«Why look at animals? Δικαιοσύνη για την μη ανθρώπινη ζωή» τιτλοφορείται η νέα μεγάλη και άκρως πολιτική έκθεση του ΕΜΣΤ, σε επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου που θα «τρέξει» κατά τη διάρκεια της χρονιάς με τη συμμετοχή πάνω από 60 καλλιτεχνών από 25 χώρες (Ευρώπη, Ασία, Αφρική, Αμερική) και με πάνω από 200 έργα να καταλαμβάνουν όλους τους ορόφους του Μουσείου.
Η αρχή έγινε με τις 4 νέες εκθέσεις του Απριλίου Εμείς που Προδώσαμε τα Άλογα της Τζάνις Ράφα, Απόηχοι της Ιστορίας, σκιές της προόδου του Sammy Baloji, Το θολό βλέμμα του Kasper Bosmans και Human/Nature της Emma Talbot. Τώρα είναι η ώρα να διερευνηθούν οι δυναμικές μεταξύ ζώων και ανθρώπων στον πλανήτη.
Πρόκειται για τη μεγαλύτερη έκθεση που έχει διοργανώσει το ΕΜΣΤ και είναι η πρώτη μεγάλη έκθεση με θέμα την ευημερία των ζώων διεθνώς, ένα πρότζεκτ αποτέλεσμα πολυετούς έρευνας με πολύ προσωπικό χαρακτήρα – όνειρο ζωής – για την διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης. Μεγαλωμένη σε ένα σπίτι – σχεδόν ζωολογικό κήπο, μαθημένη από τους φιλόζωους γονείς της να αγαπάει τα ζώα, αντιλήφθηκε από νωρίς τη σημασία της επικοινωνίας μαζί τους και ότι «η μη ανθρώπινη ζωή έχει συναίσθημα, έχει νόηση, έχει οντότητα, δεν είναι αντικείμενο». «Ήταν όνειρό μου να κάνω αυτή την έκθεση» είπε η Κατερίνα Γρέγου στη σημερινή παρουσίαση της έκθεσης.
Τα ζώα έχουν νοημοσύνη και συναίσθημα
Είναι γεγονός ότι δεν έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε εκθέσεις για ζώα τα οποία δεν είναι απλά η απεικόνιση τους. Όπως μας εξήγησε και η Κατερίνα Γρέγου, μέχρι τώρα η ιστορία της τέχνης μας έχει δείξει τα ζώα ως αξεσουάρ των ανθρώπων ως επί το πλείστον, αλλά ποτέ ως θέμα με την δική του ιδιαίτερη βαρύτητα. Το ΕΜΣΤ λοιπόν ως δημόσιο μουσείο που οφείλει να δίνει το δικό του κοινωνικό στίγμα, μετά την έκθεση «Κι αν οι γυναίκες κυβερνούσαν τον κόσμο;» με έργα αποκλειστικά γυναικών, αποπειράται να ασχοληθεί με ένα σύνθετο θέμα σε μία σύνθετη έκθεση, ξεφεύγοντας από την ανθρωποκεντρική θεώρηση του κόσμου και την κατηγοριοποίηση των ζώων ως προϊόντων προς κατανάλωση.
Tiziana Pers «Saut dans le vide», (Άλμα στο κενό), 2016 (στιγμιότυπο) Μονοκάναλο βίντεο, έγχρωμο με ήχο, 4′ 47′ . Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας
Πάρις Πετρίδης Βηθλεέμ, 2012C-print σε αλουμίνιο. Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη.
Πηγή έμπνευσης και αφετηρία της 10ετούς έρευνας για τη δημιουργία αυτής της έκθεσης αποτελεί το –δημοσιευμένο το 1980– εξαιρετικά επιδραστικό ομότιτλο βιβλίο του John Berger, που διερευνά τη σχέση ανθρώπου και ζώου στη σύγχρονη εποχή και εντοπίζει τους τρόπους με τους οποίους τα ζώα έχουν περιθωριοποιηθεί στις ανθρώπινες κοινωνίες.
