Ουκρανία: Ζώντας στην πρώτη γραμμή της κρίσης

ΖΟΛΟΤΕ, ΕΠΑΡΧΙΑ ΛΟΥΧΑΝΣΚ

Ο Σέρχιι ήταν μόλις 17 ετών όταν αποφάσισε ότι ήθελε να καταταγεί στις ένοπλες δυνάμεις της Ουκρανίας και μπήκε στη στρατιωτική ακαδημία του Λβιβ, πόλης της Δυτικής Ουκρανίας. Αυτό συνέβη το 2015 και σίγουρα τα γεγονότα εκείνης της εποχής έπαιξαν τον ρόλο τους. Σήμερα είναι 23 ετών και υπηρετεί στην πρώτη γραμμή του ουκρανικού μετώπου. Τον συναντάμε στο Ζολοτέ, ένα χωριό της επαρχίας Λουχάνσκ, το οποίο βρίσκεται σε απόσταση μικρότερη του ενός χιλιομέτρου από το σημείο που ξεκινούν τα κατεχόμενα από τους φιλορώσους αυτονομιστές εδάφη και μόλις 80 χιλιόμετρα από τα διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα Ουκρανίας – Ρωσίας. Η γραμμή επαφής, που επιτηρείται από τον ΟΑΣΕ, βρίσκεται μεταξύ των δύο πλευρών.

Ο 23χρονος Σέρχιι
κατετάγη στον ουκρανικό
στρατό το 2015 και
σήμερα βρίσκεται στην
πρώτη γραμμή του πυρός,
στο Ζολοτέ, απέναντι
από τους φιλορώσους
αυτονομιστές

«Είμαι εδώ από τον Σεπτέμβριο του 2021» μας λέει χαμογελαστός, και ενώ στέκεται μπροστά από ένα κτίριο-φάντασμα που κάποτε στέγαζε κατοίκους της περιοχής που την έχουν πλέον εγκαταλείψει – πιθανότατα ανεπιστρεπτί. Η αχανής έκταση, πέραν του στρατοπέδου, σε κάνει να αναρωτιέσαι, για μια στιγμή, περί της ματαιότητας της αντιπαράθεσης για μία περιοχή που μοιάζει με no man’s land. Ο νεαρός Ουκρανός πάντως επιμένει ότι αν και δεν μπορεί να γνωρίζει τι ακριβώς θα συμβεί το προσεχές διάστημα, «το ηθικό όλων εδώ είναι υψηλό».

Σε απόσταση βολής από τους αυτονομιστές

Το Ζολοτέ δεν είναι ένα χωριό, αλλά στην πραγματικότητα πέντε. Ιδρύθηκε τη σοβιετική περίοδο και είχε χωριστεί σε Ζολοτέ 1, 2, 3, 4, 5. Σήμερα, τα Ζολοτέ 1-4 ελέγχονται από την επίσημη ουκρανική κυβέρνηση, ενώ το Ζολοτέ 5 από τους αυτονομιστές. Η είσοδός μας εκεί, χάρη στη βοήθεια της Ακαδημίας Τύπου της Ουκρανίας που οργάνωσε το ταξίδι, μας φέρνει κυριολεκτικά σε απόσταση βολής από τους αυτονομιστές. Οι καιρικές συνθήκες είναι πολύ δύσκολες και όταν φθάνουμε, περίπου στις 13.00, έχοντας οδηγήσει τον νέο ασφαλτοστρωμένο δρόμο από το Σεβεροντονέτσκ, χιονίζει και η θερμοκρασία είναι -2 βαθμοί Κελσίου. Τα χωριά έχουν ερημώσει, έχουν απομείνει ελάχιστοι κάτοικοι, ενώ ορισμένα σκυλιά αναζητούν απεγνωσμένα τροφή. Το Ζολοτέ 4 είχε περίπου 100 κατοίκους πριν από δύο χρόνια και η πλειοψηφία εργαζόταν στα ανθρακωρυχεία της περιοχής. Σήμερα, ούτε ο στρατός δεν γνωρίζει πόσοι παραμένουν στις εστίες τους. Λίγο πιο πέρα, το Ζολοτέ 3, που είχε καταληφθεί για ένα διάστημα από τους φιλορώσους αυτονομιστές, έχει ερημώσει πλήρως – μόνο δύο ηλικιωμένες γυναίκες έχουν απομείνει εδώ. Από τα τελευταία σπίτια του χωριού, πολλά εκ των οποίων είναι κατεστραμμένα από τους βομβαρδισμούς, η γραμμή επαφής απέχει μόλις 100-150 μέτρα.

