Εάν, σύμφωνα με τον διάσημο ορισμό του Χέγκελ (στον πρόλογο της Φιλοσοφίας του Δικαίου), αποστολή της φιλοσοφίας είναι να αδράχνει τον χρόνο με τη σκέψη (Philosophie ist ihre Zeit, in Gedanken erfaßt), είναι ένας νομικός που αξίζει τα εύσημα της εκπλήρωσης, και μάλιστα με τον πιο λαμπρό τρόπο, της αποστολής αυτής για την εποχή μας.
Ο νομικός αυτός είναι ο Αλέν Σιπιό, ομότιμος πλέον καθηγητής ενός από τα επιδραστικότερα γαλλικά πανεπιστημιακά ιδρύματα, του Κολεγίου της Γαλλίας, παγκόσμια εδραιωμένος στοχαστής του εργατικού δικαίου.
Αν και ο τομέας της ειδικότητάς του είναι από μόνος του ένα προνομιακό παρατηρητήριο των βαθιών μεταβολών που συντελούνται στις κοινωνίες μας, ο Αλέν Σιπιό ανεβαίνει ένα ακόμη σκαλοπάτι στην κλίμακα της γνώσης, για να θέσει στην κρίση μας την αρχή που διέπει, μυστικά, τη δημόσια ζωή, όπως και ολόκληρη την ανθρώπινη ύπαρξη: τη διακυβέρνηση μέσω των αριθμών.
Το ομότιτλο opus magnum του Σιπιό εκδόθηκε σε έξοχη μετάφραση από την Παυλίνα Κοντογεωργοπούλου και με αψεγάδιαστη επιμέλεια από τον διευθυντή των εκδόσεων της Ελληνικής Επιθεώρησης Εργατικού Δικαίου Χρόνη Τσιμπούκη, με τον τίτλο που προτίμησε η έμπειρη μεταφράστρια: Οταν κυβερνούν οι αριθμοί.
Η μανία των ψηφίων
Η εποχή μας έχει πέσει θύμα της «κβαντοφρένειας», μιας άκρατης και σχεδόν μονομανoύς εμπιστοσύνης στα ψηφία και τους αριθμούς, που έχουν γίνει η κυρίαρχη γλώσσα της πολιτικής πράξης, διαπίστωνε ο ιστορικός των «Annales» Ζακ Λε Γκοφ όταν παρουσίασε στο κοινό το βιβλίο του Αλέν Σιπιό την ίδια χρονιά που κυκλοφόρησε στη Γαλλία, το 2014. Στην κοινωνία της «ακρο-φιλελεύθερης» εποχής, η μήτρα της διακυβέρνησης μέσω των αριθμών είναι, εύλογα, η επιχείρηση.
Με τη γενίκευση της τεχνικής του μάνατζμεντ μέσω στόχων, εισάγονται οι αριθμοί μέχρι τη θέση που κατέχει ο εργαζόμενος στην παραγωγική αλυσίδα. Ο Αλέν Σιπιό, λόγω της μακράς θητείας του στη θεραπεία του κοινωνικού και του εργατικού δικαίου, κατ’ εξοχήν νομιμοποιείται να είναι ο κριτής του φαινομένου. Το μάνατζμεντ μέσω στόχων είναι το κυρίαρχο παράδειγμα επιστημονικής οργάνωσης της εργασίας.
Ο εργαζόμενος, αντί να υπαχθεί σε κανόνες που ορίζουν τα καθήκοντά του εκ των προτέρων, συνδέεται με τον καθορισμό ποσοτικοποιημένων στοχεύσεων, ώστε να είναι μετρήσιμη η εργασιακή επίδοση. Ο αυτοέλεγχος στον οποίο οδηγείται παράγει νέους δεσμούς υποτέλειας, βασισμένους στον προγραμματισμό της ανθρώπινης ύπαρξης, ώστε να επιτευχθούν οι στόχοι της οργάνωσης.
Κατά τον Αλέν Σιπιό, το υπόδειγμα της επιχειρησιακής διαχείρισης, με «καλούς αγωγούς» τη θεωρία της κυβερνητικής, την πληροφορική και την ψηφιοποίηση, μεταφέρονται και εμποτίζουν το σύνολο της κοινωνίας. Η διακυβέρνηση των ανθρώπων παύει να κυριαρχείται από την ιδέα της τάξης, της μηχανικής υπακοής στον νόμο, και το δίκαιο μετατρέπεται από μέσο του συλλογικώς ζην και επίτευξης της οικονομικής αρμονίας σε εργαλείο μιας νέας αρμονίας, βασισμένης στον οικονομικό υπολογισμό.
