«Οι γυναίκες δεν μπορούν να εξελιχθούν στον χώρο της επιστήμης…». Η φράση αυτή αποτελούσε στο παρελθόν μια άποψη που διατυπωνόταν συχνά.
Ωστόσο, σε πολύ πιο δύσκολες εποχές από τη σημερινή, όσον αφορά την ισότητα των φύλων, κάποιες γυναίκες έκαναν τη διαφορά και στα εργαστήρια και στην κοινωνία.
Μαρί Κιουρί
Συμβολή σε Φυσική, Χημεία και Ιατρική
Η Μαρί Κιουρί (1867-1934) υπήρξε μία από τις σημαντικότερες γυναίκες επιστήμονες στην ιστορία, με τεράστια συμβολή τόσο στη Φυσική και τη Χημεία όσο και στην Ιατρική. Ηταν η πρώτη γυναίκα που τιμήθηκε με Βραβείο Νομπέλ και η μοναδική που έλαβε Νομπέλ σε δύο διαφορετικά επιστημονικά πεδία.
Ανακάλυψε τα ραδιενεργά στοιχεία πολώνιο και ράδιο, τα οποία άνοιξαν νέους δρόμους στη θεραπεία του καρκίνου μέσω της ακτινοθεραπείας. Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ανέπτυξε και διέθεσε κινητές μονάδες ακτινογραφίας (γνωστές ως «μικρές Κιουρί») για την άμεση διάγνωση τραυμάτων στο πεδίο της μάχης, σώζοντας χιλιάδες ζωές.
Η Κιουρί δεν άνοιξε μόνο τον δρόμο για σημαντικές ιατρικές εφαρμογές, αλλά αποτέλεσε και σύμβολο δύναμης και έμπνευσης για όλες τις γυναίκες στην επιστήμη. Η κληρονομιά της παραμένει ζωντανή και εμπνέει ακόμα και σήμερα εκατομμύρια γυναίκες σε όλο τον κόσμο να ακολουθήσουν τα όνειρά τους στην επιστήμη, την έρευνα και την εκπαίδευση.
Βέρα Ρούμπιν
Η αστρονόμος που «είδε» τη σκοτεινή ύλη
Η Βέρα Ρούμπιν (1928-2016) ήταν μία αμερικανίδα αστρονόμος, με πρωτοπόρο έργο στη μελέτη των ταχυτήτων περιστροφής των γαλαξιών. Κατά τη δεκαετία του 1970, μαζί με τον συνεργάτη της Κεν Φορντ, μελέτησε τις καμπύλες περιστροφής σπειροειδών γαλαξιών και διαπίστωσε ότι τα άστρα στα εξωτερικά τους όρια κινούνταν με την ίδια περίπου ταχύτητα με εκείνα κοντά στο κέντρο του γαλαξία, γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με τους νόμους της κλασικής βαρύτητας, εφόσον δεν υπήρχε επαρκής ορατή μάζα να το δικαιολογήσει.
Αυτό το φαινόμενο μπορούσε να εξηγηθεί μόνο με την παρουσία μιας άγνωστης, αόρατης μορφής ύλης – της σκοτεινής ύλης –, η οποία αποτελεί σήμερα θεμελιώδη συνιστώσα του κοσμικού μας μοντέλου, υπολογιζόμενη στο περίπου 85% της συνολικής ύλης στο Σύμπαν. Παρά τα εμπόδια που αντιμετώπισε ως γυναίκα σε έναν κατά κύριο λόγο ανδροκρατούμενο επιστημονικό χώρο, η Ρούμπιν διεκδίκησε ενεργά ίση πρόσβαση για τις γυναίκες στα παρατηρητήρια και στα ερευνητικά ιδρύματα, συμβάλλοντας έτσι και στην πρόοδο της ισότητας στον επιστημονικό χώρο.
Αν και δεν τιμήθηκε ποτέ με το Βραβείο Νομπέλ, το έργο της αναγνωρίστηκε ευρέως και αποτέλεσε τη βάση για δεκάδες επόμενες μελέτες στην αστροφυσική και την κοσμολογία. Ως ελάχιστη τιμή προς τη μνήμη και την προσφορά της, το μεγάλο αστρονομικό παρατηρητήριο που κατασκευάζεται στη Χιλή φέρει το όνομά της: Vera C. Rubin Observatory.
Είναι ένα από τα πιο εξελιγμένα τηλεσκόπια στον κόσμο, αφιερωμένο στη μελέτη της σκοτεινής ύλης και ενέργειας. Η κληρονομιά της Ρούμπιν δεν περιορίζεται μόνο στις επιστημονικές της ανακαλύψεις, αλλά επεκτείνεται και στη βαθιά ανθρώπινη αξία της επιμονής, της περιέργειας και της δικαιοσύνης στην επιστήμη.