Αυτό το κτίριο που κάποτε
στέγαζε κατοίκους στο
Ζολοτέ 4 βρίσκεται σε
απόσταση περίπου 700
μέτρων από το «σύνορο»
της ελεγχόμενης από την
ουκρανική κυβέρνηση
περιοχής και εκείνης
που ελέγχεται από τους
αυτονομιστές

Με κράνος και αλεξίσφαιρο

«Κάθε απόγευμα, μετά τις 6 μ.μ., δεχόμαστε πυρά, βολές όλμων και πυροβολικού» συνεχίζει ο Σέρχιι. Τον ρωτάμε ποιος είναι ο λόγος για αυτές τις συνεχείς παραβιάσεις της εκεχειρίας. «Θέλουν να μας κάνουν να μετακινηθούμε από τις θέσεις μας ώστε να γίνουμε στόχος για τους ελεύθερους σκοπευτές» μας εξηγεί. Τον ρωτάμε ποιο είναι το βεληνεκές των ελεύθερων σκοπευτών. «Μπορούν να σε σκοτώσουν ακαριαία από απόσταση 1.000-1.200 μέτρων» λέει και αισθάνεσαι να σου κόβεται η ανάσα, καθώς αμέσως αντιλαμβάνεσαι ότι τούτο μπορεί να συμβεί και σε εσένα ανά πάσα στιγμή. Αμέσως δε, καταλαβαίνεις τον λόγο που 10 λεπτά νωρίτερα ο επικεφαλής της μονάδας επέμενε να φορέσουμε αλεξίσφαιρο γιλέκο και κράνος. Στην απέναντι πλευρά βρίσκονται περίπου 100-120 μαχητές των αυτονομιστών.

Οι συγκρίσεις με το 2014

Στην πλευρά που βρίσκεται υπό τον έλεγχο της ουκρανικής κυβέρνησης έχουν επίσης δημιουργηθεί φυλάκια που μπορούν να παράσχουν ιατρικές υπηρεσίες και βοήθεια σε κατοίκους των κατεχομένων περιοχών, εφόσον αυτό χρειαστεί. Νωρίτερα, στα γραφεία της περιφερειακής διοίκησης της επαρχίας Λουχάνσκ στο Σεβεροντονέτσκ, ο πολιτικός διοικητής Σέρχιι Χαϊντάι μας λέει ότι «δεν υπάρχει αμφιβολία πως ο ουκρανικός στρατός είναι σήμερα πολύ καλύτερα εκπαιδευμένος και εξοπλισμένος σε σχέση με το 2014». Ο στρατιωτικός διοικητής, που μας ζήτησε να διατηρήσουμε την ανωνυμία του, τον επιβεβαιώνει. Ωστόσο, παραδέχεται ότι η ρωσική υπεροπλία στον αέρα, με αεροσκάφη και πυραυλικά συστήματα, μπορεί να αποδειχθεί κομβική στην αρχή μίας σύγκρουσης. Προσθέτει δε ότι δεν αποκλείεται να βρεθούν στις κατεχόμενες περιοχές και μισθοφόροι της γνωστής ιδιωτικής στρατιωτικής εταιρείας Wagner εφόσον αρχίσουν εχθροπραξίες. Τον ρωτάμε αν έχουν βοηθήσει το έργο του τα τουρκικά drones Bayraktar TB2 που έχει προμηθευτεί η Ουκρανία. «Πάρα πολύ» μας λέει χωρίς να το σκεφθεί πολύ. «Τα χρησιμοποιούμε κυρίως για αναγνώριση και παρακολούθηση, αλλά μία φορά, στα τέλη του περασμένου Οκτωβρίου, ένα τουρκικό drone έπληξε θέσεις του πυροβολικού των αυτονομιστών. Θέλαμε να στείλουμε ένα μήνυμα» παραδέχεται.

