Οι ερευνητές Καταλίν Καρικό και Ντρου Γουάισμαν έχουν κερδίσει σχεδόν κάθε πιθανό επιστημονικό βραβείο, μαζί με εκατομμύρια δολάρια σε δικαιώματα, καθώς βρήκαν τον τρόπο να τροποποιήσουν το αγγελιαφόρο RNA και άνοιξαν τον δρόμο για τα εμβόλια κατά της COVID-19.

Ωστόσο, κανένα από τα εμβόλια που κυκλοφορούν δεν χρησιμοποιεί στην πραγματικότητα τις τροποποιήσεις που ανέπτυξαν οι Καρικό και Γουάισμαν, αλλά βασίζονται στο έργο ενός άσημου βιοχημικού από την περιοχή του Σιάτλ.

Ο Τζέισον Σραμ (Jason Schrum) δεν έχει κερδίσει καμιά αναγνώριση ή βραβείο. Εφυγε πριν από δέκα χρόνια περίπου από τη Moderna, την εταιρεία βιοτεχνολογίας που πρωτοστάτησε στην ανακάλυψη των εμβολίων mRNA, αφού ήρθε σε προστριβή με τον επικεφαλής εκτελεστικό διευθυντή της εταιρείας. Επειτα περίμενε για χρόνια τις μετοχές που, όπως υποστηρίζει, του είχε υποσχεθεί η Moderna.

Ολα αυτά τα χρόνια ο 42χρονος, σήμερα, Σραμ εργάστηκε σε άλλους τομείς της φαρμακοβιομηχανίας, παρακολουθώντας με ανάμεικτα συναισθήματα άλλους να χρησιμοποιούν τη δική του δουλειά για να σώσουν ζωές, να κερδίσουν διακρίσεις και να κάνουν περιουσία. Στην πορεία, έγινε ο αφανής ερευνητής του mRNA. «Χαίρομαι όταν βλέπω την ανάπτυξη στον τομέα του mRNA και τα επιτεύγματα των άλλων» δηλώνει. «Αλλά το να βλέπεις να γίνεται τέτοια πρόοδος χωρίς να αναγνωρίζονται εσύ και η συμβολή σου είναι απογοητευτικό».

Η ιστορία του Σραμ μάς θυμίζει ότι οι επαναστατικές επιστημονικές ανακαλύψεις είναι συνήθως αποτέλεσμα της μακροχρόνιας προσπάθειας πολλών ανθρώπων – και η αναγνώριση δεν έρχεται για όλους ισότιμα. «Ενώ οι Καρικό και Γουάισμαν κέρδισαν επάξια όλα τα βραβεία τους, ο Τζέισον έκανε μια πρωτοποριακή ανακάλυψη» σχολιάζει ο Kenneth Chien, ειδικός στις θεραπείες mRNA στο Karolinska Institute, που είναι ένας από τους συνιδρυτές της Moderna. «Η έρευνά του συνέβαλε στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας των εμβολίων κατά του κορωνοϊού και πιθανότατα υπήρξε καθοριστική για την έγκρισή τους» λέει. Η ιστορία του Σραμ δείχνει επίσης ότι για τη μετεξέλιξη των επιστημονικών ανακαλύψεων σε θεραπείες απαιτούνται ομάδες επιστημόνων και όχι μεμονωμένοι ερευνητές. «Η επιτυχία στην επιστήμη έχει πολλές μητέρες και πατέρες» λέει ο Chien.

