Η εποχή των άκρων

Εκατό χρόνια συμπληρώνονται εφέτος από εκείνο το σημαδιακό 1919 και τα φαντάσματα δεν έχουν εξαφανιστεί από τη Γηραιά Ηπειρο. Ο Μαρξ είχε πει πως η Ιστορία την πρώτη φορά επαναλαμβάνεται ως τραγωδία αλλά τη δεύτερη ως φάρσα, όμως ο Οργουελ έλεγε πως οι λαοί που δεν θυμούνται το παρελθόν τους είναι προορισμένοι να το ξαναζήσουν.

Τα ολοκληρωτικά καθεστώτα αναδύθηκαν μέσα από τις στάχτες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Αν δεν είχε καταρρεύσει το τσαρικό καθεστώς στη Ρωσία και δεν είχε υποστεί συντριπτική ήττα στον πόλεμο, ίσως και να μην επικρατούσαν οι μπολσεβίκοι. Αν δεν είχε υποστεί πανωλεθρία η Ιταλία στο ιταλικό μέτωπο, μπορεί και να μην καταλάμβανε την εξουσία ο Μουσολίνι. Αν η αυτοκρατορική Γερμανία του Κάιζερ δεν είχε καταφύγει στον αυτοκτονικό πόλεμο, οι περιθωριακές αντισημιτικές και ρατσιστικές ομάδες των παγγερμανιστών και μεγαλογερμανιστών ενδέχεται να έμεναν στο περιθώριο, να μην αποκτούσαν τέτοια ισχύ ώστε να αποκτήσουν λαϊκό έρεισμα και να αναδείξουν έναν ηγέτη σαν τον Χίτλερ. Η Ιστορία, σύμφωνα με τον Ερνστ Φίσερ, γράφτηκε όχι ως φάρσα αλλά ως «αστυνομικό μυθιστόρημα», μόνο που στοίχισε στην ανθρωπότητα 50 εκατομμύρια νεκρούς.

Οι απαρχές του ναζιστικού κόμματος

Μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όπου ο Χίτλερ υπηρέτησε ως δεκανέας, ο στρατός τον θεώρησε χρήσιμο και του έδωσε δουλειά στο Πολιτικό Τμήμα του. Τον Σεπτέμβριο του 1919 πήρε την εντολή να μάθει τι ακριβώς ήταν το Κόμμα Γερμανών Εργατών που είχε ιδρυθεί στις 5 Ιανουαρίου από τους Αντον Ντρέξλερ και Καρλ Χάρερ.

Τα «εργατικά» κόμματα προκαλούσαν υποψίες στους ιθύνοντες του στρατού που τα θεωρούσαν «σοσιαλιστικά» ή «κομμουνιστικά». Είχαν όμως την υπόνοια ότι αυτό ήταν ένα διαφορετικό κόμμα. Ο Χίτλερ, ο οποίος ήξερε μόνο ένα μέλος του, τον αυτοδίδακτο οικονομολόγο Γκότφριντ Φέντερ, παρέστη σε συνάντηση του κόμματος στο υπόγειο μιας μπιραρίας, που την παρακολούθησαν ελάχιστα άτομα.

Ο Αντον Ντρέξλερ ήταν συγγραφέας κάτω του μετρίου και ακόμα χειρότερος ομιλητής και αρχικά τα μέλη του κόμματός του δεν ξεπερνούσαν τα πενήντα. Στη συνάντηση όμως εκείνη, όπως έγραψε αργότερα ο Χίτλερ, κάποιος από τους παρισταμένους, που δεν θυμόταν το όνομά του, του έδωσε μια μπροσούρα που συγγραφέας της ήταν ο Ντρέξλερ. Τίτλος της μπροσούρας: Η πολιτική μου αφύπνιση. Ο Χίτλερ το διάβασε αργότερα και εντυπωσιάστηκε, αφού βρήκε εκεί πολλές από τις δικές του ιδέες και απόψεις.

Αυτό που επακολούθησε κανείς τότε εκτός αλλά και εντός Γερμανίας δεν θα το φανταζόταν. Ο Ντρέξλερ και τα μέλη του κόμματος ζήτησαν από τον Χίτλερ να γίνει μέλος και ο ίδιος, κι εκείνος δέχθηκε ύστερα από πολλούς δισταγμούς. Το Κόμμα Γερμανών Εργατών το 1920 μετονομάστηκε σε Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα Γερμανών Εργατών με πρόεδρο τον Ντρέξλερ. Ο Χίτλερ, ο Ντρέξλερ και ο Φέντερ έγραψαν από κοινού το μανιφέστο του ναζιστικού κόμματος που αποτελούνταν από 25 θέσεις (μιμούμενοι ίσως τον Λούθηρο, που στις 31 Οκτωβρίου 1517 θυροκόλλησε στον Καθεδρικό Ναό της Βιτεμβέργης τις περίφημες 95 θέσεις του με τις οποίες κατήγγελλε την πολιτική της Καθολικής Εκκλησίας για τα συχωροχάρτια).

Με όπλο την προπαγάνδα

Ο Χίτλερ διαδέχθηκε τον Ντρέξλερ στην προεδρία του κόμματος το 1921. Εναν χρόνο νωρίτερα όμως είχε αναλάβει την προπαγάνδα του κόμματος – και μέσω της προπαγάνδας το μετέτρεψε από περιθωριακή ομάδα σε πραγματικό κόμμα, έχοντας παρακολουθήσει πιο μπροστά συγκεντρώσεις των Χριστιανοδημοκρατών και των Σοσιαλιστών.

