Το 2008, εν μέσω της οικονομικής κρίσης, ήμουν 17 χρόνων. Εγραψα τότε ένα άρθρο για την εφημερίδα του σχολείου μου στο οποίο περιέγραφα πώς είχα χάσει δεκάδες πελάτες από τη μικροεπιχείρηση μπέιμπι σίτερ που είχα στήσει. Ακόμα και σε αυτή τη νεαρή ηλικία όμως μπορούσα να δω τις επιπτώσεις που απλώνονταν σαν κύμα σε ολόκληρη τη γειτονιά από τις κατασχέσεις λόγω απλήρωτων δανείων, τις διασώσεις των τραπεζών και άλλα.

Και ύστερα ήρθε το 2020 – ήταν λίγο πριν από τα τριακοστά μου γενέθλια όταν η πανδημία και τα λοκντάουν έβαλαν λουκέτο στην παγκόσμια οικονομία. Η ύφεση που επακολούθησε ανάγκασε εμένα και ολόκληρη τη γενιά μου να βάλουμε στον πάγο τους φιλόδοξους οικονομικούς μας στόχους.

Ξέρω ότι δεν είμαι η μόνη millennial που δεν έχει ακόμα ανακάμψει από τις υφέσεις του 2007-09 και του 2020. Φίλοι που έχασαν τη δουλειά τους λόγω των περικοπών της εποχής της πανδημίας ακόμα παλεύουν να βρουν μια καλή δουλειά πλήρους απασχόλησης, και άλλοι για να τα βγάλουν πέρα κάνουν δυο και τρεις part-time και εποχικές δουλειές. Και όσοι δείχνουν κατά τα άλλα να ευημερούν μου λένε ακόμα ότι νιώθουν οικονομικά ανεπαρκείς, κυρίως επειδή γνωρίζουν πολύ καλά πώς μια κακή χρονιά μπορεί να εξαφανίσει όλα όσα έχουν κατορθώσει να αποταμιεύσουν, να επενδύσουν και να χτίσουν.

Και σήμερα, που είμαστε ξανά στα πρόθυρα μεγάλων οικονομικών τομών, βρίσκομαι και πάλι να διαβάζω τρομακτικές ειδήσεις, να μελετάω τον αποταμιευτικό μου λογαριασμό και να προετοιμάζομαι για μια πιθανή νέα ύφεση: Θα είναι η τρίτη που θα ζήσω μέσα σε λιγότερο από 20 χρόνια.

Ιστορική αναδρομή

Πόσο ασυνήθιστο θα είναι όμως να έχω ζήσει τρεις υφέσεις σε αυτή την κρίσιμη οικονομική συγκυρία, ενώ έχω χτίσει την καριέρα μου και έχω μπει σε μια περίοδο σχετικής σταθερότητας;

H Ανα Χερνάντεζ Κεντ, κύρια ερευνήτρια στη Fed του Σεντ Λούις, επισημαίνει ότι σε κάποιον που μεγάλωσε την εποχή μετά τη Μεγάλη Υφεση αυτός ο αριθμός υφέσεων δεν θα φαινόταν τόσο ασυνήθιστος – αλλά, όπως σπεύδει να διευκρινίσει, δεν είναι όλες οι υφέσεις ίδιες. Τόσο η ύφεση του 2007-09 όσο και του 2020 χαρακτηρίστηκαν από εξαιρετικά υψηλά ποσοστά ανεργίας – το 2020 καταγράφηκε η υψηλότερη από τότε που ξεκίνησε η συλλογή στοιχείων – και η πανδημία του κορωνοϊού δημιούργησε μια ασυνήθιστη κατάσταση στον τομέα της απασχόλησης για εκατομμύρια Αμερικανούς.

«Εχοντας περάσει αυτές τις δύο κρίσεις και με το ενδεχόμενο μιας τρίτης τώρα – αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει ιδιαίτερα τους millennials που δεν απολαμβάνουν και πολύ σταθερότητα αυτή τη στιγμή» λέει η Κεντ.

