«Να προσέχετε την παράδοση σαν κόρη οφθαλμού γιατί ζούμε σε μια εποχή παγκοσμιοποίησης που δεν είναι μόνο οικονομική και εμπορική αλλά είναι και πολιτισμική» λέει ο καθηγητής Λαογραφίας του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης Μανόλης Γερ. Βαρβούνης.

Απαντώντας στις ερωτήσεις μας δε, τονίζει πως «όταν αναφερόμαστε στη διατήρηση της παράδοσής μας δεν εννοούμε ότι άκριτα υιοθετούμε μορφές του παρελθόντος. Είναι σαφές ότι στον υλικό πολιτισμό δεν μπορούμε να γυρίσουμε πίσω και να βάλουμε φέσι και βράκα όπως οι προγονοί μας πριν 200 χρόνια, ούτε να σταματήσουμε να χρησιμοποιούμε την τεχνολογία, κινητά και υπολογιστές. Υπάρχουν όμως αλλά πράγματα στην καθημερινότητά μας, στο πώς σκεφτόμαστε και κυρίως στο πώς αντιδρούμε, στο πώς ζούμε μέσα στην οικογένεια και μέσα στην κοινωνία που μπορούν να σχετιστούν και να αντληθούν από την παράδοση, προσαρμοσμένα βέβαια στις παρούσες συνθήκες με στόχο έναν, αυτόν που και η λαογραφία θέλει να μη χάσουμε την ταυτότητά μας, να μείνουμε αυτοί που είμαστε».

Τι ακριβώς εννοούμε με τον όρο λαογραφία;

«Εννοούμε την επιστήμη η οποία μελετά τον λαϊκό πολιτισμό. Οχι μόνο το παρελθόν αλλά και στο παρόν. Τον πολιτισμό του λαού έτσι όπως διαμορφώνεται από την εξέλιξη της παράδοσης διαχρονικά και συγχρονικά, δηλαδή και από το παρελθόν μέχρι τις μέρες μας και μόνο στις μέρες μας».

Η καταγωγή σας είναι από τη Σάμο. Είναι η Σάμος περιοχή με ιδιαίτερα λαογραφικά στοιχεία;

«Ναι, είναι μία περιοχή με έντονα χαρακτηριστικά παράδοσης και ιδίως όσον αφορά της θρησκευτικής της παράδοσης, δηλαδή τα ήθη, τα έθιμα, τις τελετουργίες αλλά και όσον αφορά τους χορούς και τα πανηγύρια και τον τρόπο ζωής των ανθρώπων. Είναι ένας τόπος με πολλά σημαντικά στοιχεία παράδοσης, για αυτό και έχει γίνει αντικείμενο πολλών και διαφορικών μελετών όσον αφορά τον λαϊκό πολιτισμό των κατοίκων της».

Πιστεύετε ότι η λαογραφία ως αντικείμενο μελέτης έχει τη θέση που της αναλογεί στην ελληνική και ιδιαίτερα στη σαμιακή κοινωνία;

«Στην ελληνική σίγουρα όχι. Στη σαμιακή ίσως λίγο περισσότερο αλλά υπάρχουν πολλά περιθώρια βελτίωσης, και τούτο διότι η λαογραφία έχει σημαντικότατο ρόλο για τη διαμόρφωση της ταυτότητας των ανθρώπων και αυτό δεν το έχουν συνειδητοποιήσει οι Ελληνες όσο το έχουν συνειδητοποιήσει άλλοι λαοί εντός και εκτός Ευρώπης. Για αυτό η θέση της λαογραφίας θα μπορούσε κατά πολύ να είναι σημαντικότερη στην κοινωνία χωρίς να περιορίζεται στις αναπαραστάσεις των χορών και στα πανηγύρια αλλά και σε ζητήματα της καθημερινής ζωής και κυρίως της ταυτότητάς μας που είναι σημαντικότατα για την αυθύπαρκτη παρουσία μας μέσα στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ενωσης».

Από την εμπειρία σας θεωρείτε ότι οι νέοι σήμερα ενδιαφέρονται για τη γνωριμία και διατήρηση της λαϊκής παράδοσης;

«Ναι, ενδιαφέρονται, αλλά περιορίζουν τη λαϊκή παράδοση σε ορισμένα μόνο από τα χαρακτηριστικά της, κυρίως στη μουσική, στον χορό και στα πανηγύρια. Βεβαίως και αυτά είναι πολύ σημαντικά κομμάτια της παράδοσης, υπάρχουν όμως και άλλα τα οποία με αρκετά μεγαλύτερη ευκολία οι νέοι τα αποποιούνται, όπως είναι οι παραδοσιακές νοοτροπίες και οι αντιλήψεις, όλα αυτά τα στοιχεία τα οποία μας διαφοροποιούν από τους άλλους λαούς. Γιατί η λαογραφία και η παράδοση την οποία μελετά μας δείχνουν ακριβώς αυτό, σε τι μοιάζουμε και σε τι ξεχωρίζουμε από τους άλλους λαούς, ποια είναι η πολιτισμική ιδιοπροσωπία μας και μάλιστα η συλλογική πολιτιστική ιδιοπροσωπία μας, δηλαδή μία ξεχωριστή πολιτισμική ταυτότητα που αφορά όχι μόνο μερικούς αλλά το σύνολο του λαού. Υπό αυτή την έννοια νομίζω ότι υπάρχουν πολλά περιθώρια στο να αναπτυχθεί ακόμα περισσότερο η σχέση των νέων με την παράδοση και βέβαια με την επιστήμη της λαογραφίας».