Αλλά ο Χίτλερ δεν θα αναδεικνυόταν σε ηγέτη χωρίς τη βοήθεια δύο προσώπων: του Ερνστ Ρεμ, ενός αξιωματικού που προερχόταν από τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις και πίστευε πως αυτές θα έπρεπε να αποτελέσουν τον κορμό του κόμματος. Στρατολόγησε πλήθος κατώτερων αξιωματικών και εθελοντών από τις παραστρατιωτικές οργανώσεις των φράικορπς τρομοκρατώντας τον γενικό πληθυσμό – με την ανοχή των κρατικών αρχών της Βαυαρίας.

Ο δεύτερος ήταν ο Ντίτριχ Εκαρτ, ένας ασήμαντος ποιητής και θεατρικός συγγραφέας αλλά ευφυής και πασίγνωστος δημοσιογράφος που λειτούργησε ως πνευματικός πατέρας του Χίτλερ. Ο Εκαρτ υποστήριζε ότι την αρχηγία του κόμματος θα έπρεπε να την αναλάβει όχι ένας υψηλόβαθμος αξιωματικός (γιατί αυτοί μετά την ήττα της Γερμανίας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο είχαν καταστεί ανυπόληπτοι), αλλά κάποιος από κατώτερη τάξη που «δεν χρειαζόταν να έχει και πολύ μυαλό», αρκεί να διέθετε το ταλέντο του ρήτορα.

Ο μέθυσος και μορφινομανής Εκαρτ ενέπνευσε και οργάνωσε τη νεολαία του κόμματος, αλλά και σύστησε τον Χίτλερ στον ευρύ κύκλο των φίλων του, ανάμεσα στους οποίους ανήκαν και πολλοί ευκατάστατοι πολίτες. Αυτοί συνέδραμαν οικονομικά το ναζιστικό κόμμα, που μέσα σε 13 χρόνια θα γινόταν το ισχυρότερο στην Ευρώπη και θα ανερχόταν στην εξουσία.

Οσο κι αν ο ρόλος του Ντέξλερ, του Φέντερ, του Εκαρτ και του Ρεμ ήταν σημαντικός, ο Χίτλερ, ένας πρώην δεκανέας και κλοσάρ στα νιάτα του στη Βιέννη, θα το οδηγούσε στην εξουσία. Τις 25 θέσεις που αποτέλεσαν το μανιφέστο του κόμματος δεν τις εφάρμοσε όλες, ούτε όμως και τις άλλαξε. Εβρισκε «ενοχλητικές» τις ψευδοσοσιαλιστικές ιδέες του Ντρέξλερ και του Φέντερ. Είχε αντιληφθεί πως οι μάζες δεν χρειάζονταν ιδέες αλλά σύμβολα με τα οποία να ταυτιστούν και να πιστέψουν σε αυτό που ήταν ουσία της «κοσμοθεωρίας» του: ότι οι ισχυροί πρέπει να επικρατούν πάνω στους αδυνάμους. Και τους πρόσφερε ένα παντοδύναμο σύμβολο: τη σημαία με τη σβάστικα.

Η ναζιστική σημαία είναι σήμερα ένα μισητό σύμβολο αλλά για την εποχή υπήρξε παντοδύναμο. Κανένα άλλο δεν μπορούσε να συγκριθεί μαζί της. Οσοι κορόιδευαν τον Χίτλερ τα πρώτα χρόνια δεν είχαν φανταστεί τι θα αντιμετώπιζε όλος ο κόσμος πολύ γρήγορα. Ο πρώην δεκανέας του γερμανικού στρατού δημιούργησε ένα νεανικό κόμμα, όπως τονίζει ο ιστορικός Τζορτζ Λούκατς – άλλωστε ήταν και ο ίδιος νέος. Στα 31 του χρόνια έγινε πρόεδρος του κόμματος, στα 44 καγκελάριος και στα 50 του εξαπέλυσε τον πιο καταστροφικό πόλεμο που γνώρισε η ανθρωπότητα.

Η εταιρεία της Θούλης

Περί τα τέλη του 1917 ο Καρλ Σεμπότεντορφ, ένας τυχοδιώκτης επηρεασμένος από τις θεωρίες των αποκρυφιστών της Βιέννης Γκουίντο φον Λιστ και Καρλ Λαντς φον Λίμπενφελς, ίδρυσε στο Μόναχο την Εταιρεία της Θούλης (όνομα εμπνευσμένο από την Εσχάτη Θούλη του Πυθέα, δηλαδή την Ισλανδία) που τη θεωρούσε λίκνο της αρίας φυλής. Η Εταιρεία ήταν ένας ρατσιστικός και αντισημιτικός σύνδεσμος και τα μέλη της ποτέ δεν ξεπέρασαν τα 2.500 σε όλη τη Γερμανία. Περιελάμβανε ωστόσο πολλά μέλη της γερμανικής κοινωνίας: γιατρούς, δικηγόρους, ανώτατους αξιωματικούς του στρατού, δικαστές, δημοσιογράφους.

Η περιθωριακή αυτή ομάδα θα ήταν ασήμαντη αν κάποιοι από όσους την αποτελούσαν δεν στελέχωναν αργότερα το ναζιστικό κόμμα και αν το σύμβολο της Εταιρείας, τον αγκυλωτό σταυρό, δεν το χρησιμοποιούσε ο Χίτλερ στη ναζιστική σημαία. Οπως έγραψε σχετικά ο κορυφαίος βρετανός ιστορικός Ιαν Κέρσοου, «τα μέλη της Θούλης ήταν το πρώιμο who is who των ναζιστών».