Η Κάλι Γουίλιαμς Γιοστ, ιδρύτρια και CEO της εταιρείας συμβούλων Flex+ Strategy Group, λέει ότι η σφοδρότητα της ύφεσης του 2007-09 έπληξε πολλούς millennials ψυχολογικά. Για τους millennials, «πραγματικά κλόνισε την προοπτική της οικονομικής και επαγγελματικής προόδου που ήταν δεδομένη για τους boomers: ότι θα αποφοιτούσες από το κολέγιο, θα έπιανες μια δουλειά, θα έμενες στη δουλειά αυτή, θα υπήρχε μια σταθερότητα και μετά θα έβγαινες στη σύνταξη» λέει η Γιοστ.

Ακόμα παλεύω να νιώσω σταθερότητα και η προοπτική μιας ακόμα κρίσης κλονίζει περαιτέρω τα όποια ασταθή οικονομικά θεμέλια έχω κατορθώσει να χτίσω.

Ζοφερή προοπτική

Η σύντροφός μου κι εγώ μαζέψαμε σιγά-σιγά τα χρήματα για την προκαταβολή και ψάχνουμε να αγοράσουμε διαμέρισμα. Είμαστε ψυχικά προετοιμασμένες για το ενδεχόμενο τα επιτόκια των στεγαστικών δανείων να παραμείνουν υψηλά και η προσφορά κατοικιών στην αγορά να παραμείνει χαμηλά – μια προοπτική που μας φάνηκε πραγματικά ζοφερή όταν η εταιρεία που διαχειρίζεται το σπίτι μας μάς έστειλε ειδοποίηση ότι επίκειται και νέα αύξηση του ενοικίου. Ετσι, όταν δώσαμε μια προσφορά για ένα διαμέρισμα και έγινε δεκτή, ενώ κανονικά θα έπρεπε να είμαι ενθουσιασμένη, το μυαλό μου κατακλύστηκε από ερωτήματα όπως, «μήπως είναι βλακώδες να δεσμευτώ σε μια τέτοια μεγάλη αγορά, δεδομένου ότι υπάρχουν μεγάλες πιθανότητες οικονομικής κρίσης;» και «μήπως το μετανιώσω αυτό όταν μείνω χωρίς δουλειές και δεν μπορώ να πληρώσω τις δόσεις του δανείου;».

Και μετά την περσινή μου απόφαση να δουλέψω ως ελεύθερη επαγγελματίας, δεν νιώθω τόσο σίγουρη ότι η επιχείρησή μου, που είναι ακόμα στα σπάργανα, θα μπορέσει να αντέξει μια ύφεση, ιδίως καθόσον φαίνεται ότι όλοι οι γνωστοί μου σκέφτονται ήδη από πού θα περικόψουν δαπάνες και ποια σχέδια θα αναβάλουν. Εχω ήδη ακούσει από διάφορους επιμελητές εκδόσεων ότι περικόπτουν τους προϋπολογισμούς τους ή – πράγμα που με ανησυχεί περισσότερο – ότι απολύθηκαν οι ίδιοι. Μέσα σε αυτό το κλίμα αβεβαιότητας, έχω εντείνει τις προσπάθειές μου να αναλάβω νέες, πιο επικερδείς δουλειές. Ως τώρα όμως δεν έχω καταφέρει και πολλά.

Μαθήματα για το μέλλον

Ωστόσο, υπάρχει μια θετική πλευρά στο γεγονός ότι οι millennials έχουν την εμπειρία των δύο προηγούμενων υφέσεων, λέει ο Τζέσι Κρέιμερ, relationship manager στην εταιρεία Cobblestone Capital Advisers στο Ρότσεστερ της Πολιτείας της Νέας Υόρκης: Ξέρουμε ότι μπορούμε να είμαστε ευέλικτοι και ανθεκτικοί όταν χρειάζεται. «Δεν θα κρατήσει για πάντα» λέει για μια μελλοντική ύφεση. «Το θέμα είναι να διασφαλίσεις ότι εσύ και οι δικοί σου άνθρωποι θα ξεπεράσετε την κρίση και θα μπορέσετε να συνεχίσετε».