Εικόνα εγκατάλειψης στο Κραματόρσκ

Πριν από το Σεβεροντονέτσκ σταματάμε στο Κραματόρσκ, που αποτελεί σήμερα τη μεταβατική διοικητική πρωτεύουσα της επαρχίας του Ντονέτσκ. Η πόλη απέχει περίπου έξι ώρες με το υπερσύγχρονο τρένο υψηλής ταχύτητας από το Κίεβο. Διασχίζοντας την ατελείωτη και καλυμμένη με χιόνι ουκρανική ενδοχώρα προς τα ανατολικά, ένας επιβάτης με στοιχειώδη γνώση της ιστορίας δεν μπορεί παρά να θυμηθεί ότι αυτές οι πεδιάδες ποτίστηκαν με αίμα κατά τη ναζιστική προέλαση προς τη Ρωσία στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο – προτού η χιτλερική μανία συντριβεί στο Στάλινγκραντ. Το τοπίο είναι εντελώς διαφορετικό από εκείνο του Κιέβου. Αναδύει μία εικόνα εγκατάλειψης, ενώ το κέντρο του Κραματόρσκ αποπνέει «σοβιετική μυρωδιά», με αυτοκίνητα Lada να κυκλοφορούν στους δρόμους και μία μουντή ατμόσφαιρα που επιτείνεται από τον συννεφιασμένο καιρό, αλλά και από τη βιομηχανική όψη μίας περιοχής που βασίζεται, ακόμη και σήμερα, στην εξόρυξη άνθρακα.

Η ανησυχία και η οργή

Οι κάτοικοι είναι μοιρασμένοι όταν ερωτώνται αν φοβούνται μία νέα σύρραξη, ευρισκόμενοι σε μία απόσταση περίπου 30 χιλιομέτρων – σε ευθεία γραμμή – από τη γραμμή επαφής από όπου εκκινούν οι αυτονομιστικές «δημοκρατίες». Στο εστιατόριο που καθόμαστε για ένα γρήγορο μεσημεριανό, η Γιούλια, γέννημα-θρέμμα του Κραματόρσκ, έρχεται να πάρει το παλτό μας για να μπορέσουμε να καθίσουμε πιο άνετα. «Εχω αρχίσει πλέον να ανησυχώ ότι μπορεί να έχουμε πάλι πόλεμο» μας λέει, αλλά την ίδια στιγμή δεν χάνει το χιούμορ της όταν τη ρωτάμε την ηλικία της για τις ανάγκες του ρεπορτάζ. «Να γράψεις απλά ότι είμαι λίγο πάνω από τα 60» λέει χαμογελώντας. Και συνεχίζει: «Η ζωή είναι δύσκολη εδώ, οι μισθοί χαμηλοί. Ευτυχώς η κυβέρνηση δίνει όμως κάποιες επιδοτήσεις». Ο 73χρονος Μπόρις, με το πρόσωπο χαρακωμένο από τα χρόνια και τη σκληρή δουλειά, περιμένει το λεωφορείο μέσα στην παγωνιά. «Ολοι παίζουν θέατρο» φωνάζει, απαντώντας στην ίδια ερώτηση, αν δηλαδή βλέπει μία επανάληψη των γεγονότων του 2014-2015. «Ο Ζελένσκι είναι ανίκανος» μας προσθέτει, ενώ όπως μας εξηγεί «εδώ ο καθένας είναι με όποιον τον βολεύει: σήμερα είναι η Ουκρανία, αύριο η Ρωσία».

Ποιοι λοξοκοιτούν προς τη Ρωσία

Ο δε 32χρονος Ιβάν Σεβτσένκο είχε φύγει με τη σύζυγό του πριν από λίγα χρόνια για να εργαστεί στην Πολωνία. Νοσταλγούσε όμως τον τόπο του και επέστρεψε. «Δυστυχώς δεν έχει αλλάξει τίποτα» λέει με παράπονο. Δεν μας κρύβει όμως ότι πολλοί στο Κραματόρσκ «κοιτούν» προς τη Ρωσία. «Εχουν συγγενείς εκεί και ίσως ελπίζουν ότι θα βρουν και μια δουλειά» λέει.

