Αρσενικό: απαλά σκοτώνει…

«Το Αρσενικό μπορείς να το βρεις παντού. Μερικοί πληθυσμοί το τρώνε κιόλας» έγραφε λίγα χρόνια πριν από τον θάνατό του ο Γουστάβος Φλομπέρ (1821-1880) στο «Λεξικό των Κοινών Τόπων». Ο διάσημος γάλλος συγγραφέας ήταν αρκετά εξοικειωμένος με τη δηλητηριώδη αυτή ουσία, και διότι ο πατέρας του ήταν γιατρός με ειδικότητα χειρουργού και διότι εκείνη την εποχή δεν ήταν σπάνιο διάφοροι φόνοι να πραγματοποιούνται με τη βοήθεια του λεγόμενου Λευκού Αρσενικού. Αλλωστε και η διάσημη ηρωίδα του Φλομπέρ, η Μαντάμ Μποβαρύ, αυτοκτονεί με Αρσενικό. Μια ουσία που επί αιώνες οι άνθρωποι θεωρούσαν ότι μπορούσε να χρησιμοποιείται και ως φάρμακο και ως μέσο εξολόθρευσης. Για δεκαετίες θεωρήθηκε ότι με αυτή δηλητηρίασαν τον Μέγα Ναπολέοντα. Το θέμα τροφοδότησε αμέτρητες συζητήσεις, άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά, βιβλία, σελίδες επί σελίδων… Προς το παρόν επικρατεί η εκδοχή ότι ήταν κάποιος καρκίνος που προκάλεσε τον θάνατο του γάλλου αυτοκράτορα, αλλά οι έρευνες έφεραν στην επιφάνεια την τοξικότητα των χρωμάτων που παράγονταν τον 19ο αιώνα με τη βοήθεια του Αρσενικού. Και αν η περίπτωση του Ναπολέοντα παραμένει ομιχλώδης, η περίπτωση της αμερικανίδας πρέσβειρας στην Ιταλία, της Clare Booth Luce, που εμφάνισε συμπτώματα δηλητηρίασης, θεωρήθηκε ότι σίγουρα οφειλόταν σε φλοίδες χρώματος που έπεφταν από την οροφή. Και είναι πλέον γνωστό ότι ένα ζωηρό κίτρινο (royal yellow) που το χρησιμοποιούσαν πολύ οι ολλανδοί ζωγράφοι γύρω στο 1600 και ένα πράσινο του σμαραγδιού (πράσινο του Scheele, από τον χημικό και φαρμακοποιό Carl Wilhelm Scheele που το συνέθεσε, και ιδιαίτερα αγαπημένο του Σεζάν) φτιάχνονταν για χρόνια με τη βοήθεια προσμείξεων Αρσενικού. Και η ιστορία σταμάτησε μόλις το 1970, όταν ένας έγκλειστος σε αγγλικές φυλακές κατάφερε να αυτοκτονήσει συγκεντρώνοντας αρκετή τέτοια πράσινη μπογιά φοιτώντας στα εκπαιδευτικά προγράμματα ζωγραφικής της φυλακής. Για χρόνια πάντως ταπετσαρίες, ψεύτικα φύλλα και ό,τι άλλο είχε μέσα πράσινο ήταν επικίνδυνα και θα έπρεπε να προσέχει ο αγοραστής για ενδείξεις περιεκτικότητας σε Αρσενικό.

Οι Ελληνες καταλαβαίνουν ότι η λέξη Αρσενικό αποδιδόταν παλαιότερα και σε κάτι δυνατό, αποτελεσματικό, με στιβαρή παρουσία. Το Αρσενικό πληρούσε αυτές τις προδιαγραφές. Πάντως στον Διοσκουρίδη και στον Αριστοτέλη η πιο κοντινή ουσία σε αυτό, ένα σουλφίδιο του Αρσενικού, αναφερόταν με το όνομα Σανδαράχη, από το περσικό zarnik. Ηταν μια ένωση με τρία άτομα Θείου και ένα Αρσενικού με έντονο κίτρινο χρώμα.

Ατομικός αριθμός: 33

Ατομικό βάρος: 74,92160

Αριθμός ισοτόπων: 33

Στην ατμόσφαιρα: Περίπου 3.000 τόνοι από τα ηφαίστεια, 20.000 τόνοι από μικροοργανισμούς με τη μορφή πτητικών μεθυλαρσινών, 80.000 τόνοι από την καύση άνθρακα και άλλων υλικών.

