Ενδεχομένως πολύς κόσμος να μην το θυμάται, κάποιοι ίσως να μην το γνωρίζουν καν, όμως η πιο εμπορική ταινία του 2017 στην Ελλάδα (σύμφωνα πάντα με τα εισιτήρια που παρουσίασε η εταιρεία διανομής της, Odeon) ήταν το «Εγκλημα στο Οριάν Εξπρές» («Murder on the Orient Express»). Μέχρι το τέλος εκείνης της χρονιάς και σε διάστημα προβολής στις αίθουσες μόλις ενάμιση μήνα (είχε ανοίξει στις 9 Νοεμβρίου), το φιλμ είχε φτάσει τα 330.000 εισιτήρια σε όλη την επικράτεια.

Μια τεράστια προσωπική επιτυχία του ηθοποιού και σκηνοθέτη Κένεθ Μπράνα, η οποία απέδειξε, για πολλοστή φορά στην Ιστορία του κινηματογράφου, πόση τελικά δύναμη έχει αυτός ο βραχύσωμος ευτραφής κύριος με το εξωφρενικά παράξενο, σχεδόν κωμικό μουστάκι, την τσιριχτή φωνή και το κοφτερό σαν λεπίδι μυαλό το οποίο τον βοηθά στις εξιχνιάσεις θεωρητικά άλυτων υποθέσεων μυστηρίου και εγκλήματος: ο Ηρακλής  Πουαρό.

Στο «Εγκλημα στο Οριάν Εξπρές» του 2017 τον υποδύθηκε ο ίδιος ο Μπράνα, δίνοντας μάλιστα… τρισδιάστατη υπόσταση στην εν λόγω τριχωτή λωρίδα κάτω από τα ρουθούνια του ήρωα (πιθανόν το μουστάκι του Μπράνα να μείνει στην ιστορία ως ένα από τα πιο… ανατριχιαστικά και συγχρόνως επιτυχημένα που έχουν περάσει ποτέ από το σελιλόιντ!).

Η αλήθεια βέβαια είναι ότι η συγγραφέας Αγκαθα Κρίστι, η «μητέρα» του Πουαρό, έχει γενικότερα πέραση στο σινεμά, καθώς οι μεταφορές μυθιστορημάτων της, με ή χωρίς τον Ηρακλή Πουαρό, συνήθως σημειώνουν μεγάλη επιτυχία. Να θυμίσουμε ότι το καλοκαίρι του 2018, λίγους μήνες μετά το «Εγκλημα στο Οριάν Εξπρές», οι θερινές αίθουσες φιλοξένησαν την ταινία «Δέκα ύποπτοι για φόνο», μία ακόμη κινηματογραφική εκδοχή βιβλίου της Κρίστι, αλλά χωρίς τον βέλγο ντετέκτιβ. Ναι μεν τα εισιτήρια που έκοψε τότε ήταν λιγότερα από αυτά του «Εξπρές», όμως και αυτή η ταινία, παρότι εκτός σειράς Πουαρό, κάθε άλλο παρά απαρατήρητη πέρασε και το αποτέλεσμα ήταν να κερδίσει μια θέση ανάμεσα στις απρόβλεπτες επιτυχίες εκείνης της θερινής περιόδου.

Η επιστροφή του Πουαρό με το πρόσωπο του Μπράνα δεν σημείωσε επιτυχία μόνο στη δική μας χώρα αλλά παντού. Τι πιο λογικό λοιπόν για το Χόλιγουντ να «ξεζουμίσει» ακόμη περισσότερο το ιδιαίτερο αυτό μυαλό του ντετέκτιβ μέσω μίας ακόμη ταινίας που φυσικά ανήκει ήδη στα must της νέας χρονιάς, αν και το πώς και το πότε θα τη δούμε παραμένει ακαθόριστο λόγω των συνθηκών της πανδημίας.