Στο κομμάτι της επαρχίας Ντονέτσκ που παραμένει υπό κυβερνητικό έλεγχο κατοικούν σήμερα περίπου 200.000 άνθρωποι. Πριν από τον πόλεμο ανέρχονταν σε 120.000. Η οικονομική κατάσταση είναι δυσβάσταχτη. Ο βασικός οικονομικός πνεύμονας τόσο του Ντονέτσκ όσο και του Λουχάνσκ ήταν οι εξαγωγές στη Ρωσία. Στο Κραματόρσκ, ο κύριος εργοδότης ήταν το εργοστάσιο που παράγει μεγάλα κατασκευαστικά μηχανήματα. Οπως μας λέει ο Πάβλο Κιριλένκο, επικεφαλής της προσωρινής περιφερειακής διοίκησης, «το εργοστάσιο ειδικευόταν στην παραγωγή ειδικών εκσκαφέων που χρησιμοποιούνται στην εξόρυξη χρυσού και διαμαντιών στη Ρωσία. Τώρα, πρέπει να βρούμε νέες εξαγωγικές αγορές και δεν θα είναι εύκολο. Σκεφθείτε ότι η παραγωγή ενός τέτοιου μηχανήματος παίρνει 6-8 μήνες».

«Στο βεληνεκές των πυραύλων»

Η συζήτησή μας με τον κ. Κιριλένκο λαμβάνει χώρα στις 9 Φεβρουαρίου, μία ημέρα πριν από την έβδομη τραγική επέτειο του βομβαρδισμού του Κραματόρσκ από τις αυτονομιστικές δυνάμεις με αποτέλεσμα τον θάνατο 17 ανθρώπων. «Σε ευθεία γραμμή, η πόλη μας απέχει περίπου 30 χιλιόμετρα από τη γραμμή επαφής. Και νιώθουμε όλοι μας ότι εξακολουθούμε να βρισκόμαστε μέσα στο βεληνεκές των πυραύλων» μας εξομολογείται.

Οδηγία ΥΠΕΞ για τους Ελληνες στην Ουκρανία

Ενδεικτική της κατάστασης στο Ουκρανικό είναι και η ανακοίνωση που έβγαλε το βράδυ της Παρασκευής το υπουργείο Εξωτερικών, με την οποία συνιστά στους Ελληνες που βρίσκονται ή ταξιδεύουν στην Ουκρανία να είναι σε επαφή με την πρεσβεία μας στο Κίεβο. Νωρίτερα, ο Τζο Μπάιντεν, μιλώντας σε ηγέτες χωρών της ΕΕ και του ΝΑΤΟ, εκτίμησε ότι η Ρωσία έχει αποφασίσει να εισβάλει στην Ουκρανία, κάτι που όπως είπε μπορεί να συμβεί τις επόμενες ημέρες.

Το πολιτικό παζλ του Κιέβου, οι όροι της Μόσχας και ο Μακρόν

ΚΙΕΒΟ

«Μείνετε ήρεμοι και επισκεφθείτε την Ουκρανία» («Stay Calm and Visit Ukraine»). Αυτό είναι το σύνθημα που υιοθέτησε πρόσφατα ο δημόσιος οργανισμός τουρισμού. Αν και οξύμωρο, το μήνυμα έχει σαφή σκοπό – να μεταδώσει μία αίσθηση κανονικότητας σε μία χώρα που βρίσκεται εδώ και τουλάχιστον τρεις μήνες στο επίκεντρο της παγκόσμιας προσοχής. Η συγκέντρωση περίπου 130.000 ρωσικών στρατευμάτων στα σύνορα με την Ουκρανία, από Ανατολάς αλλά και από Βορρά, καθώς και οι έντονες προειδοποιήσεις εκ μέρους κυρίως των Ηνωμένων Πολιτειών ότι μία εισβολή θα μπορούσε να ξεκινήσει ανά πάσα στιγμή με στόχο ακόμη και το Κίεβο, προκαλούν μία νευρικότητα που πάντως δεν είναι εμφανής αν περπατήσει κανείς στους δρόμους της πόλης. Ιδιαίτερα στη λεωφόρο Κρέστσατικ, τον μεγαλύτερο εμπορικό δρόμο της ουκρανικής πρωτεύουσας με καταστήματα γνωστών δυτικών εταιρειών ρούχων (και όχι μόνο) τίποτα δεν μαρτυρεί ότι η καθημερινότητα των Ουκρανών έχει αλλάξει.

