Χαρίδημος Κ. Τσούκας
Η Τραγωδία των Κοινών:
Πολιτική Φαυλότητα,
Απαξίωση Θεσμών και Χρεοκοπίας
Ικαρος, 2015,
σελ. 460, τιμή 15,50 ευρώ

Υποθέτω ότι δεν είμαι ο μόνος που κάθε Κυριακή αναζητά αγαπημένους του αρθρογράφους στις εφημερίδες. Ενδιαφέρομαι να διαβάσω πώς, αρθρογράφοι που εκτιμώ, αναλύουν τις παθογένειες του δημόσιου βίου μας, ελπίζοντας ότι θα με βοηθήσουν να διαμορφώσω γνώμη για τα συλλογικά μας προβλήματα.

Ενας τέτοιος αρθρογράφος με δομημένη σκέψη, απαλλαγμένη από λαϊκισμό, μικρόνοια και κενοδοξία είναι ο Χαρίδημος Τσούκας. Διάβαζα πάντοτε με ενδιαφέρον τα άρθρα του γιατί ένιωθα ότι μάθαινα από τις αναλύσεις του. Γι’ αυτό χάρηκα ιδιαίτερα με την έκδοση επιλεγμένων άρθρων του Χ. Τσούκα υπό τον τίτλο «Η Τραγωδία των Κοινών: Πολιτική Φαυλότητα, Απαξίωση Θεσμών και Χρεοκοπία». Ετσι, αντί ο αναγνώστης να μαζεύει αποκόμματα των άρθρων του, τώρα τα έχει πλέον όλα μαζί σε ένα ιδιαίτερα καλαίσθητο τόμο. Επιπλέον, η εξαιρετική εισαγωγή του συγγραφέα διατυπώνει τον κύριο εννοιολογικό άξονα που διαπερνά την προβληματική του και παραθέτει τα κύρια αναλυτικά εργαλεία με τα οποία προσέγγιζε την αρθρογραφία του.
Η κεντρική έννοια του βιβλίου είναι αυτή της «τραγωδίας των κοινών». Πρόκειται για μια απλή στη σύλληψή της έννοια, γνωστή από τη δεκαετία του 1960, η οποία βοηθά να κατανοηθεί πώς η στενά χρησιμοθηρική ορθολογικότητα επιμέρους «παικτών» παράγει συλλογικώς επιζήμια αποτελέσματα. Οπως γράφει ο Τσούκας στην εισαγωγή του, «η «τραγωδία των κοινών» […] συνιστά την απλούστερη κοινωνική εξήγηση για τη χρεοκοπία της χώρας και την υπαγωγή της σε διεθνή οικονομικό έλεγχο. Η χώρα χρεοκόπησε ενεργώντας στενά ορθολογικά για τη μεγιστοποίηση επιμέρους ατομικών, κομματικών, επαγγελματικών, τοπικών ή φατριακών συμφερόντων, που οδήγησε στη συλλογική (εθνική) αποτυχία». Ο συγγραφέας, επίσης, αποσαφηνίζει τα αναλυτικά εργαλεία που χρησιμοποιεί στην αρθρογραφία του: τη φιλοσοφική του θεώρηση («μετα-ρασιοναλιστική»), τη συστημική οπτική γωνία, την εστίασή του στις επιλογές και τη λήψη αποφάσεων ηγετών, και την κατανόηση μακρο-φαινομένων μέσα από τις μικρο-εκδηλώσεις τους, γεγονός που τον καθιστά δυσάρεστο στους ισχυρούς της πολιτικής (όπως ο ίδιος μάλλον μελαγχολικά αναφέρει).
Ο συγγραφέας συχνά επικαλείται την «κοινή λογική» και το «μέτρο», έννοιες προς εξαφάνιση, για να εμβαθύνει γιατί πήραμε τη συλλογική ζωή μας λάθος και γιατί είναι επιτακτική ανάγκη να την αλλάξουμε. Διατηρώντας τους καλοδιαλεγμένους εύστοχους τίτλους, ο Χ. Τσούκας αναδεικνύει το αναπότρεπτο της σύγχρονης ελληνικής τραγωδίας. Συγχρόνως, υποδεικνύει και τι πρέπει να κάνουμε για να επέλθει η «κάθαρση»: να απαλλαγεί ο δημόσιος βίος από το ξεχαρβάλωμα των θεσμών, την ανενδοίαστη ιδιοτέλεια των ταγών, την κομματική αδιαφορία για το κοινό καλό, τις ναρκισσιστικές συμπεριφορές και τις αμοραλιστικές πρακτικές πολιτικών και θεσμικών ηγετών και την εμπεδωμένη κουλτούρα του αξιακού εκτροχιασμού.
Ο Χ. Τσούκας, ασπαζόμενος τη νεο-αριστοτελική φιλοσοφία, αναλύει με ενάργεια τους σκοπούς που υπηρετούν οι θεσμοί, αλλά και πώς οι θεσμοί στρεβλώνονται όταν διοικούνται από ανάξιους επικεφαλής ή/και εμφιλοχωρούν αλλότρια (π.χ. κομματικά, συντεχνιακά) κριτήρια στη λειτουργία τους. Ο συγγραφέας θέτει αιχμηρά, καίρια και ρεαλιστικά ερωτήματα που απασχολούν όλους μας: Πώς διαχειρίζονται οι ηγέτες μας το γεγονός ότι είναι πρόσωπα με ισχυρή επιρροή; Τι συμπεριφορές αναπτύσσουν, με τι αποτελέσματα; Πώς διαχειρίζονται την έλλογη εξουσία που τους εμπιστευτήκαμε; Πώς διατηρούν «την αίσθηση της πραγματικότητας»; Η νοοτροπία του νεποτισμού, της φαυλοκρατίας και της διαπλοκής-διαφθοράς έχει γίνει, δυστυχώς, «έξις» στον δημόσιο βίο, και σύμφωνα με τον Αριστοτέλη «έξις δευτέρα φύσις». Το βιβλίο αυτό μας δίνει τα αναλυτικά όπλα να την καταπολεμήσουμε.
Ο Χ. Τσούκας δηλώνει απερίφραστα ότι δεν τον ενδιαφέρουν οι δημόσιες σχέσεις («δεν είμαι clubbable» λέει), απεχθάνεται τον δογματισμό και την ιδεοληπτική σκέψη, δεν θέλει να ανήκει στους υποβολείς πολιτικάντικων συνθημάτων. Αυτό που απολαμβάνει περισσότερο κανείς στη γραφή του είναι η πεισματικά ανεξάρτητη σκέψη του και η παθιασμένη μαχητικότητά του. Αυτός ο τόμος θα έπρεπε να διαβαστεί από όλους εμάς τους πολίτες, αλλά και τους πολιτικούς, για να κατανοήσουμε πώς θα απεγκλωβισθούμε από νοοτροπίες που επέφεραν την «τραγωδία των κοινών».
Ο κ. Χαράλαμπος Μ. Μουτσόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.