Ρίτα Λέβι Μονταλτσίνι
Μια χαρισματική νευροβιολόγος
Η Ρίτα Λέβι Μονταλτσίνι (1909-2012) ήταν ιταλίδα γιατρός και πρωτοπόρος ερευνήτρια στον κλάδο της νευρολογίας. Το 1986 κέρδισε το Νομπέλ Ιατρικής, από κοινού με τον Στάνλεϊ Κοέν, για τις ανακαλύψεις τους σχετικά με τη δομή και τη ζωή των κυττάρων, ανακαλύψεις που άνοιξαν νέους δρόμους στην κατανόηση φαινομένων όπως οι όγκοι, οι δυσπλασίες και η άνοια.
Η Ρίτα Λέβι Μονταλτσίνι έγινε στόχος ρατσιστικών επιθέσεων λόγω της εβραϊκής της καταγωγής και αναγκάστηκε να απομακρυνθεί από την έρευνα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν υποχρεώθηκε να διεξάγει τα πειράματά της στο σπίτι της.
Το 1969 έγινε η πρώτη πρόεδρος του Ινστιτούτου Κυτταρικής και Μοριακής Βιολογίας στο Εθνικό Ιταλικό Συμβούλιο Ερευνας. Η Μονταλτσίνι υπήρξε φανατική υποστηρίκτρια της χρηματοδότησης για τις γυναίκες στην επιστήμη και το 1992 ίδρυσε με τη δίδυμη αδερφή της το δικό της Ινστιτούτο, το οποίο παρείχε συμβουλευτική καθοδήγηση σε παιδιά. Το 2001 επέκτεινε το Ινστιτούτο, το οποίο σήμερα παρέχει εκπαιδευτική υποστήριξη και υποτροφίες σε γυναίκες και παιδιά της Αφρικής.
Λίζε Μάιτνερ
Καθοριστική συνεισφορά στην πυρηνική φυσική
Η Λίζε Μάιτνερ (1878-1968), σε μια εποχή που οι γυναίκες ήταν σχεδόν αποκλεισμένες από τα επιστημονικά εργαστήρια, κατάφερε να εξηγήσει θεωρητικά την πυρηνική σχάση, τη διαδικασία που άνοιξε τον δρόμο για την ανάπτυξη της ατομικής βόμβας και για την ειρηνική χρήση της πυρηνικής ενέργειας.
Παρά την καθοριστική της συνεισφορά, το Νομπέλ Φυσικής απονεμήθηκε μόνο στον συνεργάτη της, Οτο Χαν. Ωστόσο, η επιστημονική κοινότητα σήμερα την τιμά με το στοιχείο Μαϊτνέριο (Meitnerium), το οποίο φέρει το όνομά της, αναγνωρίζοντας έτσι την τεράστια συμβολή της στην κατανόηση της δομής της ύλης και της πυρηνικής επιστήμης.
Ρόζαλιντ Φράνκλιν
Η «αφανής» κυρία του DNA
Η Ρόζαλιντ Ελσι Φράνκλιν (1920-1958) ήταν μια εξέχουσα προσωπικότητα που στάθηκε νικήτρια έναντι των αδικιών και των δυσμενών συνθηκών που έμελλε να αντιμετωπίσει. Η αγγλίδα βιοφυσικός και χημικός-κρυσταλλογράφος, συνέβαλε σημαντικά στην κατανόηση των μοριακών δομών του DNA, του RNA, των ιών, του άνθρακα και του γραφίτη.
Το έργο της στο DNA είναι το πιο γνωστό, επειδή το DNA διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στον μεταβολισμό των κυττάρων και στη γενετική, και η ανακάλυψη της δομής του βοήθησε άλλους επιστήμονες να καταλάβουν πώς η γενετική πληροφορία περνά από τους γονείς στα παιδιά. Οι εικόνες περίθλασης ακτίνων Χ που χρησιμοποίησε η Φράνκλιν (η περιβόητη Φωτογραφία 51) και επιβεβαίωσαν την ελικοειδή δομή του DNA, παρουσιάστηκαν από γνωστό επιστήμονα που εργαζόταν μαζί της εν αγνοία της.
Αν και αυτή η εικόνα και η ακριβής ερμηνεία των δεδομένων παρείχε πολύτιμες πληροφορίες για τη δομή του DNA, η επιστημονική συνεισφορά της Φράνκλιν στην ανακάλυψη της διπλής έλικας του DNA πολύ συχνά παραβλέπεται. Σήμερα, είναι ευρέως διαδεδομένο ότι οι Γουάτσον και Κρικ διατύπωσαν το μοντέλο της διπλής έλικας του DNA, ωστόσο προηγήθηκαν τα αποτελέσματα των ερευνών της σπουδαίας αυτής γυναίκας.
Η συμβολή της στη σημαντικότερη βιολογική ανακάλυψη του 20ού αιώνα αναγνωρίστηκε μετά τον θάνατό της και η επιστημονική της αξία έχει σήμερα καθολικά αναγνωριστεί.
Το άρθρο δημοσιεύθηκε αρχικά στο ένθετο «Το Βήμα της Ευρώπης» που κυκλοφόρησε με «Το Βήμα της Κυριακής» στις 11 Μαΐου 2025.