Πόσο σημαντικό είναι ιδιαίτερα οι νέοι να επιδιώκουν να γνωρίζουν την πολιτιστική κληρονομία του τόπου τους;

«Είναι εξαιρετικά σημαντικό όχι ως κάτι το οποίο έρχεται από το παρελθόν και για αυτό πρέπει να το σεβαστούμε αλλά κυρίως ως ένα καθοριστικό στοιχείο της δικής μας ταυτότητας και της δικής μας ζωής. Δεν έχει συνειδητοποιηθεί απόλυτα από τους νέους το γεγονός ότι δεν είναι μόνο οι ρίζες με τις οποίες πρέπει να δεθούμε, στο παρελθόν, είναι η ίδια η υπόσταση της δικής μας ζωής ώστε να μην καταντήσουμε ένας παγκοσμιοποιημένος πολτός, να έχουμε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, αυτά δηλαδή που πάντα είχαν οι Ελληνες και τους ξεχώριζαν μεταξύ των λαών. Είναι ζωτικής σημασίας η διατήρηση των παραδόσεων από τους νέους και έχει να κάνει και με του καθενός μας τη ζωή και με τη συλλογική μας ζωή ως Ελλήνων, ως έθνος, ως κομματιού των λαών της Ευρωπαϊκής Ενωσης στην οποία ανήκουμε. Είναι απολύτως ουσιώδες για να μην εξαφανιστούμε, για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε διακριτοί μέσα στην Ευρωπαϊκή Ενωση».

Πιστεύετε ότι το σχολείο θα μπορούσε να παίξει ουσιαστικό ρόλο στην παρακίνηση των νέων να ασχοληθούν με την παράδοση;

«Ναι. Το σχολείο παίζει ήδη ρόλο διότι τα ζητήματα της λαογραφίας συμπεριλαμβάνονται στα σχολικά προγράμματα από το νηπιαγωγείο μέχρι και το λύκειο. Υπάρχουν σε διάφορα μαθήματα, σε διάφορα προγράμματα τα οποία αναλαμβάνονται από τα σχολεία. Αρα υπάρχει ήδη η λαογραφία και η παράδοση στα σχολεία, θα μπορούσε όμως να αναπτυχθεί περισσότερο, να γίνει πιο εντατικό και να γίνει πιο πλούσιο από θεματική άποψη ώστε να βοηθά περισσότερο τους νέους σε αυτή τη γνωριμία τους με τον παραδοσιακό μας πολιτισμό, με την εθνική μας παράδοση».

Τι έχετε να συμβουλέψετε εκείνους που θέλουν να ασχοληθούν με την παράδοση αλλά δεν ξέρουν πώς να το κάνουν;

«Να γνωρίσουν πρώτα ποια είναι αυτή η παράδοση. Και αυτό μπορούν να το κάνουν με δύο τρόπους. Είτε ρωτώντας τους παλαιότερους, μένοντας κοντά τους και παίρνοντας στοιχεία από αυτούς αφού η παράδοση διδάσκεται κυρίως σε οικογενειακά πλαίσια για να περάσει από γενιά σε γενιά, είτε σε δεύτερη φάση διαβάζοντας. Υπάρχουν σε όλους τους τόπους λαογραφικά βιβλία. Και στη Σάμο έχουμε μεγάλη λαογραφική βιβλιογραφία. Πολλά έργα και παλιότερα από τον 19ο αιώνα και νεότερα του 20ού. Και αφού ενημερωθούν πρέπει αυτά τα πράγματα, είτε μέσω των συλλόγων, στους οποίους πολλοί νέοι συμμετέχουν και δρουν, είτε μέσω της προσωπικής τους ζωής, υιοθετώντας πολλές από αυτές τις στάσεις στην καθημερινότητά τους να αναπτύξουν μια σχέση με την παράδοση. Αρα πρώτα η ενημέρωση και μετά η πρακτική εφαρμογή».

Who is who

Ο Μανόλης Γερ. Βαρβούνης είναι καθηγητής Λαογραφίας, υπήρξε για δύο θητείες πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημοκριτείου Πανεπιστημίου Θράκης (2016-2020) και κοσμήτορας της Σχολής Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών του Ιδρύματος.

Είναι επίσης πρόεδρος της Ειδικής Επιστημονικής Επιτροπής της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος για τη διοργάνωση των επιστημονικών συνεδρίων για την Επανάσταση του 1821 (2018-2021) και για τη Μικρασιατική Καταστροφή, τη Συνθήκη της Λωζάννης και την Ανταλλαγή Πληθυσμών (2021-2024).