Οι κάτοικοι της χώρας εκπέμπουν με τη συμπεριφορά τους μία στωικότητα. Ισως αυτό να οφείλεται στο ότι ζουν σε μία ιδιότυπη κατάσταση πολέμου από το 2014 και μετά, όταν η χερσόνησος της Κριμαίας προσαρτήθηκε από τη Ρωσία (με ένα, τουλάχιστον αμφιλεγόμενο, δημοψήφισμα, που μόνο η Μόσχα αναγνωρίζει) και στις ρωσόφωνες επαρχίες του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ κυβερνούν αυτονομιστικές δυνάμεις που έχουν ανακηρύξει τις αυτοαποκαλούμενες «Λαϊκές Δημοκρατίες» (DNR και LNR αντιστοίχως). Ακόμη και οι νέοι άνθρωποι, όπως η 29χρονη Αλίνα (που αρνείται να τη φωτογραφίσουμε καθώς εξέρχεται από το κατάστημα «Zara»), δηλώνουν έτοιμοι να αντισταθούν σε μία ρωσική επίθεση, όποια μορφή και αν λάβει αυτή. «Θέλουμε ηρεμία, να φτιάξουμε τη ζωή μας. Είναι το μόνο που μας ενδιαφέρει» μας λέει. Ωστόσο, υπάρχουν προετοιμασίες. Το δημαρχείο του Κιέβου έχει δημοσιεύσει στην ιστοσελίδα του έναν χάρτη με τα καταφύγια όπου θα μπορούν να καταφύγουν οι κάτοικοι σε περίπτωση επίθεσης. Το μετρό της ουκρανικής πρωτεύουσας είναι ένα από τα καταφύγια, υπάρχουν όμως και πιο «εξωτικά» καταφύγια. Ενα από αυτά είναι το διάσημο strip club του Κιέβου, το Penthouse Club!

Ρωσικές προτάσεις

Το μέλλον της Ουκρανίας έχει μετατραπεί σε ένα είδος «κόκκινης γραμμής» για τη Ρωσία. Τον περασμένο Δεκέμβριο, η Μόσχα δημοσιοποίησε τα προσχέδια δύο διεθνών συνθηκών που πρότεινε προς τις Ηνωμένες Πολιτείες και προς το ΝΑΤΟ. Σύμφωνα με αυτά, η Ουκρανία δεν πρέπει ποτέ να γίνει μέλος της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας και η διεύρυνση του ΝΑΤΟ προς Ανατολάς πρέπει να σταματήσει. Η Ουάσιγκτον και το ΝΑΤΟ απέρριψαν το εν λόγω αίτημα, αντιπροτείνοντας την έναρξη συνομιλιών για ζητήματα ελέγχου εξοπλισμών. Παράλληλα, έχει ξεκινήσει μία φρενήρης διπλωματική διελκυστίνδα που μεταξύ άλλων έφερε την περασμένη Τρίτη 8 Φεβρουαρίου στο Κίεβο τον γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν, προερχόμενο από πεντάωρες συνομιλίες με τον ρώσο ομόλογό του Βλαντίμιρ Πούτιν στο Κρεμλίνο – με αβέβαιο αποτέλεσμα παρά τις πληροφορίες περί ρωσικών δεσμεύσεων για αποκλιμάκωση.

Ωστόσο, αυτή η ρωσική στάση δεν φαίνεται να βοηθάει στη δημόσια εικόνα της Μόσχας στην Ουκρανία. Σύμφωνα με μία πρόσφατη δημοσκόπηση, η πίεση που ασκεί η Μόσχα έχει μάλλον τα αντίθετα αποτελέσματα. Το 2014, περίπου το 70% των Ουκρανών ήθελε καλές σχέσεις με τη Ρωσία. Σήμερα, αυτό το ποσοστό έχει περιοριστεί στο 25%. Μία άλλη έρευνα δείχνει ότι το 58% του πληθυσμού θα επιθυμούσε την ένταξη της Ουκρανίας στην Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) και μόλις το 21% θα έβλεπε θετικά την προσχώρηση στην Ευρασιατική Ενωση – το ρωσικό «αντίπαλο δέος». Ακόμη και οι οικονομικές και εμπορικές σχέσεις των δύο χωρών πάνε από το κακό στο χειρότερο, καθώς πλέον ακόμη και η Πολωνία αποτελεί στενότερο εμπορικό εταίρο της Ουκρανίας από ό,τι η Ρωσία.

