Γενικά δεν συμπαθώ τη στρατευμένη τέχνη (έστω κι αν με κάποιον τρόπο κάθε τέχνη είναι στρατευμένη, τουλάχιστον στον εαυτό της). Ωστόσο, μάλλον οφείλω να κάνω μια εξαίρεση για όσες και όσους (επι)στρατεύουν την καλλιτεχνική τους φύση για να υπερασπιστούν τους αδύναμους, τους άοπλους και τους κατατρεγμένους αυτού του κόσμου. Για να γίνω πιο σαφής, μια από τις τελευταίες ημέρες βρέθηκα στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ), όπου φιλοξενείται η έκθεση «Why look at animals? Δικαιοσύνη για τη μη ανθρώπινη ζωή».

Βία και αδικία

Μην περιμένετε εκπλήξεις (πέρα από το ότι μπορείτε να την επισκεφθείτε με το κατοικίδιό σας). Η έκθεση δεν περιλαμβάνει «10+1 συνταγές για πεντανόστιμο κοτόπουλο» ούτε «τα καλύτερα καλλυντικά που φτιάχτηκαν έπειτα από πειράματα σε ινδικά χοιρίδια». Επικεντρώνεται στη βία και στην αδικία που υφίστανται οι εκπρόσωποι της μη ανθρώπινης ζωής στον πλανήτη.

Στο σχετικό σημείωμα, η επιμελήτρια της έκθεσης (και καλλιτεχνική διευθύντρια του ΕΜΣΤ) Κατερίνα Γρέγου αναφέρεται στον διπλό στόχο αυτής της καλλιτεχνικής σύμπραξης, αφενός να αναδειχθεί «η εξαιρετικά προβληματική πτυχή της κυρίαρχης πρακτικής μας να αντιμετωπίζουμε τα ζώα ως εμπορεύσιμα αγαθά και ως προϊόντα», αφετέρου «να προκαλέσει μια συζήτηση γύρω από την ηθική και την πολιτική του τρόπου που φερόμαστε στα ζώα» και κατ’ επέκτασιν έναν διάλογο για την κλιματική και οικολογική δικαιοσύνη.

Και παρότι αποφεύγεται η λύση της «εύκολης» δημιουργίας συναισθημάτων, καθώς επιλέχθηκε συνειδητά να μην παρουσιαστούν νεκρά ή ταριχευμένα ζώα, η στόχευση της έκθεσης λειτουργεί. Διότι όλοι και όλες οι συμμετέχοντες/ουσες αναδεικνύουν με τον τρόπο τους, άλλοτε πιο καθαρά άλλοτε πιο υπαινικτικά, την κοινή παράμετρο της σύγχρονης σχέσης μας με τα ζώα.

Κοινώς, την αντίληψη ότι είναι κατώτερα όντα και αξιολογούνται μόνο με βάση τη χρησιμότητά τους προς τον άνθρωπο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η επιλογή του εστιατορίου στο ΕΜΣΤ να μην τροποποιήσει το μενού του (τουλάχιστον κατά τη διάρκεια της έκθεσης) και να συνεχίσει να σερβίρει ζώα.

Δεν θέλω να αναφερθώ ξεχωριστά σε κάποια από τα εκθέματα, διότι έχω τη βεβαιότητα ότι λόγω του μεγέθους της έκθεσης θα αδικήσω πολλά. Ισως αξίζει να πω ότι υπάρχει τεράστια ποικιλία μορφών έκφρασης, που εκτείνεται από τους πίνακες και τα γλυπτά έως τις φωτογραφίες, τα βίντεο και τις ηχητικές εγκαταστάσεις. Αντίστοιχα, παρουσιάζεται μια πλειάδα προβληματισμών για τη σχέση μας με τα ζώα.

Π.χ. πόσο συχνά σκεφτόμαστε τη διαδρομή ενός ζώου, προτού καταλήξει ως τροφή στο πιάτο μας. Ή πόσο βολικό είναι να αντιμετωπίζουμε τα ζώα ως κοπάδι, γιατί είναι ευκολότερο να φας κάτι αν δεν του αναγνωρίσεις ατομικά χαρακτηριστικά.

Επίσης, πώς ο ανθρωπομορφισμός που αρεσκόμαστε να προβάλλουμε στα ζώα τούς στερεί τον σεβασμό που θα έπρεπε να απολαμβάνουν αυτόνομα. Και, τελικά, ακόμη και το πώς η αυτοανακήρυξή μας σε Homo sapiens λειτουργεί με τρόπο, ώστε να ανάγουμε τη «σοφία» μας σε μέσο δικαιολόγησης της επιβολής μας στα ζώα και της σκληρότητας που δείχνουμε σε κάθε έμβιο ον στον πλανήτη.

Οι ατάκες

Δεν μπορώ ωστόσο να μην ξεχωρίσω δύο ατάκες της Βρετανίδας Σου Κόου. «Αν τα ζώα πιστεύαν στον Θεό, ο Διάβολος θα είχε τη μορφή του ανθρώπου» και «Λίγα μέρη υπάρχουν στη Γη που οι άνθρωποι χρειάζεται να σκοτώσουν ζώα για να επιβιώσουν».

Φαντάζομαι ότι πολλοί θα σκεφτείτε ότι όλα αυτά είναι «ευαισθησίες πολυτελείας», ειδικά σε μια περίοδο όπου ο πλανήτης μοιάζει να απέχει από την καταστροφή όσο το πάτημα ενός κουμπιού. Σε μία απέλπιδα απόπειρα να συνδέσω τις δύο καταστάσεις, μπορώ μόνο να σας ευχηθώ να βρεθείτε κάποτε με ένα κατοικίδιο που να σας αγαπάει όπως ο Ρούτε τον Τραμπ.