Είναι το «Θάνατος στον Νείλο» («Death on the Nile») που γύρισε και πάλι ο Μπράνα, κρατώντας φυσικά για τον ίδιο τη μερίδα του λέοντος, τον ρόλο του Πουαρό. Ενα νέο μυστήριο περιμένει την επίλυσή του από τον ντετέκτιβ, και αυτή τη φορά σκηνικός χώρος δεν είναι τα χιονοσκεπή τοπία των Βαλκανίων στα οποία ο συρμός του Οριάν Εξπρές είχε ακινητοποιηθεί, αλλά ένα κρουαζιερόπλοιο που ταξιδεύει στον ποταμό Νείλο κάτω από τον καυτό ήλιο της Αιγύπτου. Εκεί ο Πουαρό θα κληθεί να εξιχνιάσει το μυστήριο της δολοφονίας μιας πάμπλουτης κληρονόμου. Ενός φόνου, βέβαια, για τον οποίο οι πάντες είναι ύποπτοι. Το συγκεκριμένο μυθιστόρημα της Κρίστι ανήκει σε εκείνα που έχουν αγαπηθεί πολύ και στη χώρα μας.

Οπως το «Εγκλημα στο Οριάν Εξπρές», έτσι και το «Θάνατος στον Νείλο», δεν κάνουν για πρώτη φορά τη μετάβαση στη μεγάλη οθόνη. Ο Πίτερ Ουστίνοφ έπαιξε για πρώτη φορά τον εκκεντρικό ντετέκτιβ στο φιλμ «Θάνατος στον Νείλο» που γυρίστηκε από τον Τζον Γκίλερμιν το 1978, τέσσερα δηλαδή χρόνια μετά το θαυμάσιο «Εγκλημα στο Οριάν Εξπρές» του Σίντνεϊ Λουμέτ όπου τον διάσημο ρόλο κράτησε ο Αλμπερτ Φίνεϊ. Σε αντίθεση με τον Φίνεϊ, ο Ουστίνοφ ταυτίστηκε με τον Πουαρό και ο ήρωας σήμανε την έναρξη ενός πολύ σημαντικού κεφαλαίου στην καριέρα του. Ομως ο Φίνεϊ ήταν εκείνος που προτάθηκε για το Οσκαρ α’ ρόλου και είναι ο μοναδικός ηθοποιός ο οποίος έχει κατακτήσει μια τόσο μεγάλη διάκριση χάρη σε αυτόν τον ήρωα. Το παράξενο με τον Ηρακλή Πουαρό, κάτι που φαίνεται τόσο στις σελίδες της Κρίστι όσο και στις εικόνες που έχει πλάσει το σινεμά, είναι ότι πρόκειται για έναν ήρωα τον οποίο από τη μία πλευρά θαυμάζεις αλλά από την άλλη δεν θα ήθελες ποτέ να τον κάνεις παρέα.

Ντετέκτιβ… 130 ετών

Η Κρίστι εμπνεύστηκε τον Πουαρό μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Συγκεκριμένα, παρακολουθώντας τα «κύματα» βέλγων μεταναστών προς τη χώρα της και ειδικότερα στο Ντέβον της Νοτιοδυτικής Αγγλίας όπου εκείνη την περίοδο εργαζόταν ως εθελόντρια σε νοσοκομείο. Πράγματι, λίγα χρόνια μετά τη λήξη του Μεγάλου Πολέμου, ο Πουαρό εμφανίζεται για πρώτη φορά σε βιβλίο της Κρίστι, με τίτλο «The Mysterious Affair at Styles» που εκδόθηκε το 1920. Eκεί για πρώτη φορά το μυαλό του ντετέκτιβ δείχνει τις δυνατότητές του.