Στη δεκαετία του 1990, οι Καρικό και Γουάισμαν, που εργάζονταν στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια, ανακάλυψαν τρόπους για να τροποποιήσουν τα δομικά στοιχεία του mRNA ώστε αυτό να μην εντοπίζεται από το ανοσοποιητικό σύστημα. Ετσι, το μόριο μπορεί να εισέρχεται στα κύτταρα χωρίς να του επιτίθεται το ανοσοποιητικό σύστημα. Το βασικό τους τέχνασμα ήταν η αντικατάσταση ενός χημικού δομικού στοιχείου του RNA, της ουριδίνης, με ψευδοουριδίνη, μια ελαφρώς διαφορετική μορφή του μορίου. Αυτή η μία και μόνη μικροαλλαγή βοήθησε το mRNA να αποφύγει την ενεργοποίηση του ανοσοποιητικού συστήματος, επιτρέποντάς του να εισέλθει στο κύτταρο ώστε να μπορέσει να δημιουργήσει πρωτεΐνες ζωτικής σημασίας για εμβόλια και φάρμακα. Η ανακάλυψη αυτή υπήρξε επαναστατική για τον κόσμο της ιολογίας, ένα καίριο πρώιμο εύρημα που έθεσε τις βάσεις για όλη τη μετέπειτα έρευνα στον τομέα του mRNA που τελικά θα τους χάριζε το Νομπέλ Ιατρικής του 2023.

Ωστόσο, το έργο των Καρικό και Γουάισμαν πέρασε εν πολλοίς στη λήθη, μέχρι που δύο επιστήμονες της Ιατρικής Σχολής του Χάρβαρντ, ο Luigi Warren και ο Derrick Rossi, έδειξαν ότι με τη μέθοδό τους μπορούσαν να παραχθούν πολλές διαφορετικές πρωτεΐνες. Η ανακάλυψη αυτή σήμαινε ότι το mRNA θα μπορούσε να αποτελέσει τη βάση για φάρμακα και εμβόλια.

Ο Σραμ προσελήφθη το 2010 από την εταιρεία Flagship Ventures, με έδρα τη Βοστώνη, για να εργαστεί σε μια από τις νεοφυείς επιχειρήσεις της, τη LS18. Η Flagship ήλπιζε να τηρήσει την υπόσχεση της έρευνας των Warren και Rossi και να χρησιμοποιήσει το mRNA για την ανάπτυξη φαρμάκων. Αντιμετώπισε όμως ένα τεράστιο πρόβλημα: το Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια είχε παραχωρήσει την άδεια χρήσης των τροποποιήσεων του mRNA που είχαν αναπτύξει οι Καρικό και Γουάισμαν σε μια άλλη εταιρεία.

Ο Σραμ κλήθηκε να ανακαλύψει άλλες τροποποιήσεις του mRNA, πέραν της αντικατάστασης της ουριδίνης με ψευδοουριδίνη που είχαν εφαρμόσει οι Καρικό και Γουάισμαν. Ηξερε ότι αν αποτύγχανε η startup της Flagship δεν θα ήταν σε θέση να παρασκευάσει φάρμακα ή εμβόλια. Την εποχή που η startup της Flagship στράφηκε σε αυτόν, ο Σραμ ήταν ένας σχεδόν αμούστακος 28χρονος που είχε μόλις ολοκληρώσει το διδακτορικό του στη Βιοχημεία στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, σπουδές που του παρείχαν το υπόβαθρο για να μπορέσει να αναλάβει την αποστολή της τροποποίησης του mRNA.

Ο Σραμ, γιος διοικητή νοσοκομείου, που μεγάλωσε στο Ριάντ της Σαουδικής Αραβίας, συνήθιζε να φοράει μαύρα Chuck Taylor All-Stars και συχνά έπαιρνε μαζί του στο γραφείο το κουτάβι του, τη Στέλα, ράτσας Σίμπα Ινου. Δουλεύοντας κυρίως μόνος του, υπό τους ήχους κλασικής μουσικής, σε ένα μικρό εργαστήριο στα έγκατα γραφείου στη συνοικία Κένταλ Σκουέαρ του Κέιμπριτζ, ο Σραμ αντιμετώπισε εξαρχής μεγάλες δυσκολίες. Διαπίστωσε ότι δεν μπορούσε να λυγίσει δύο από τα δάχτυλα του αριστερού του χεριού, μια πάθηση που αργότερα διαγνώστηκε ως εκφυλιστική αρθρίτιδα, γεγονός που τον δυσκόλευε στο χειρισμό των εργαστηριακών οργάνων και στη διαχείριση των χημικών. Παρά τους διαρκείς έντονους πόνους, ο Σραμ συνέχισε να εργάζεται σκληρά, αναζητώντας νέους τρόπους για την τροποποίηση των μορίων του mRNA.