Ο Ζελένσκι υπό πίεση
Στην προσπάθεια να διατηρηθεί μία αίσθηση κανονικότητας πρωτοστατεί ο Βολοντίμιρ Ζελένσκι. Ο άλλοτε κωμικός εξελέγη πρόεδρος της Ουκρανίας το 2019 με τη διπλή υπόσχεσή του να λύσει το πρόβλημα στο Ντονμπάς και να καταπολεμήσει τη διαφθορά που ενδημεί στη χώρα από την ανεξαρτησία της (το 1991) και μετά. Ωστόσο, πλησιάζοντας πλέον στην ολοκλήρωση του τρίτου έτους της πενταετούς θητείας του, ο Ζελένσκι βλέπει τη δημοτικότητά του να φθίνει. Και η ρωσική απειλή, η οποία είναι μεν υπαρκτή αλλά παραμένει ασαφές με ποιον τρόπο θα εκδηλωθεί, συντείνει στην αποδυνάμωση της θέσης του.
Ο Ζελένσκι έχει επίσης αρχίσει να ανησυχεί για την πολιτική επαναφορά του προκατόχου του, του Πέτρο Ποροσένκο. Παρά τις υποθέσεις διαφθοράς για τις οποίες κατηγορείται – με βασικότερη εκείνη για την προμήθεια άνθρακα από τις περιοχές των αυτοαποκαλούμενων «Λαϊκών Δημοκρατιών του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ – DNR και LNR» – το κόμμα της Ευρωπαϊκής Αλληλεγγύης του πρώην προέδρου προηγείται στις έρευνες κοινής γνώμης. «Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι Ουκρανοί δεν εμπιστεύονται τον Ζελένσκι ως ηγέτη σε περίοδο πολέμου» μας λέει ο Βολοντίμιρ Αριεφ, βουλευτής της Ευρωπαϊκής Αλληλεγγύης. «Η πτώση της δημοτικότητάς του είχε βέβαια ξεκινήσει νωρίτερα. Ως κόμμα έχουμε προειδοποιήσει ότι δεν μπορούμε να κατευνάσουμε τον Πούτιν. Ο ουκρανικός λαός είναι έτοιμος να αντισταθεί στη ρωσική επιθετικότητα. Το ερώτημα όμως είναι: ο Ζελένσκι είναι έτοιμος;» προσθέτει.

 

Αν προσθέσει κανείς σε αυτά τις επιπτώσεις της πανδημίας – με την Ουκρανία να έχει ένα από τα χαμηλότερα ποσοστά εμβολιασμένων διεθνώς (κάτω από 40%), την αύξηση του πληθωρισμού στο 10% και το γεγονός ότι το τοπικό νόμισμα (χρίβνια) έχει απολέσει περίπου το 6% της αξίας του εντός του τελευταίου μηνός, τότε τα αισιόδοξα περυσινά μηνύματα για οικονομική ανάκαμψη (η ανάπτυξη είχε φθάσει στο 3,2%) εξανεμίζονται. Καθίσταται δε σαφές για ποιον λόγο ο Ζελένσκι δεν επιθυμεί πολεμοχαρείς δηλώσεις εκ μέρους της Ουάσιγκτον και του Λονδίνου, που τον έφεραν ακόμη και σε δημόσια αντιπαράθεση με τον αμερικανό πρόεδρο Τζο Μπάιντεν. Την ίδια στιγμή, η απόφαση των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου να εκκενώσουν μέρος του διπλωματικού προσωπικού, αλλά και να επιτρέψουν στο μη αναγκαίο προσωπικό να εγκαταλείψει τη χώρα, προκάλεσε ανησυχία στους Ουκρανούς, ενώ δύο από τα διεθνή σχολεία του Κιέβου κλείνουν.

Η αποτροπή ένταξης στο ΝΑΤΟ
Αναλυτές και πολιτικοί αξιωματούχοι, ορισμένοι εκ των οποίων βρίσκονται στο περιβάλλον Ζελένσκι, εκτιμούν ότι η Ρωσία δεν επιθυμεί μία εισβολή μεγάλης κλίμακας. Ισχυρίζονται ότι θέλει απλά να κατοχυρώσει τα υπάρχοντα εδαφικά κέρδη και με τον τρόπο αυτόν να αποκτήσει επιρροή – όχι τόσο νέα εδάφη. Με τον τρόπο αυτόν εκτιμά ότι θα οδηγήσει το Κίεβο σε έναν συμβιβασμό που θα οδηγήσει σε μία αλλαγή του Συντάγματος με την οποία θα προσφερθεί μόνιμη αυτονομία στις περιοχές που ελέγχουν οι αυτονομιστές σε Ντονέτσκ και Λουχάνσκ, με βάση το περιεχόμενο των Συμφωνιών του Μινσκ. Ετσι θα διαμορφωθεί μία ζώνη προστασίας (buffer zone) και παράλληλα θα μπορεί να αποτραπεί μελλοντική ένταξη της χώρας σε ΕΕ και ΝΑΤΟ. Ξένες διπλωματικές πηγές έλεγαν ότι ίσως για αυτό ο Ζελένσκι να επιδιώκει, με κάθε τρόπο, να μην προσφέρει στη Ρωσία οποιοδήποτε πρόσχημα να επέμβει.

