπε μάλιστα χαρακτηριστικά πως οι τέσσερις χώρες έχουν τύχη «αλληλεγγύης» στο παρελθόν.
Τα δύο αυτά, προσφυγικό και Κάμερον, συνιστούν τα πρακτικά σημεία στα οποία στήνει το μέτωπο η Ομάδα του Βίζεγκραντ -η συνάντηση της Πράγας (στην οποία ο έλληνας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας αρνήθηκε να συμμετέχει, μαζί με ΠΓΔΜ και Βουλγαρία) νοείτο ως μήνυμα στις Βρυξέλλες πως οι τέσσερις έρχονται για να ασκήσουν πίεση.
Ωστόσο, σε κοινό παρονομαστή αναδεικνύεται σταδιακά η συνολική προσέγγιση που έχουν οι κυβερνήσεις των χωρών αυτών απέναντι στο ρόλο και τον χαρακτήρα της ΕΕ -στο κοινό τους ανακοινωθέν από την Πράγα, οι τέσσερις «ορκίζονται» μεν στην ευρωπαϊκή ενοποίηση, αλλά φροντίζουν να υπογραμμίσουν πως η ΕΕ πρέπει να είναι «δυναμική και ευέλικτη, στην παραδοσιακή της βάση της «ενότητας μέσα στη ποικιλομορφία»».
Εδώ στενότερη φαίνεται η προσέγγιση Ουγγαρίας και Πολωνίας, με τον εξής τρόπο: Η Βουδαπέστη του Ορμπάν είχε συνηθίσει να ακούει επικρίσεις από τα δυτικά περί συγκεντρωτισμού, και εσχάτως τις ακούει και η Βαρσοβία – η νέα, ευρωσκεπτικιστική, κυβέρνηση της οποίας έχει ξεκάθαρα πει πως θα προτιμούσε μοντέλο διακυβέρνησης «α λα Ορμπάν». Η «πολιτική κοσμοθεωρία» των δύο ηγεσιών μοιάζει όλο και πιο πολύ, και οι «δισταγμοί» που παίρνουν ξενοφοβική χροιά πολλές φορές είναι μόνο μία διάσταση.
Εδώ, επίσης όχι τυχαία, ο υπεύθυνος για τα όσα προκαλούν τη δυσφορία των τεσσάρων χωρών είναι ο ίδιος -και βρίσκεται στο Βερολίνο. Σε διάφορους τόνους, οι χώρες της κεντρικής Ευρώπης επιρρίπτουν στην στάση «ανοικτών πυλών» της Άνγκελα Μέρκελ τις προσφυγικές ροές αλλά και τις πρόσφατες επικρίσεις της Κομισιόν στους νόμους της νέας πολωνικής κυβέρνησης.
Τη ρητορική αυτή εξέφρασε σαφέστατα όχι η Βουδαπέστη ή η Βαρσοβία, αλλά ο σλοβάκος πρωθυπουργός Ρόμπερτ Φίκο, που είπε πως οι απαιτήσεις για το προσφυγικό είναι «γερμανική καθυπαγόρευση».
Το τι θα καταφέρουν οι τέσσερις του Βίζεγκραντ στη Σύνοδο είναι για κάποιους δευτερεύον. Αυτό που πρέπει να αναγνωριστεί είναι ότι η ξενοφοβική ρητορική που ακούγεται από την ανατολική Ευρώπη (εκτός από την όποια δυσκολία υποδοχής, οι προσφυγικές ροές έχουν χαρακτηριστεί ως «μουσουλμανική εισβολή» από επίσημα χείλη ή έχουν μπει στο κάδρο της… μάχης με την Οθωμανική Αυτοκρατορία) ξεκινά από τη δυναμική που έχουν τα συντηρητικά κόμματα στις κάλπες που στήνονται στις τέσσερις χώρες. Και, επιπλέον, ότι η ρητορική αυτή αρχίζει να βρίσκει ηχώ και σε κόμματα των χωρών δυτικότερα -έστω και σε πιο «ψύχραιμους» τόνους.