Με τη σύντροφό μου έχουμε ήδη συζητήσει τον τρόμο που νιώθουμε κάθε φορά που καταφτάνει μια ειδοποίηση στο τηλέφωνό μας. Αποφασίσαμε ότι φέτος δεν είναι χρονιά για πολλές διακοπές ή για σπατάλες σε άλλα «θέλω».

Στα οικονομικά του, ο Κρέιμερ δίνει προτεραιότητα στο να βάζει χρήματα στην άκρη για ώρα ανάγκης και να αποφεύγει σπατάλες που θα μπορούσαν να εκτροχιάσουν τον προϋπολογισμό του. Παίρνει κουράγιο από αυτά που μας διδάσκουν οι προηγούμενες οικονομικές κρίσεις. Πρέπει να συμβιβαστούμε με το γεγονός ότι, όσο σκληρά και αν προσπαθήσουμε, δεν μπορούμε να έχουμε πλήρη έλεγχο πάνω στα οικονομικά μας» λέει. «Πρέπει να αντέξουμε τις δυσκολίες και να επιβιώσουμε, όσο δυσάρεστο κι αν είναι αυτό».

Αλλη μια πρόκληση

Δεν γνωρίζουμε ακόμα αν μια ύφεση είναι βέβαιη για το εγγύς μέλλον, παρόλο που οι πιθανότητες αυξάνονται διαρκώς. Εχουμε συμφωνήσει να μην παγώσουμε την αναζήτηση σπιτιού προς το παρόν, παρά το γεγονός ότι τα επιτόκια παραμένουν πεισματικά υψηλά. Περιορίσαμε όμως τον προϋπολογισμό μας κοιτάζοντας μικρότερα διαμερίσματα σε διάφορες γειτονιές. Ισως τελικά χρειαστούμε περισσότερο χρόνο από ό,τι περιμέναμε για να βρούμε το σωστό σπίτι – άλλη μια πρόκληση για μένα να παραμείνω ευέλικτη ως προς τα σχέδιά μου.

Οταν μίλησα με την Τζούντι Λαγκρίι, μια 39χρονη πρώην επενδυτική σύμβουλο, για να μου μεταφέρει την εμπειρία της από τις οικονομικές κρίσεις και να μου δώσει συμβουλές για το μέλλον, είπε ότι οι επιπτώσεις των υφέσεων του 2007-09 και του 2020 την ώθησαν να αναθεωρήσει πλήρως τη στάση της απέναντι στην καριέρα της. Εμαθε να είναι ευέλικτη. Επέστρεψε στο πανεπιστήμιο για να σπουδάσει δημοσιογραφία και σχεδιάζει να αποφοιτήσει του χρόνου.

«Δεν ξέρω πού θα βρισκόμουν σήμερα χωρίς αυτές τις οικονομικές κρίσεις» λέει. «Με έκαναν αυτό που είμαι σήμερα. Η πρόκληση που αντιμετώπισα – και αυτό που με βοήθησε περισσότερο – ήταν να μη συγκρίνω τη δική μου διαδρομή με τους άλλους millennials αλλά και με άλλες γενιές».

Αναλογιζόμενη τις δικές μου εμπειρίες από τις προηγούμενες δύο υφέσεις, κατάφερα να βγω από αυτές με αλώβητη την ψυχική μου υγεία – και κάποιες αποταμιεύσεις. Διατηρώντας αυτή την ευελιξία και οπτική, ελπίζω ότι θα μπορέσω να ανακάμψω και μια τρίτη φορά.