Εχει περάσει σχεδόν ένας αιώνας από τότε που, στις ΗΠΑ τη δεκαετία του 1930, κατοχυρώθηκε νομοθετικά η χρήση των ζώων στις προκλινικές δοκιμές φαρμάκων και εμβολίων.
Για την ακρίβεια, τέθηκε το ρυθμιστικό πλαίσιο βάσει του οποίου οποιοδήποτε νέο σκεύασμα ή εμβόλιο θα έπρεπε πρώτα να δοκιμάζεται (για να διαπιστωθεί η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητά του) σε πειραματόζωα.
Η συνήθης διαδικασία περιελάμβανε αρχικά τη δοκιμή σε τρωκτικά (ινδικά χοιρίδια) και στη συνέχεια σε πρωτεύοντα θηλαστικά όπως οι χιμπατζήδες. Το σκεπτικό πίσω από την επιλογή ποντικών και χιμπατζήδων είναι το εξής: τα μικροσκοπικά, άφθονα και με σύντομο κύκλο ζωής ινδικά χοιρίδια έδιναν ταχέως απαντήσεις στα ερωτήματα των επιστημόνων.
Καθώς όμως η φυσιολογία τρωκτικών και θηλαστικών είναι διαφορετική (είναι χαρακτηριστικό ότι το 90% των αντικαρκινικών θεραπειών που δοκιμάστηκαν σε τρωκτικά με επιτυχία, απέτυχαν στη συνέχεια) απαιτούνταν η συνέχιση των δοκιμών σε ζώα τα οποία είναι κοντινότεροι εξελικτικοί συγγενείς του ανθρώπου.
Είναι προφανές ότι οι ρυθμίσεις (οι οποίες μετά τις ΗΠΑ υιοθετήθηκαν παγκοσμίως) που καθόριζαν τον τρόπο διεξαγωγής των μελετών για την έγκριση σκευασμάτων και εμβολίων είχαν ως γνώμονα στην ασφάλεια των ανθρώπων.
Και μπορεί κανείς να υποθέσει ότι η κοινωνική αποδοχή τους υπήρξε καθολική. Στο κάτω-κάτω, ποια μάνα θα επέτρεπε να χορηγηθεί στο παιδί της ένα μη ενδελεχώς μελετημένο (προκλινικά και κλινικά) εμβόλιο;
Είναι αλήθεια ότι όταν υιοθετήθηκαν οι παραπάνω πρακτικές, αφενός οι κοινωνίες δεν ήταν έτοιμες να αναγνωρίσουν δικαιώματα στα ζώα, αφετέρου οι επιστήμονες δεν είχαν εναλλακτικές. Τώρα όμως έχουν!
Γι’ αυτό και πριν από περίπου ενάμιση χρόνο, ο απερχόμενος αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν υπέγραψε νομοθετικό διάταγμα βάσει του οποίου επιτρέπεται σε επιστήμονες να δοκιμάζουν υποψήφια φάρμακα ή εμβόλια σε ανθρώπινους ιστούς ή υπολογιστικά μοντέλα και στη συνέχεια να προχωρούν σε κλινικές δοκιμές σε ανθρώπους.
Το νέο σκεπτικό έχει ως εξής: αφενός τα υπολογιστικά μοντέλα είναι τόσο εξελιγμένα ώστε να έχουν προβλεπτικές ιδιότητες (μπορούν, παραδείγματος χάριν, να υποδείξουν τα ποιοτικά χαρακτηριστικά νόσων και να συναγάγουν το ποσοστό των ασθενών που θα μπορούσε να ωφεληθεί από μια δεδομένη θεραπεία), αφετέρου υπάρχει η δυνατότητα δημιουργίας οργανοειδών (organoids).
Πρόκειται για παραγόμενες στο εργαστήριο μικρογραφίες ανθρωπίνων οργάνων οι οποίες μπορούν να λειτουργήσουν, ως έναν βαθμό, ως ανθρώπινα πειραματόζωα.
Η συντριπτική πλειονότητα των επιστημόνων στηρίζει την αξιοποίηση των παραπάνω εναλλακτικών, σημειώνοντας ωστόσο ότι αυτές θα πρέπει να υποβάλλονται σε ρυθμίσεις τέτοιες που να εγγυώνται την αξιοπιστία τους.
Και ενώ υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες η χρήση πειραματοζώων στις προκλινικές μελέτες θα παραμείνει μονόδρομος για πολύ καιρό ακόμη, είναι ηθικά επιβεβλημένο η λελογισμένη χρήση πειραματοζώων να γίνει, όσο το δυνατόν συντομότερα, ο κανόνας παγκοσμίως.