Βέβαια, οι εικόνες κατατρεγμένων μεταναστών που προσπαθούν να πιαστούν από κάπου για να επιβιώσουν σε μια χώρα στην οποία έχουν καταλήξει κάτω από τις χειρότερες συνθήκες και την οποία δεν γνωρίζουν, δεν συνάδει ακριβώς με την εικόνα που αποφάσισε η Κρίστι να δώσει στον ήρωά της. Αν η έννοια «σνομπ» γινόταν να βρει την αντανάκλασή της σε μια ανθρώπινη μορφή, αυτή η μορφή δεν θα μπορούσε παρά να είναι του Ηρακλή Πουαρό. Ο απόλυτος γκουρμέ και γευσιγνώστης (φυσικά αυστηρότατος στην κριτική του), δίνει επίσης τεράστια σημασία στις ενδυματολογικές λεπτομέρειες, στη σχολαστική καθαριότητα, στην εικόνα του γενικότερα. Κομπάζει, φωνάζει και με στόμφο χρησιμοποιεί πομπώδεις εκφράσεις. Ανεξήγητο αυτό το πάθος του για ένα τόσο περίτεχνο μουστάκι, το οποίο φροντίζει επιμελώς.

Κι όμως, την ώρα που με τα επικριτικά του σχόλια σπάει τα νεύρα των γύρω του – χώρια από τη σημασία που δίνει σε πράγματα που για την πλειονότητα των ανθρώπων δεν είναι παρά φρικτές ασημαντότητες -, παράλληλα ο Πουαρό παρουσιάζει τρομερές ικανότητες στην επίλυση μυστηρίων και στο σκάλισμα σκοτεινών υποθέσεων που ξεκινούν πριν από πολλά, πολλά χρόνια. Αυτή η πρωτότυπη, μοναδική ικανότητά του, σε συνδυασμό με τον «σπαστικό» χαρακτήρα του ήταν που συνέβαλαν στη δημοτικότητά του, όπως είχε γίνει και με έναν άλλον ντετέκτιβ της λογοτεχνίας, τον Σέρλοκ Χολμς του Αρθουρ Κόναν Ντόιλ.

Μπορεί κάποιος να παραλληλίσει τον Πουαρό με άλλους ήρωες της λογοτεχνίας, λιγότερο γνωστούς και φανταχτερούς ίσως, αλλά που πιθανόν να επηρέασαν τη συγγραφέα στη δημιουργία του δικού της. Ανάμεσά τους, ο γάλλος ντετέκτιβ Ηρακλής Ποπό που πρωταγωνιστεί στις ιστορίες της Μαρί Μπέλοκ Λάουντς, αλλά και ο Ευγένιος Βαλμόν, κεντρικός ήρωας των ιστοριών του Ρόμπερτ Μπαρ.

Το βέβαιο πάντως είναι ότι ο Πουαρό έγινε ο «σημαιοφόρος» όλων αυτών των ντετέκτιβ, αφού πρωταγωνιστεί σε περισσότερα από 30 μυθιστορήματα, 2 θεατρικά και πάνω από 40 διηγήματα της Κρίστι, η οποία κάποια στιγμή θα παραδεχόταν ότι το μόνο λάθος της σε σχέση με αυτόν ήταν ότι τον παρουσίασε από την αρχή κάπως μεγάλο σε ηλικία (το ίδιο είχε κάνει και με τη γυναίκα ντετέκτιβ που είχε πλάσει, τη Μις Τζέιν Μαρπλ). Και πράγματι, ο Πουαρό θα πρέπει να ήταν 130 ετών όταν έλυσε την τελευταία του υπόθεση στο μυθιστόρημα «Curtain», το οποίο ναι μεν η Κρίστι είχε γράψει στη δεκαετία του 1940 αλλά τελικά εκδόθηκε το 1975!

