Ρισκάροντας την έξοδο καταμεσής της χειμερινής περιόδου κι ενώ προβάλλονται πολλές εμπορικές ταινίες που παραδοσιακά μονοπωλούν τις αποδράσεις ψυχαγωγίας των θεατών, και μάλιστα με τη βιογραφία «Υπάρχω» του Γιώργου Τσεμπερόπουλου για τον Στέλιο Καζαντζίδη να εξελίσσεται σε εισπρακτική επιτυχία μεγέθους μπλοκμπάστερ (μετράει πλέον πάνω από 750.000 εισιτήρια), η κινηματογραφική ελεγεία για τον Πλουμπίδη είναι η τρανή απόδειξη της ευρείας απήχησης που μπορεί να έχει το θετικό «word of mouth». Το σπιράλ ενθουσιασμού που προκύπτει, δηλαδή, όταν μια ταινία επιτυγχάνει τον στόχο της, να αναδείξει καλλιτεχνικά το θέμα της και να πιάσει τον παλμό της εποχής της.
Το ΒΗΜΑ έχει γράψει επανειλημμένα τόσο για την αξία της ταινίας όσο και για την διαφαινόμενη επιτυχία της. Η ιστορία της περιπέτειας της διανομής της και της τωρινής πορείας της αξίζει να ειπωθεί. Γιατί αν η ταινία κέντρισε μία μερίδα του κοινού που πρόσκειται στην Αριστερά και έστειλε τον κόσμο στις αίθουσες – η άδικη εκτέλεση του Πλουμπίδη παραμένει ένα ζήτημα -ανοιχτό τραύμα – το περαιτέρω άνοιγμά της στους κινηματογράφους δείχνει ότι υπάρχει κοινό «εκεί έξω» πρόθυμο να ανακαλύψει ένα κομμάτι της μετεμφυλιακής ελληνικής ιστορίας.
Ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος, σκηνοθέτης που βουτάει βαθιά στην ιστορία σε αναμετρήσεις μυθοπλαστικές, ποιητικές, δραματικές («Τη νύχτα που ο Φερνάντο Πεσόα συνάντησε τον Καβάφη», Τα δάκρυα του βουνού»), ξεκίνησε να υλοποιήσει το ντοκιμαντέρ βάζοντας ένα περιορισμένο χρηματικό κεφάλαιο, με φίλους και γνωστούς (τον Νίκο Βασιλόπουλο, διευθυντή φωτογραφίας, την Αδαμαντία Φυτιλή στην παραγωγή, ενώ ο Νίκος Γιατράκος είχε σημαντική συμβολή στη διαδικασία του post production).

Ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος, σκηνοθέτης του ντοκιμαντέρ «Ο κόκκινος δάσκαλος»
Όπως μας λέει ο δημιουργός, η επιδότηση από το Κέντρο Κινηματογράφου – όταν η ταινία κατατέθηκε ως έτοιμη – ήταν στα 20.000 ευρώ, ενώ εδώ και ενάμισι χρόνο είναι στην αναμονή των 35.000 ευρώ που υπολείπονται από το ΕΚΟΜΕ (θυμίζουμε ότι τώρα το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου και το ΕΚΟΜΕ συναποτελούν το ΕΚΚΟΜΕΔ). Η προετοιμασία της, ωστόσο, δεν ήταν εύκολη. Λόγω του πολιτικού της θέματος, υπήρξαν φορείς που δεν θέλησαν να την χρηματοδοτήσουν και οι εταιρείες διανομής έκριναν ότι μια ιστορία για τον Νίκο Πλουμπίδη δεν θα είχε την οποιαδήποτε τύχη στις κινηματογραφικές αίθουσες. Η απόφαση ήταν να βγει η ταινία από την μικρή εταιρεία διανομής «Περίπλους» που διατηρεί ο σκηνοθέτης. Η Ταινιοθήκη της Ελλάδος (έχει παραχωρήσει υλικό από τα αρχεία της για τη δημιουργία του ντοκιμαντέρ) και ο κινηματογράφος Διάνα στο Μαρούσι, όπου ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος διαμένει εδώ και χρόνια, έδωσαν τις αίθουσες τους για να την προβάλλουν.
Το χρονικό μιας ανέλπιστης επιτυχίας
Καταγράφουμε την πορεία της ταινίας μέχρι σήμερα: Ο «Κόκκινος δάσκαλος» προβλήθηκε πρώτη φορά στο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης τον Μάρτιο του 2024. Τα εισιτήρια της προβολής είχαν εξαντληθεί τις προηγούμενες ημέρες, όπως γίνεται για πολλές ταινίες στο πλαίσιο της διοργάνωσης, οπότε κανείς δεν μπορούσε να προεξοφλήσει την ανταπόκριση του κοινού. «Θα πω ξανά ότι αυτός που πίστεψε από την αρχή στην επιτυχία της ήταν ο Γιάννης Ζουμπουλάκης», τονίζει ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος στο ΒΗΜΑ.