Τον Ιανουάριο του 2011 ο Σραμ έκανε το δικό του επαναστατικό επίτευγμα. Ανακάλυψε μια παραλλαγή της ψευδοουριδίνης, τη Ν1-μεθυλο-ψευδοουριδίνη, η οποία ήταν ακόμη πιο αποτελεσματική στον περιορισμό της ανοσολογικής απόκρισης των κυττάρων σε σχέση με την ψευδοουριδίνη των Καρικό και Γουάισμαν. Το πιο σημαντικό όμως ήταν ότι η παραλλαγή του Σραμ φαινόταν να παράγει ακόμη περισσότερη πρωτεΐνη από ό,τι η αντίστοιχη μέθοδος των επιστημόνων του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια. Στην αρχή, τα αποτελέσματα απογοήτευσαν τον Σραμ. Οι συσκευές δοκιμής τού έδειχναν ότι είχε παραγάγι τόση πρωτεΐνη που ήταν σίγουρος ότι είχε γίνει κάποιο λάθος και ότι θα έπρεπε να επαναλάβει το πείραμά του από την αρχή. Ετσι και έκανε. Και τότε συνειδητοποίησε ότι είχε κάνει μια σημαντική ανακάλυψη. Αυτή ακριβώς ήταν η είδηση που περίμενε να ακούσει ο ιδρυτής της Flagship, Noubar Afeyan. Προχώρησε άμεσα στην πρόσληψη και άλλων επιστημόνων και ενός διευθύνοντος συμβούλου για τη νέα εταιρεία, η οποία μετονομάστηκε σε Moderna.

Το 2006 οι Καρικό και Γουάισμαν είχαν υποβάλει αίτηση για την κατοχύρωση μιας πατέντας που περιλάμβανε μια σειρά μοριακών τροποποιήσεων, μεταξύ των οποίων και αυτή που ανακάλυψε αργότερα ο Σραμ. Ομως οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια δεν τις συμπεριέλαβαν σε ερευνητικές εργασίες παρά μόνο χρόνια μετά την έρευνα του Σραμ. Ο ίδιος ισχυρίζεται ότι δεν είχε υπ’ όψιν του το αίτημα για την πατέντα και ότι είχε ανακαλύψει μόνος του τη βασική τροποποίηση. «Η πατέντα των Καρικό και Γουάισμαν δείχνει ότι ήταν οι πρώτοι που αντιλήφθηκαν τη σημασία της N1-μεθυλο-ψευδοουριδίνης – αυτό δεν σημαίνει όμως ότι ήταν και οι πρώτοι που έκαναν την απαραίτητη μελέτη για να εξελιχθεί η ανακάλυψη αυτή σε εμβόλιο» λέει ο Jacob Sherkow, ο οποίος ειδικεύεται στα πνευματικά δικαιώματα στον τομέα της βιοτεχνολογίας και διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόι στην Urbana-Champaign.