Τα τελευταία χρόνια καθώς οι προκαταλήψεις απέναντι στον ακτιβισμό υπέρ των δικαιωμάτων των ζώων έχουν αρχίσει να υποχωρούν, με τρόπο που γίνεται αντιληπτό ότι το περιβάλλον και η ευημερία των ζώων είναι θέματα αλληλένδετα, η έκθεση στο ΕΜΣΤ μιλάει για την ηθική στην πολιτική σε σχέση με τα ζώα και όχι, δεν ασχολείται απλά με την αναπαράσταση τους, αλλά με την οντότητα και την ευημερία των ίδιων των ζώων.
Γι΄ αυτό και η έκθεση «Why look at animals? Δικαιοσύνη για την μη ανθρώπινη ζωή» γίνεται κατά τόπους μια σχετικά δύσκολη έκθεση. Από το κυνήγι των ζώων στο παράνομο εμπόριο εξωτικών ζώων και στην βαναυσότητα της βιομηχανικής εκτροφής, προβάλλεται η ανάγκη να διευρυνθεί ο διάλογος για τα δικαιώματα των ζώων καθώς γίνεται σαφής ο τρόπος που βιώνουν την κακοποίηση και τον πόνο. Οι τραγικές συνθήκες εκτροφής ζώων, τα πειράματα στα ζώα, ο πόλεμος, η παραμέληση και η εγκατάλειψη των οικόσιτων ζώων αποτελούν όλα παράγοντες με δραματικές συνέπειες για τα ίδια και για τους οικοτόπους τους. Πρόκειται για ζητήματα που θίγει η έκθεση μαζί με την αποξένωση του ανθρώπου από το φυσικό περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή.
Όπως επισημαίνει το ΕΜΣΤ: «Η ομαδική αυτή έκθεση επιδιώκει να λειτουργήσει αφυπνιστικά ως προς την ανάγκη να αποκτήσει η προστασία της μη ανθρώπινης ζωής το ίδιο αξιακό πρόσημο με την προστασία της ανθρώπινης ζωής».
Τι θα δούμε στην έκθεση
Η έκθεση ξεκινάει από τον όροφο -1 του μουσείου. Εδώ εξετάζονται τα αλληλένδετα φαινόμενα της αποικιοκρατίας, της εκβιομηχάνισης και της τεχνολογικής «προόδου», που οδήγησαν στην πρώτη μεγάλης κλίμακας καταστροφή βιότοπων και στη βίαιη εκμετάλλευση ζώων: Για να μπείτε στο νόημα της έκθεσης, σταθείτε στo M’ Fumu, 2015 της Ελισαμπέτα Μπενάσι, τη «φανταστική στάση στη γραμμή 44 του τραμ των Βρυξελλών, φτιαγμένη από εκμαγεία οστών εξωτικών, άγριων ζώων του Βασιλικού Μουσείου Κεντρικής Αφρικής, το οποίο χτίστηκε για να εκθέσει τα λάφυρα και τον λεηλατημένο πλούτο από το Ελεύθερο Κράτος του Κονγκό του βασιλιά Λεοπόλδου Β΄». Η γραμμή συνδέει την Ευρώπη και την Αφρική, τους αποικιοκράτες και τους αποικιοκρατούμενους. Το έργο είναι ένας φόρος τιμής στον M’ Fumu (το αφρικανικό όνομα του Paul Panda Farnana, 1888-1930), Κονγκολέζο ακτιβιστή και διανοούμενο.