Στη συνέχεια το Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης παραχώρησε την ταινία σε πόλεις της ελληνικής επαρχίας και κινηματογραφικές λέσχες για τις περιφερειακές του προβολές. «Ο κόσμος την έβρισκε συγκινητική, η προσέλευση του κοινού ήταν, βέβαια, στα τυπικά μέτρα των επαρχιακών λεσχών, μέχρι 40 άτομα», σχολιάζει ο σκηνοθέτης.
Η πρώτη φορά που παρατηρήθηκε μεγάλη προσέλευση σε προβολή της ταινίας ήταν στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου των Χανίων τον περασμένο Οκτώβριο όπου έμεινε ο διπλάσιος κόσμος έξω από την αίθουσα που είχε προγραμματιστεί να προβληθεί. Με την κινηματογραφική σεζόν σε εξέλιξη, ορίστηκε η πρεμιέρα της ταινίας στις 7 Ιανουαρίου στην Ταινιοθήκη, που πήγε εξαιρετικά. Ο προγραμματισμός προέβλεπε να παίζεται η ταινία την Παρασκευή, το Σάββατο και την Κυριακή στη μικρή αίθουσα της Ταινιοθήκης, όμως την πρώτη Παρασκευή ήταν τόσος ο κόσμος που έγινε αλλαγή ταινιών επί τόπου και ο «Κόκκινος δάσκαλος» μεταφέρθηκε στη μεγάλη αίθουσα και η ταινία που προοριζόταν για τη μεγάλη αίθουσα (το «Babygirl» με τη Νικόλ Κίντμαν) στη μικρή. Το πρώτο Σάββατο και την πρώτη Κυριακή προβολών του ντοκιμαντέρ, η Ταινιοθήκη παραχώρησε και τις δύο αίθουσές της στον «Κόκκινο δάσκαλο» αλλά και πάλι υπήρξε κόσμος που δεν κατάφερε να μπει.

Νίκος Πλουμπίδης
Στον κινηματογράφο Διάνα, επίσης, που ξεκίνησε παράλληλα τις προβολές της ταινίας, επικράτησε μεγάλη προσέλευση. Ο ιδιοκτήτης της αίθουσας, Κώστας Σωφρονάς, ανέφερε χαρακτηριστικά ότι είχε να κόψει τόσα πολλά εισιτήρια από το 2012 που προβλήθηκε η «Άννα Καρένινα» του Τζο Ράιτ με πρωταγωνίστρια την Κίρα Νάιτλι (πάνω από δεκαετία δηλαδή).
Μετά την επιτυχία των πρώτων προβολών (τα εισιτήρια υπολογίζονται κοντά στα 3.500), η ταινία συνεχίζει πλέον το ταξίδι της στις αίθουσες της Ταινιοθήκης της Ελλάδος, του κινηματογράφου Διάνα, του Studio New Star Art Cinema αλλά και στη Ζέα, στον Πειραιά, με ορισμένες απογευματινές προβολές. Σειρά στο άνοιγμα της ταινίας στην υπόλοιπη Ελλάδα έχει πάρει το Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης για τη διανομή της στη Θεσσαλονίκη, ενώ ενδιαφέρον δείχνει μία εταιρεία διανομής για τις προβολές της στην υπόλοιπη Ελλάδα.
«Η ιστορία του Πλουμπίδη παραμένει ένα αγκάθι»
«Πιστεύω ότι η ταινία διαδόθηκε από στόμα σε στόμα. Η αλήθεια είναι ότι δεν περίμενα ότι θα πάει τόσο καλά, αλλά συγκινεί τον κόσμο και η κριτική επισημαίνει πως λειτουργεί πέρα από τα όρια του στερεοτυπικού ντοκιμαντέρ.», παρατηρεί ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος.
Ο σκηνοθέτης μας δίνει τη δική του σκοπιά για την απήχηση του ντοκιμαντέρ: «Για τους γνωρίζοντες της παλαιότερης γενιάς, η ιστορία του Νίκου Πλουμπίδη είναι μια πολύ τραγική ιστορία. Η δίκη του και η εκτέλεση του με αυτή την άδικη κατηγορία που του απηύθυνε το κόμμα του για χαφιέ ενώ ακόμα και εκτελεσμένος που ήταν, επέμεναν ότι δεν είχε εκτελεστεί και ότι ήταν στην Αμερική απολαμβάνοντας τα αργύρια της προδοσίας του, είχε σοκάρει τον κόσμο. Στο πέρασμα των χρόνου συνέχισε αυτή η ιστορία, ως φαίνεται, να συγκινεί, να μένει σαν ένα αγκάθι. Άρα από μία μερίδα μεγαλύτερων σε ηλικία ανθρώπων και μιας συγκεκριμένης πολιτικής τοποθέτησης, σαφώς προϋπήρχε το ενδιαφέρον, ήθελαν να μάθουν.»