Αργότερα ο Σραμ ήρθε σε σύγκρουση με τον νέο διευθύνοντα σύμβουλο της Moderna Stéphane Bancel, ο οποίος συνήθιζε να πιέζει πολύ τους υπαλλήλους του. Κάποια στιγμή ο Σραμ λιποθύμησε εξαντλημένος από τα ξενύχτια στο εργαστήριο, έσπασε τη μύτη του και τραυματίστηκε στο πρόσωπο. Oταν ο Σραμ έφτασε στο γραφείο του ένα πρωί μετά τις 9 π.μ., ο Bancel απαίτησε να μάθει γιατί είχε καθυστερήσει, θυμάται ο Σραμ. Είχε δουλέψει στο εργαστήριο μέχρι τις 3 π.μ. το προηγούμενο βράδυ, αλλά δεν απάντησε στον διευθύνοντα σύμβουλο, θεωρώντας ότι δεν περίμενε στ’ αλήθεια κάποια απάντηση. Αργότερα ο Bancel ανάγκασε τον Σραμ να αλλάξει γραφείο και σταμάτησε να τον καλεί στις συσκέψεις, σύμφωνα με τον Σραμ. Τελικά, το 2012 παραιτήθηκε από τη Moderna.

Ο εκπρόσωπος της εταιρείας και του διευθύνοντoς συμβούλου αρνήθηκε να σχολιάσει το τι είχε διαμειφθεί μεταξύ του Σραμ και του Bancel.

Αργότερα, ο Tony De Fougerolles και άλλοι ερευνητές της Moderna απέδειξαν μέσω πειραμάτων σε τρωκτικά και άλλα πρωτεύοντα θηλαστικά ότι οι χημικές τροποποιήσεις του Σραμ λειτουργούσαν πολύ καλύτερα από την ψευδοουριδίνη των Κάρικο και Γουάισμαν. Οι ερευνητές της Moderna βρήκαν επίσης τον τρόπο να περικλείσουν το mRNA σε ένα νανοσωματίδιο, προστατεύοντας έτσι το μόριο κατά την είσοδό του στα κύτταρα και επιτρέποντας παράλληλα τη μεταφορά του mRNA σε συγκεκριμένα μέρη του σώματος – ένα ακόμη κρίσιμο στάδιο.

«Είναι πολλοί οι επιστήμονες της Moderna που έχουν συμβάλει στην ανάπτυξη των εμβολίων mRNA και δεν έχουν γίνει ευρέως γνωστοί» δήλωσε εκπρόσωπος της εταιρείας. «Η συμβολή του Τζέισον Σραμ κατά τη διάρκεια της θητείας του στη Moderna υπήρξε σημαντική».

Μετά την αποχώρησή του από τη Moderna, ο Σραμ βρέθηκε σε θέση απλού παρατηρητή, καθώς η έρευνα για το mRNA προχωρούσε σε διάφορα εργαστήρια. Eκανε αιτήσεις για θέσεις εργασίας σε εταιρείες βιοτεχνολογίας και αλλού, αλλά συνειδητοποίησε ότι οι περισσότεροι δεν είχαν ιδέα ότι είχε ασχοληθεί με τις πρώτες έρευνες για το mRNA, γεγονός που τον αποθάρρυνε.

Τελικά, ο Σραμ εργάστηκε ως σύμβουλος στον τομέα της υγείας και σε διάφορες θέσεις στον φαρμακευτικό κολοσσό Pfizer και στην εταιρεία βιοτεχνολογίας Seagen, που ασχολείται με τον καρκίνο, όπου σήμερα ο Σραμ συμμετέχει στις έρευνες για την κλινική εφαρμογή των φαρμάκων που αναπτύσσονται στο ερευνητικό εργαστήριό του. Είναι ευγνώμων που εργάζεται στη φαρμακοβιομηχανία, αλλά απογοητευμένος που δεν μπόρεσε να συμμετάσχει στην εξέλιξη του mRNA. «Το πεδίο προχώρησε χωρίς εμένα» λέει. «Eχω μια αίσθηση απώλειας».