M’Fumu, 2015 (installationview)Κεραμικός γύψος, μελάνι, ατσάλι, μεταλλικές και χάρτινες ετικέτες, θήκη από
πλεξιγκλάς. Περφόρμανς από το βιβλίο Μονόλογος του Βασιλιά Λεοπόλδου του Μαρκ Τουέιν, έκδοση του 1905 250 × 220 × 150 εκ. Ευγενική παραχώρηση της καλλιτέχνιδας και Magazzino, Ρώμη. Φωτογραφία: Πάρις Ταβιτιάν
Προσέξτε, τη L’ Alalie ή Αλαλία, έναν μεγάλο χάρτη του κόσμου σχεδιασμένο με κάρβουνο, γεμάτο από τα ονόματα των ζώων που απειλούνται με εξαφάνιση σε γλώσσες που απειλούνται με εξαφάνιση. Ο χάρτης σβήνεται σταδιακά από το πέρασμα μίας μεγάλης ρομποτικής βούρτσας κάθε δύο ημέρες (το μέσο χρονικό διάστημα κατά το οποίο ένα είδος εξαφανίζεται σύμφωνα με τη Διεθνή Ένωση Προστασίας της Φύσης).
Art Orienté Objet L’Alalie, 2010. Σχέδιο με κιμωλία σε άσπρο τοίχο, ρομποτική βούρτσα συνδεδεμένη με χρονόμετρο. Μεταβλητές διαστάσεις. Ευγενική παραχώρηση των καλλιτεχνών. Φωτογραφία:Πάρις Ταβιτιάν
Δείτε το Hunting & Collecting (Κυνηγώντας & Συλλέγοντας) του Σάμι Μπαλότζι, ο οποίος ερευνά τις συνέπειες της αποικιοκρατίας του Βελγίου στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό. Η εγκατάσταση περιλαμβάνει επίσης μια μνημειακή ατσάλινη κατασκευή που θυμίζει τα διοράματα των μουσείων φυσικής ιστορίας, μια σειρά από φωτογραφίες αρχείου και ακουαρέλες για την αποστολή του ταριχευτή Carl Akeley στο Βελγικό Κονγκό καθώς και ένα κατάλογο με περισσότερες από 300 ΜΚΟ στην περιοχή του Κίβου που τις αμφισβητεί ευθέως.
Hunting and Collecting,2015 (λεπτομέρεια). Εγκατάσταση: μεταλλικό γλυπτό, φωτογραφικά κολλάζ, artist’s book (32 σελίδες), φωτογραφική εκτύπωση. Μεταβλητές διαστάσεις. Αρχειακό υλικό: American Museum of Natural History, Νέα Υόρκη. Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και της Galerie Imane Farès, Παρίσι. Φωτογραφία: Πάρις Ταβιτιάν
Παρακολουθήστε, ακόμη, το βίντεο «Σήμερα είμαι, αύριο δεν είμαι» του Μενέλαου Καραμαγγιώλη που γυρίστηκε στον Ασπρόπυργο για τα αδέσποτα ζώα και τα βάσανά τους (το βίντεο είναι μέρος του πολύχρονου πρότζεκτ Greekies) και σταθείτε με προσοχή στο πορσελάνινο Πεδίον (στομίδα για άλογα-χαλινάρι), 2024 του Νίκου Τρανού με τα 400 μικρά πορσελάνινα γλυπτά που απεικονίζουν φιγούρες αλόγων και αναβατών, αναδεικνύοντας συμβολικά τη βία.