Τι λένε, όμως, οι νεότεροι θεατές, αυτοί που δεν γνώριζαν τον Πλουμπίδη και την ιστορία του; Ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος σημειώνει ότι «οι νέοι εντυπωσιάζονται πολύ όχι μόνο από το μέγεθος της αυτοθυσίας και την τραγική ιστορία αυτού του ανθρώπου, αλλά και γιατί μέσα από την ταινία, μαθαίνουν για μια πολύ σκληρή και μαύρη εποχή που πέρασε η χώρα μας, την οποία δεν ήξεραν.»
Μια εποχή ιστορικής αμνησίας
Ο δημιουργός του «Κόκκινου δάσκαλου» παρατηρεί για την εποχή μας: «Η σπουδή της Ιστορίας και οι ανθρωπιστικές επιστήμες, έχουν υποχωρήσει διεθνώς. Ζούμε σε μια εποχή ιστορικής αμνησίας. Πράγματι οι νεότεροι άνθρωποι έχουν λιγότερες γνώσεις και πληροφορίες για την ιστορία μας απ’ ότι πριν από 40 ή 50 χρόνια. Και επίσης απομακρυνόμαστε και από την εποχή της εκτέλεσης του Πλουμπίδη. Το 2024 έκλεισαν 70 χρόνια από το θάνατό του. Αυτή η άγνοια ή η πολύ θολή εικόνα της ιστορίας μας που έχουμε, είναι ένα στοιχείο που εντυπωσιάζει το νέο κοινό, που μένει έκπληκτο απέναντι στη σκληρότητα της εποχής, τα εκτελεστικά αποσπάσματα λόγω ιδεών, τις εξορίες, τις φυλακές, το ρουφιάνεμα από κρατικές και παρακρατικές υπηρεσίες. Καλό είναι να μαθαίνουμε την ιστορία μας.»

Ο Δημήτρης Πλουμπίδης στο ντοκιμαντέρ «Ο κόκκινος δάσκαλος».
Πέρα από την αναγνώριση της τραγικότητας της ύπαρξης του Νίκου Πλουμπίδη, το ντοκιμαντέρ ρίχνει φως στην συνεισφορά του στους κοινωνικούς αγώνες της εποχής του, αλλά και στην προσφορά του στην περίοδο της γερμανοιταλικής και βουλγαρικής κατοχής. Ως επικεφαλής του παράνομου μηχανισμού του Κομμουνιστικού Κόμματος, ο Πλουμπίδης οργάνωσε τεράστιες κινητοποιήσεις στην Αθήνα, πετυχαίνοντας την ακύρωση της πολιτικής επιστράτευσης που σχεδιαζόταν από την κυβέρνηση σε συνεργασία με τους Γερμανούς και είχε καίρια συνεισφορά στη μεγάλη διαδήλωση τον Ιούλιο του 1943, κατά της επέκτασης της βουλγαρικής κατοχής στην Μακεδονία.
Το προσωπικό ενδιαφέρον του σκηνοθέτη για τον Νίκο Πλουμπίδη γεννήθηκε στα παιδικά του χρόνια. Μεγαλώνοντας σε περιβάλλον αριστερής ιδεολογίας, τον προβλημάτισε η ιστορία που άκουσε, τον συγκινούσε το γεγονός ότι ένας άνθρωπος, αγνός και ιδεολόγος φεύγει πικραμένος, εγκαταλειμμένος. «Έφυγε από τη ζωή με μια μεγάλη πίκρα, ξέρετε», επισημαίνει ο Στέλιος Χαραλαμπόπουλος. «Αυτό το συναίσθημα το κουβαλούσα πάντα και έρχεται μία στιγμή που τα φορτία που έχουμε από πολύ παλιά, ζητούν επιτακτικά να εκφραστούν. Μεγάλο ρόλο στην ταινία διαδραμάτισε και ότι γνώρισα τον Δημήτρη Πλουμπίδη, τον γιο του Νίκου, διακεκριμένο ψυχίατρο και αξιόλογο άνθρωπο και τότε ενδυναμώθηκε μέσα μου η επιθυμία να κάνω την ταινία.»
INFO «Ο κόκκινος δάσκαλος» του Στέλιου Χαραλαμπόπουλου προβάλλεται στις αίθουσες Ταινιοθήκη της Ελλάδος – Λαϊς, Studio New Star Art Cinema, Διάνα, Ζέα Digital Cinema
*Αγοράστε εισιτήρια για όλες τις κορυφαίες εκδηλώσεις στο inTickets.gr.