Αρσενικό υπάρχει στην ατμόσφαιρα περισσότερο απ’ όσο νομίζουμε. Από ηφαίστεια, από μικροοργανισμούς και πιο πολύ από την καύση των ανθρακοφόρων κοιτασμάτων. Το Αρσενικό έχει τοξική δράση ανάλογη με εκείνη των βαρέων μετάλλων γιατί παρουσιάζει μεγάλη τάση να ενώνεται με το Θείο των πρωτεϊνών. Σχηματίζει με αυτό μια αδιάλυτη ένωση, το Σουλφίδιο του Αρσενικού. Για πολλές δεκαετίες είχε δημιουργηθεί θέμα με τον ισχυρισμό ενός σουηδού ερευνητή ότι ο Μέγας Ναπολέων είχε δηλητηριαστεί με Αρσενικό, γιατί ακριβώς σε τρίχες από τα μαλλιά του είχαν εντοπιστεί ίχνη Αρσενικού. Αυξημένη ποσότητα στις τρίχες που οι πρωτεΐνες τους περιέχουν πολύ Θείο αποτελεί από παλιά ιατροδικαστικό εύρημα που δείχνει δηλητηρίαση. Μετά υπήρξε υποψία ότι ο Μέγας Ναπολέων δηλητηριάστηκε από τα αρσενικούχα χρώματα της ταπετσαρίας στο σπίτι της εξορίας του, αλλά τελικά μάλλον επικρατεί η άποψη ότι πέθανε από πάθηση του στομάχου και το Αρσενικό ήταν στο χώμα, εκεί όπου θάφτηκε.

Παλαιότερα προσέθεταν στο λιωμένο μολύβι και λίγο Αρσενικό (0,4 %) γιατί βοηθούσε να πάρουν τα σκάγια τέλεια σφαιρικό σχήμα, αλλά τώρα απ’ ό,τι λένε πρέπει να έχει σταματήσει αυτό. Οχι όμως και η προσθήκη σε λιωμένο γυαλί για την αντιστάθμιση της παρουσίας οξειδίων του σιδήρου που δίνουν μια θαμπάδα σε οθόνες υγρών κρυστάλλων. Χρησιμοποιήθηκε επίσης για συντηρητικό των ξύλων, αλλά λόγω της επικινδυνότητάς του τείνει να αντικατασταθεί από το οικολογικά αποδεκτό Βόριο. Εκεί όμως που ζει και βασιλεύει είναι στα ολοκληρωμένα κυκλώματα ημιαγωγών, όπου το κρυσταλλικό πλέγμα από άτομα πυριτίου «ντοπάρεται» με άτομα Αρσενικού (με τη μορφή Αρσενικούχου Γαλλίου GaAs), διότι μπορούν να δώσουν όταν χρειάζεται τα απαραίτητα για τη δημιουργία ηλεκτρικού ρεύματος ηλεκτρόνια.

Ευτυχώς η εύκολη ένωσή του με το Θείο (που και αυτό είναι άφθονο στην ατμόσφαιρα) δίνει ένα πολύ δύσκολα διαλυόμενο Σουλφίδιο του Αρσενικού, που κατακρημνίζεται και έτσι δεν εισπνέουμε τόσο πολύ Αρσενικό.

Προτού βγουν άλλα, πολύ πιο προχωρημένα μέσα ντοπαρίσματος, επειδή έχει και διεγερτικές ιδιότητες το χρησιμοποιούσαν και για το ντοπάρισμα των αλόγων.

Ηταν χωρικοί που ζούσαν στην ορεινή περιοχή της Στυρίας, στην Αυστρία, και όπως άρχισε να γίνεται γνωστό γύρω στα 1860, έπαιρναν Τριοξείδιο του Αρσενικού σχεδόν σε εβδομαδιαία βάση φθάνοντας στα 400 μιλιγκράμ την ημέρα, δόση που κανονικά σκοτώνει έναν μέσο άνθρωπο. Ξεκινούσαν από μικρότερες ποσότητες, γύρω στα 80 μιλιγκράμ, ποσότητα στο μέγεθος μικρής φακής, και αυξάνοντας σταδιακά τη δόση ανάλογα με την αντοχή του οργανισμού στην ουσία αυτή μεγάλωνε. Θεωρούσαν ότι το Αρσενικό διευκόλυνε την αναπνοή και την αντοχή τους γενικότερα, επιτρέποντάς τους να υποφέρουν την αγροτική ζωή στα ορεινά και δύσβατα εδάφη της Στυρίας (από εκεί κάποιοι αργότερα σκέφθηκαν να το χρησιμοποιήσουν στο ντοπάρισμα των αλόγων και –γιατί όχι; –και των ανθρώπων). Επίσης πίστευαν ότι βελτιώνει και τις σεξουαλικές επιδόσεις.

Ναι, έστω και άθελά τους. Σε μια απομονωμένη περιοχή της Χιλής, στο San Pedro de Atakama, πίνουν νερό που περιέχει 500 ppm Αρσενικό. Το αξιοσημείωτο είναι ότι όσοι μεγάλωσαν στην περιοχή δεν παρουσιάζουν προβλήματα δηλητηρίασης ή καρκίνου, όσοι όμως εγκαταστάθηκαν εκεί σε μεγάλη ηλικία, παρουσίασαν όλα αυτά τα προβλήματα που φαίνεται ότι επιφέρει η δηλητηρίαση του οργανισμού από το Αρσενικό.