Οι «ομιχλώδεις» Συμφωνίες του Μινσκ
Οι Συμφωνίες του Μινσκ όμως αποτελούν μνημείο διπλωματικής (και όχι τόσο εποικοδομητικής) ασάφειας, «σε σημείο που οι εμπλεκόμενες πλευρές να μην μπορούν να συμφωνήσουν καν στη βάση της συζήτησης» μας εξηγεί ο Σέρχιι Γκαρμάς, μέλος της ουκρανικής αντιπροσωπείας στην Τριμερή Ομάδα Επαφής (Trilateral Contact Group – TCG) που διαπραγματεύεται την εφαρμογή των συμφωνιών. Αποτέλεσμα της διαμεσολάβησης Γερμανίας και Γαλλίας (σε μία πρώτη εφαρμογή του Σχήματος της Νορμανδίας), οι συμφωνίες αυτές αναγνωρίζουν ουσιαστικά τη νέα πραγματικότητα επί του εδάφους μετά τα γεγονότα που έλαβαν χώρα πριν από οκτώ χρόνια. Η πρώτη συμφωνία (Πρωτόκολλο) υπεγράφη στις 5 Σεπτεμβρίου 2014 στην πρωτεύουσα της Λευκορωσίας και η δεύτερη στις 12 Φεβρουαρίου 2015. Κατά τον κ. Γκαρμάς, το πρόβλημα έγκειται στο ότι «η Ρωσία επιμένει ότι δεν είναι μέρος της σύγκρουσης, αλλά ότι μέρη της σύγκρουσης είναι η Ουκρανία με τις μονομερώς ανακηρυχθείσες “Λαϊκές Δημοκρατίες του Ντονέτσκ και του Λουχάνσκ”. Αυτός είναι ο λόγος», πάντα κατά τον κ. Γκαρμάς, «που η Μόσχα δεν επιθυμεί τη διαπραγμάτευση επί της συμφωνίας του 2014, αλλά εκείνης του 2015 και του εγγράφου περί “πακέτου μέτρων” για την εφαρμογή της: στο αρχικό πρωτόκολλο οι “Λαϊκές Δημοκρατίες” δεν αναφέρονται».

Η «διέξοδος» και οι αμφιβολίες
O γάλλος πρόεδρος Μακρόν δήλωσε ότι οι Συμφωνίες του Μινσκ ίσως να αποτελούν τη μόνη διέξοδο από τη σημερινή περιπλοκή, αλλά πηγές κοντά στην ουκρανική κυβέρνηση εξέφραζαν αμφιβολίες ότι αποτελούν πανάκεια. Η δε κοινή γνώμη φαίνεται να μην τις εμπιστεύεται.