Νίκος Τρανός Πεδίον (στομίδα για άλογα – χαλινάρι), 2024 (λεπτομέρεια). 400 μικρά πορσελάνινα γλυπτά. Μεταβλητές διαστάσεις. Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και της Γκαλερί Ζουμπουλάκη. Φωτογραφία: Πάρις Ταβιτιάν
Από το ισόγειο και πάνω, οι επισκέπτες θα συναντήσουν έργα που εστιάζουν στην κατάσταση των ζώων σήμερα: πώς επιβιώνουν σε αστικά περιβάλλοντα, αλλά και παραδείγματα ακτιβισμού για τα δικαιώματά τους και νέες μορφές γνώσης σχετικά με αυτά, μεταξύ άλλων. Ανεβαίνοντας τους ορόφους του μουσείου, η εγκατάσταση του Jakup Ferri WeWe, 2011-2024 με ζωγραφική, χαλιά και σχέδια, που απεικονίζουν την εγγύτητα ζώων και ανθρώπων αποτελεί την πιο αισιόδοξη πλευρά της έκθεσης, ενώ πρέπει να κάνετε μια στάση για να ανακαλύψετε το έργο του Ευριπίδη Βαβούρη (1911-1987), κορυφαίου Έλληνα ανιμαλιέ ή ζωγράφου που αφιέρωσε το γλυπτικό του έργο στην αποτύπωση του χαρακτήρα των ζώων (με QR code θα βρείτε και το σχετικό ηχητικό ντοκιμαντέρ Οι Ευτυχείς δεν έχουν Ιστορία της Μαρίας Τσάγκαρη).
Marcus Coates Extinct Animals, 2018 (άποψη εγκατάστασης, λεπτομέρεια). Σύνολο 19 εκμαγείων, γύψος. Μεταβλητές διαστάσεις. Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη και της Kate MacGarry, Λονδίνο. Φωτογραφία:Πάρις Ταβιτιάν
Άποψη εγκατάστασης (αριστερά προς δεξιά): Κωστής Βελώνης Λέσχη Ιστιοπλοΐας Άνεμος & κύματα του Woodstock, 202. To σπίτι του Woodstock, 2024 – 2025 Αίθουσα του Schroeder και η στέγη του Linus για το ακροατήριο του Woodstock, 2025. Διάδρομος προσγείωσης του Woodstock, 2024. Ο Snoopy ανακατασκευάζει, 2024. Συμβουλές βοήθειας του Woodstock, 2024. Στο περίπτερο της Lucy: Ξεφορτώσου την κουβέρτα, Linus, 2024. Η ευθραυστότητα του τιτιβίσματος είναι η ευλογία της κοινότητας, 2024- 2025. Μεταβλητές διαστάσεις. Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη. Φωτογραφία: Πάρις Ταβιτιάν
Άποψη εγκατάστασης: Maarten Vanden Eynde, Homo stupidus stupidus, 2008. Ιδιωτική συλλογή, Σλοβενία|Nabil Boutros, Celebrities / Ovine Condition, 2014.
Ευγενική παραχώρηση του καλλιτέχνη. Φωτογραφία: Πάρις Ταβιτιάν
Στον τέταρτο όροφο του μουσείου «διασταυρώνονται η ποιητική, ο οικοφεμινισμός, ο ανιμισμός, το παιχνίδι, η δημιουργικότητα και το χιούμορ και τα ζώα διεκδικούν την χαμένη αξιοπρέπειά τους, ενώ καλούμαστε να φανταστούμε έναν μελλοντικό κόσμο με πιο αρμονική διαειδική συνύπαρξη και συνεργασία». Ξεχωρίζει ο Homo stupidus stupidus (Ανόητος ανόητος άνθρωπος) του Βέλγου Maarten Vanden Eynde, ένας ανθρώπινος σκελετός που έχει ανασυναρμολογηθεί ώστε να μην θυμίζει την ανθρώπινη ανατομία. Το έργο είναι ένα δηκτικό σχόλιο στον εγωκεντρισμό του ανθρώπου που ονοματίζει από τον εαυτό του τη γεωολογική περίοδο Ανθρωπόκαινο, για να αναφερθεί στην καταστροφική παρουσία του στη γη.
INFO Έκθεση «Why look at animals? Δικαιοσύνη για την μη ανθρώπινη ζωή». Εγκαίνια: Πέμπτη 15 Μαΐου στις 19.30. Το ΕΜΣΤ είναι ένα από τα λίγα μουσεία στον κόσμο που επιτρέπει την είσοδο στακατοικίδια ζώα. Τα κατοικίδια ζώα και οι ιδιοκτήτες τους είναι ευπρόσδεκτοι στους χώρους και τις εκθέσεις του Μουσείου.
