Από πότε έπαψε να κάνει έρωτα ο Καρένιν με την Αννα (Καρένινα); Ο Βρόνσκι τα κατάφερε να την φέρει σε οργασμό; Και η Αννα δεν ήταν ψυχρή; Τις ερωτήσεις δεν τις θέτω εγώ αλλά ο Μίλαν Κούντερα, που γράφει για «τον έρωτα την εποχή που η Ιστορία επιταχύνεται», με αφορμή τον Φίλιπ Ροθ, στο εξαιρετικό βιβλίο του Συνάντηση, που μόλις κυκλοφόρησε από την Εστία (μετάφραση Γιάννης Π. Χάρης). Συστήνω ανεπιφύλακτα αυτό το βιβλίο γιατί με τον υψηλό (στοχαστικό) δείκτη προστασίας που περιέχει μπορεί να συμβάλει στην αποτροπή των (αναγνωστικών) εγκαυμάτων του καλοκαιριού.
Ο Κούντερα εμπνέεται από το μυθιστόρημα του Ροθ Ο καθηγητής του πόθου (Πόλις, μετάφραση Νίκος Παναγιωτόπουλος) για να μιλήσει για τον έρωτα στη λογοτεχνία. Στα μυθιστορήματα του Τολστόι και στα άλλα μυθιστορήματα της εποχής ο έρωτας ήταν αόρατος, οι αναγνώστες προσπαθούσαν να τον μαντέψουν και να τον φανταστούν μέσα στο σκοτάδι της αφήγησης. Είχε κι αυτό την ηδονή του ή μάλλον την κρυπτοηδονοβλεπτική γοητεία τού να προσπαθείς να δεις το γυμνό κορμί της ηρωίδας, να ακούσεις τον ερωτικό αναστεναγμό της. Αυτός ο έρωτας καταλάμβανε το αχανές πεδίο από την πρώτη συνάντηση ως το κατώφλι της ερωτικής πράξης. «Αυτό το κατώφλι αντιπροσώπευε ένα αδιάβατο όριο» γράφει ο Κούντερα. Στον 20ό αιώνα τα πάντα ανατρέπονται. Ανάμεσα στην πρώτη συνάντηση και στο σεξ δεν υπάρχει το αχανές πεδίο, η ζώνη των αισθημάτων. «Η επαφή με το σεξ είναι άμεση, αμείλικτη» λέει ο Κούντερα. Αρκεί να θυμηθούμε τον Ντ. Χ. Λόρενς ή το έργο του Χένρι Μίλερ για να αντιληφθούμε την αλλαγή, την ωμή επαφή μας με τον έρωτα, που είναι πλέον σεξ.
Οταν εμφανίζεται ο Φίλιπ Ροθ, το σεξ στη λογοτεχνία έχει αγγίξει τα όριά του. Τίποτε δεν απαγορεύεται και κανένας ηθικός, κοινωνικός ή νομικός φραγμός δεν μπορεί να εμποδίσει την επιθυμία. Σε αυτήν την κατάσταση, όπου όλα επιτρέπονται, υπάρχει, κατά τον Μίλαν Κούντερα, ένας εχθρός: είναι το ίδιο μας το κορμί, ξεγυμνωμένο, ξεμαγεμένο, ξεμασκαρεμένο (τα ελληνικά επίθετα είναι του Γιάννη Χάρη διά του Κούντερα). Και εδώ ο τσεχογάλλος συγγραφέας μάς δίνει ένα κλειδί για να καταλάβουμε το γιατί μας έλκει τόσο πολύ ο ερωτισμός στη λογοτεχνία του Φίλιπ Ροθ. Γιατί ο ερωτισμός του έχει σχέση με την παράξενη μοναξιά του ανθρώπου που έχει μείνει μόνος απέναντι στο κορμί του. Και αυτή ουσιαστικά είναι μια στάση απέναντι στον χρόνο και στο παρελθόν που τα έχουμε ανάγκη. Δεν είναι τυχαίο ότι στα μυθιστορήματα του Φίλιπ Ροθ ο κυνισμός (του σεξ αλλά και άλλων) πάει μαζί με την τρυφερότητα.
Παλιά η Ιστορία προχωρούσε πιο αργά σε σχέση με την ανθρώπινη ζωή. Σήμερα η ανθρώπινη ζωή δεν μπορεί να προλάβει την Ιστορία. Ο άνθρωπος κινδυνεύει να χάσει τη συνέχεια και, ακόμη χειρότερο, την ταυτότητα της ζωής του. Κι αυτό ο Ροθ το καταλαβαίνει στο βάθος του και προσπαθεί να διατηρήσει δίπλα στον τρόπο της σύγχρονης ζωής την ανάμνηση της παλιάς. Γι΄ αυτό, πάντα κατά την πειστική προσέγγιση του Κούντερα, οι ήρωες του Φίλιπ Ροθ είναι διανοούμενοι. Δεν πρόκειται για ομφαλοσκόπηση αλλά για μια δυνατότητα στοχασμού πάνω στους προηγούμενους. «Η επιθυμία να διατηρηθεί ο παρελθών χρόνος στον ορίζοντα του μυθιστορήματος και να μην εγκαταλειφθούν οι ήρωες στο κενό, όπου δεν θ΄ ακούγεται πια η φωνή των προγόνων».
Τώρα μπορούμε να ξαναδιαβάσουμε τον Φίλιπ Ροθ. Και φυσικά τον Κούντερα.