Τα στρατεύματα, η δυτική βοήθεια και το έλλειμμα στον αέρα

Το 2014, οι ουκρανικές Ενοπλες Δυνάμεις και ορισμένες ανεπαρκώς εξοπλισμένες πολιτοφυλακές δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν την απόσχιση της Κριμαίας και τη δημιουργία μιας νέας «παγωμένης διένεξης» στην Ανατολική Ουκρανία. Σήμερα, στρατιωτικοί σύμβουλοι από διάφορες χώρες έχουν αναλάβει την εκπαίδευση του ουκρανικού στρατού – και εύκολα μπορεί κανείς να αντιληφθεί την παρουσία τους στα λόμπι ξενοδοχείων όπως το Intercontinental, λίγα μέτρα από την Πλατεία της Επανάστασης, το σημείο όπου σημειώθηκε η εξέγερση του Μαϊντάν το 2014.
Η ρωσική στρατιωτική παρουσία κλιμακώνεται σταδιακά τους τελευταίους μήνες, τόσο στα ρωσο-ουκρανικά σύνορα όσο επίσης στη Μαύρη Θάλασσα, στην Κριμαία, αλλά και στο έδαφος της Λευκορωσίας, όπου από τις 10 Φεβρουαρίου ξεκίνησε μεγάλη κοινή στρατιωτική άσκηση. Ουκρανοί αξιωματούχοι, όπως ο βουλευτής Αριεφ, θεωρούν ότι οι σημερινές δυνάμεις δεν επαρκούν για μία εισβολή μεγάλης κλίμακας, αλλά την ίδια στιγμή ο ίδιος μας λέει ότι «το τελευταίο διάστημα έχουν κατασκευαστεί δρόμοι με ενισχυμένο μπετόν στη Λευκορωσία με κατεύθυνση τα σύνορα με την Ουκρανία». «Στη σοβιετική περίοδο, αυτοί οι δρόμοι χρησιμοποιούνταν από τα τανκς» υπογραμμίζει με νόημα. Δεν είναι όμως σαφές ότι μία εισβολή μεγάλης κλίμακας είναι το βασικό ρωσικό σενάριο. Σύμφωνα με δυτικές διπλωματικές πηγές με τις οποίες συνομιλήσαμε στο Κίεβο, η Μόσχα διαθέτει μία φαρέτρα επιλογών, από μία κυβερνοεπίθεση που θα παραλύσει το κράτος και κρίσιμες υποδομές του, προκαλώντας ενδεχομένως εσωτερική αναταραχή και ανατροπή της κυβέρνησης, μέχρι την κατοχύρωση των σημερινών «κερδών» στο Ντονμπάς ή την κατάληψη μιας λωρίδας γης που θα συνέδεε αυτές τις περιοχές με την Κριμαία από ξηράς.

 

Επένδυση στην άμυνα

Οπως αναφέρει στο «Βήμα» η Μαριάνα Μπουτζερίν, ερευνήτρια στο Belfer Center for Science and International Affairs στη Harvard Kennedy School, «οι ουκρανικές Ενοπλες Δυνάμεις αριθμούν σήμερα περίπου 200.000 ετοιμοπόλεμα στρατεύματα και περίπου 300.000 εφέδρους. Η ουκρανική κυβέρνηση επένδυσε στην άμυνα, ενώ υπήρξε μεγάλη βοήθεια σε υλικό και εκπαίδευση από τη Δύση». Την τελευταία οκταετία, μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες εκτιμάται ότι έχουν προσφέρει στο Κίεβο στρατιωτική βοήθεια που ξεπερνάει τα 2,5 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ μόλις το περασμένο Σάββατο, 5 Φεβρουαρίου, άλλο ένα αμερικανικό μεταγωγικό αεροσκάφος προσγειώθηκε στην Ουκρανία μεταφέροντας όπλα και στρατιωτικό εξοπλισμό. Σύμφωνα με ουκρανικές πηγές, υπολογίζεται ότι περίπου 650 τόνοι αμερικανικού στρατιωτικού υλικού έχουν φθάσει στη χώρα από τις 22 Ιανουαρίου και μετά.

Εκεί βέβαια που υπάρχει έλλειμμα είναι «σε αντιαρματικά και αντιπυραυλικά συστήματα που θα αντιμετωπίσουν τη ρωσική υπεροχή στον αέρα και στο Πυροβολικό». Σήμερα η Ουκρανία διαθέτει παλαιότερα σοβιετικά συστήματα S-300 που έχει η ίδια αναβαθμίσει, αλλά πολύ μικρό αριθμό (περί τα 30), που δεν επαρκεί για να ανασχέσει μία ρωσική επίθεση. Παράλληλα, η κυρία Μπουτζερίν μάς επισημαίνει ότι «το υπουργείο Αμυνας έχει οργανώσει τοπικές ομάδες άμυνας, επί τη βάσει των τοπικών διοικητικών δομών (oblast και rayon), στις οποίες αξιωματικοί του τακτικού στρατού έχουν αναλάβει τη διοίκηση μονάδων στις οποίες έχουν καταταγεί πολίτες. Οι αξιωματικοί συντονίζουν τις ομάδες αυτές με τις κεντρικές αρχές» προσθέτει.