Ο Σραμ ισχυρίζεται ότι του είχαν υποσχεθεί μετοχές της Moderna πριν από την αρχική δημόσια προσφορά, όταν προσλήφθηκε στην εταιρεία, όπως και σε άλλους από τους πρώτους εργαζoμένους εκείνη την εποχή, αλλά δεν τις έλαβε μετά την αποχώρησή του. Αργότερα, ένας εκπρόσωπος της εταιρείας τού είπε ότι δεν υπήρχαν έγγραφα που να δείχνουν ότι του οφείλονταν μετοχές, λέει. «Μου φέρθηκαν σαν να μη με γνώριζαν» λέει ο Σραμ. «Αυτό με στενoχώρησε πολύ». Πριν από έναν χρόνο περίπου η εταιρεία τελικά έδωσε στον Σραμ τις μετοχές, οι οποίες σήμερα αξίζουν περίπου 1,8 εκατομμύρια δολάρια, όπως αναφέρει. Εκπρόσωπος της Moderna δήλωσε ότι η εταιρεία δεν διέθετε έγγραφα που να αποδεικνύουν ότι ο Σραμ δικαιούνταν μετοχές και ότι υπεύθυνος για τις μετοχές ήταν ένας ανεξάρτητος διαχειριστής.

Το 2020 η Moderna και μια άλλη εταιρεία βιοτεχνολογίας mRNA, η BioNTech, έκαναν αγώνα δρόμου για να αναπτύξουν τα εμβόλια κατά της COVID-19 που προστάτευσαν τους ανθρώπους σε όλον τον κόσμο από τον καλπάζοντα ιό, σώζοντας πιθανότατα εκατομμύρια ζωές. Η BioNTech συνεργάστηκε με τη Pfizer. Εκπρόσωπος της BioNTech δήλωσε ότι η εταιρεία «δεν έχει πρόσβαση σε πληροφορίες που σχετίζονται με τον δρα Σραμ ή την τυχόν συμβολή του στην ανάπτυξη των εμβολίων». Ο εκπρόσωπος της Pfizer αρνήθηκε να σχολιάσει επί του θέματος.

Και τα δύο εμβόλια χρησιμοποίησαν τις χημικές τροποποιήσεις πάνω στις οποίες είχε δουλέψει ο Σραμ, κάτι που, όπως λέει ο ίδιος, του έδωσε «μια εξ αντανακλάσεως ικανοποίηση». Λέει ότι είναι ενθουσιασμένος για την καταξίωση της Καρικό και του Γουάισμαν. Εύχεται απλώς να μπορούσε να έχει διαδραματίσει και ο ίδιος ενεργό ρόλο στην ανάπτυξη των εμβολίων, τόσο στα χρόνια που προηγήθηκαν της πανδημίας όσο και το 2020.

Ωστόσο, ο Σραμ έχει εμπλακεί σε μια αγωγή της Moderna κατά της Pfizer, σύμφωνα με την οποία παραβιάστηκαν οι πατέντες της για το mRNA. Η Pfizer και η συνεργάτιδά της BioNTech, η οποία κατονομάζεται επίσης στην αγωγή, δήλωσαν ότι το εμβόλιό τους βασίζεται σε πρωτότυπη και αποκλειστική τεχνολογία που αναπτύχθηκε από την BioNTech και ότι θα αμυνθούν σθεναρά έναντι των ισχυρισμών της Moderna.

Την ημέρα που η Καρικό και ο Γουάισμαν κέρδισαν το Νoμπέλ, ο Σραμ έλαβε μια κλήτευση της Pfizer για να παραδώσει έγγραφα που σχετίζονται με την πρώιμη έρευνά του πάνω στο mRNA, όταν εργαζόταν για τη Moderna. Aν και ο Σραμ δεν κατηγορείται για κάποιο παράπτωμα, το πρώιμο έργο του θεωρήθηκε συναφές, τουλάχιστον για τη δικαστική διαμάχη.

«Νιώθω σαν εκτροχιασμένο τρένο» λέει. «Δεν περίμενα να βρεθώ σε μια τέτοια κατάσταση».