Ο «ακρο-φιλελευθερισμός», παλιότερα σε αγαστή σύμπνοια με τον σοβιετικό προγραμματισμό, έχει εμποτίσει τις συνειδήσεις των απανταχού κυβερνώντων με την ανάγκη υποδούλωσης του νόμου σε υπολογισμούς ωφελιμότητας. Ο νόμος καταντά καθαρό εμπόρευμα. Ως τέτοιο, όπως κάθε προϊόν, εντάσσεται σε μια παγκόσμια αγορά δικαιοκαθορισμών. Oποιο προϊόν, όποιος νόμος, ευνοεί περισσότερο την αγορά, αυξάνει το μερίδιό του στις προτιμήσεις των καταναλωτών. Το δίκαιο στερείται της αυτοαναφορικότητάς του. Το πεδίο είναι ελεύθερο στην επικυριαρχία των αριθμών.
Τα κράτη ως επιχειρήσεις
Από τους βαθύτατους αυτούς μετασχηματισμούς δεν γλιυτώνουν τα εθνικά κράτη, αυτά τα εξ ορισμού κυρίαρχα υποκείμενα, που μεταμορφώνονται από τη διακυβέρνηση μέσω των αριθμών σε «αντικειμενικά υποκείμενα», τα οποία δεν ενεργούν πλέον ελεύθερα, αλλά αντιδρούν σε αριθμητικά σήματα. Oπως η εργασία σε μια επιχείρηση, τονίζει ο Σιπιό, έτσι και η εργασία των εθνών, ιδιαίτερα των μελών της ευρωζώνης, υποτάσσεται στα κελεύσματα των διεθνών θεσμών τύπου «τρόικας» σε μια «επιστημονική οργάνωση», που διαφεύγει την πολιτική συζήτηση.
Οπως δείχνει η εμπειρία την οποία βιώσαμε στην Ελλάδα, από τη στιγμή που θεωρείται ότι η διοίκηση μιας χώρας και η διοίκηση μιας επιχείρησης μπορεί να είναι ένα και το αυτό, σε περίπτωση δημοσιονομικών ή χρηματοπιστωτικών δυσκολιών είναι όχι μόνο αποδεκτό αλλά και απαραίτητο να τεθεί η χώρα υπό διεθνή εποπτεία και να προχωρήσει στη ρευστοποίηση των περιουσιακών της στοιχείων, μια και αδυνατεί να απολύσει τους κατοίκους της!
Μια περαιτέρω σταχυολόγηση της πολυδύναμης και πολυπαραγοντικής έρευνας που καταθέτει στο βιβλίο του ο Αλέν Σιπιό θα αδικούσε την καθοριστική συμβολή την οποία έχει συνεισφέρει στη σύγχρονη πολιτική σκέψη.
Οπως ο Μαρξ που ήθελε, πεισματικά, να αποκρυπτογραφήσει τα «ιερογλυφικά» της καπιταλιστικής αξίας, έτσι και ο Σιπιό θέλει να αποκαλύψει τη λογική που τροφοδοτεί τον άκρατο φιλελευθερισμό του σήμερα, το ξεδίπλωμά του με τον μανδύα της παγκοσμιοποίησης. Αποκρυπτογραφεί τους νομικούς και οικονομικούς μηχανισμούς που επέτρεψαν στην τυραννία των αριθμών να επικρατήσει, άλλοτε ύπουλα, άλλοτε πραξικοπηματικά.
Σε κάθε περίπτωση, αυτή είναι η εποχή μας! Αν θέλει κανείς να τη διορθώσει, να ξεφύγει από αυτή, πρέπει να το κάνει γνωρίζοντας και μαθαίνοντας. Καλό θα ήταν να το κάνει, επίσης, αφού διαβάσει προσεκτικά τον Αλέν Σιπιό!
Ο κύριος Πέτρος Στάγκος είναι ομότιμος καθηγητής του Ευρωπαϊκού Δικαίου της Νομικής Σχολής του ΑΠΘ και τέως εταίρος του Ινστιτούτου Προχωρημένων Σπουδών του Πανεπιστημίου του Στρασβούργου (USIAS). Τελευταία του βιβλία: La fabrique de la jurisprudence sociale européenne, Éditions Bruylant, 2024· Επιτεύγματα και όρια μιας ευρωπαϊκής ψηφιακής κυριαρχίας, Εκδόσεις Νομικής Βιβλιοθήκης, 2024.