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1930 ο κινηματογράφος είχε δείξει ενδιαφέρον για την αποκρυστάλλωση σε εικόνες της δράσης του ντετέκτιβ, αν και οι τρεις βρετανικές ταινίες στις οποίες τον υποδύθηκε ο Οστιν Τρέβορ σήμερα είναι μάλλον ξεχασμένες. Η πρώτη μάλιστα από αυτές, το «Alibi» (1931), ήταν η κινηματογραφική εκδοχή της περίφημης «Δολοφονίας του Ρότζερ Ακρόιντ», που θεωρείται ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματα της Κρίστι. Τα άλλα δύο φιλμ ήταν το «Black Coffee» (1931), το οποίο στηρίζεται σε θεατρικό της Κρίστι με τον Πουαρό, και το «Lord Edgeware Dies» (1934). Στο θέατρο, όπου ο Πουαρό είχε επίσης διαπρέψει εκείνη την εποχή, τον υποδύθηκε και ο κορυφαίος βρετανός ηθοποιός Τσαρλς Λότον, του οποίου η «στρογγυλή» φυσιογνωμία είναι σίγουρα πολύ ταιριαστή για τον ρόλο.

Από τη δεκαετία του 1930 έως εκείνη του 1960 όμως ο Πουαρό εξαφανίστηκε από τον κινηματογράφο. Είναι πολύ πιθανό το ενδιαφέρον που το 1965 έδειξε η Metro-Goldwyn-Mayer για τον εκκεντρικό ντετέκτιβ να οφείλεται στη μεγάλη επιτυχία των ταινιών με κεντρική φιγούρα την ερασιτέχνιδα ντετέκτιβ Μις Μαρπλ, την οποία υποδύθηκε η κορυφαία βρετανίδα ερμηνεύτρια Μάργκαρετ Ράδερφορντ στη δύση της καριέρας της (και έγινε σουπερστάρ!). Πάντως, η τότε επάνοδος του Πουαρό με τη μορφή του αμερικανού κωμικού ηθοποιού Τόνι Ράνταλ στην ταινία «Μεσάνυχτα στο Πικαντίλι» («The Alphabet Murders») δεν έκανε αίσθηση, οπότε ο ντετέκτιβ ξεχάστηκε σε ό,τι αφορά το σινεμά για τα επόμενα περίπου οκτώ χρόνια. Επανήλθε με το «Εγκλημα στο Οριάν Εξπρές» και τον Φίνεϊ, μια ταινία που διεκδίκησε πολλά Οσκαρ, ανάμεσα στα οποία και εκείνο του καλύτερου διασκευασμένου σεναρίου.

Από τη μεγάλη οθόνη στη μικρή

Στην εκπνοή της δεκαετίας του 1980 και ενώ ο Ουστίνοφ είχε εγκαταλείψει τον ρόλο του Πουαρό με τελευταία ταινία του το «Ραντεβού με τον θάνατο» («Appointment with Death», 1988), ο βρετανός ηθοποιός Ντέιβιντ Σουσέ, ένας καλός ρολίστας του κινηματογράφου και της τηλεόρασης, τον ανέλαβε για λογαριασμό της τηλεοπτικής σειράς του BBC «Οι περιπέτειες του Ηρακλή Πουαρό».

Εδώ μιλάμε για την απόλυτη και εξαιρετικά μακρόχρονη επιτυχία, αν λάβουμε υπόψη ότι η σειρά άρχισε το 1989 όταν ο Σουσέ ήταν 43 χρόνων και τελείωσε το 2013, στα 67 του! Ο Σουσέ έγινε επίσης σουπερστάρ, επιβεβαιώνοντας ότι, με κάποιες εξαιρέσεις, ο βέλγος ντετέκτιβ Ηρακλής Πουαρό, σε αντίθεση, για παράδειγμα, με τον Σούπερμαν ή με τον Ιησού Χριστό, μόνο γούρι και όμορφες επαγγελματικές στιγμές έφερε στους ηθοποιούς οι οποίοι τον υποδύθηκαν κατά καιρούς. Το 2018, ο Τζον Μάλκοβιτς, επίσης μια ταιριαστή φιγούρα για να υποδυθεί τον ιδιοσυγκρασιακό Πουαρό, θα πρωταγωνιστούσε στη τηλεοπτική μίνι-σειρά «The ABC Murders». Και μάλλον θα ακολουθήσουν κι άλλοι.