Αθήνα, Κουκάκι, ώρα απογευματινή, έξω οι δρόμοι σφύζουν από κίνηση. Εμείς είμαστε κλεισμένοι μέσα, στεκόμαστε σε μια άκρη όρθιοι κι ασάλευτοι με τη Σοφία Αντωνίου, κουβεντιάζουμε χαμηλόφωνα και παρατηρούμε το προσηλωμένο ζέσταμα του Χάρη Χαραλάμπους-Καζέπη πριν από την παράσταση. Μπροστά μας απλώνεται μια επικράτεια βιομηχανική, ο αχανής χώρος της ΦΙΑΤ, στον οποίο η νεαρή σκηνοθέτρια παρουσιάζει ετούτη την περίοδο μια ιδιαίτερη προσέγγιση στην αριστουργηματική τραγωδία «Οιδίπους Τύραννος» του Σοφοκλή. Το έργο, στην εκδοχή της, είναι για έναν και μόνο ηθοποιό, ένας πολυφωνικός, θα μπορούσε κανείς να πει, μονόλογος.
«Η σκηνή, η εκάστοτε σκηνή, διαμορφώνει σε μεγάλο βαθμό και τη δραματουργία που προκρίνω» εξηγεί στο «Βήμα» η Αντωνίου. Διάσπαρτες ρακένδυτες καρέκλες έχουν στηθεί γύρω μας σπειροειδώς, υπάρχει σκόπιμη απόσταση μεταξύ των θεατών. Υπάρχει, επιπλέον, μια πλεχτή μάζα λάστιχων και καλωδίων που τέμνει διαγωνίως αυτή την «πλατεία» η οποία έχει «αποδομηθεί» με διακριτική, ουσιαστική ματιά.
«Είναι όλοι μαζί οι θεατές. Και συγχρόνως δεν είναι. Ο ηθοποιός ελίσσεται ανάμεσά τους, διασχίζοντας τα ενδιάμεσα κενά. Δημιουργείται έτσι, εκ των πραγμάτων, μια ενεργειακή εγρήγορση στο κοινό. Κάτι δηλαδή έχει ήδη κουνηθεί εξ αρχής και αυτό εμένα με ενδιαφέρει πάρα πολύ σε ό,τι προσπαθώ να κάνω» συμπληρώνει η ίδια, απόφοιτη του Τμήματος Σκηνοθεσίας της Δραματικής Σχολής του Εθνικού Θεάτρου (η πτυχιακή της εργασία, μάλιστα, ήταν πάνω στην επίσης σοφόκλεια «Αντιγόνη», με την έρευνα της οποίας δεν έχει σταματήσει, ποικιλοτρόπως, να ασχολείται).
«Δεν ξέρω, η σαγήνη αυτή με ακολουθεί σταθερά από τότε που ήμουν μικρή. Αισθάνομαι ότι με έχει εκπαιδεύσει κατεξοχήν το αρχαίο δράμα, αισθητικά, πνευματικά, αλλά και πρακτικά. Και ως άτομο και ως σκηνοθέτρια κατόπιν. Αυτά τα κείμενα, γραμμένα χιλιάδες χρόνια πριν, σου αποκαλύπτουν πάντοτε κάτι καινούργιο. Δεν είναι φοβερό; Να τα διαβάζεις, να τα ξαναδιαβάζεις, να εστιάζεις συνεχώς κάπου αλλού, να κατακλύζεσαι από ερωτήσεις, να μη βρίσκεις ποτέ τις απαντήσεις. Είναι αθάνατος και οικουμενικός ο κόσμος του αρχαίου δράματος, επειδή ενσωματώνει κάτι που αφορά τον πυρήνα του ανθρώπου, κάτι αρχέγονο, αναλλοίωτο, ανεπίλυτο, κάτι πέρα από το καλό και το κακό, κάτι πέρα από το μαύρο και το άσπρο, κάτι ζωτικό εν τέλει που, νομίζω, ότι ανάγεται πρωτίστως στη μυστηριακή σφαίρα του μύθου» συνεχίζει η Αντωνίου με ήρεμο αλλά αποφασιστικό πάθος.
Εργο βαθιά υπαρξιακό και διαχρονικό
Πλην όμως, γιατί τον «Οιδίποδα Τύραννο»; Τι βλέπει σε αυτόν; Και ποιος είναι, συγκεκριμένα, ο δικός της ήρωας;
«Πιστεύω ότι συγκαταλέγεται στα πλέον υπαρξιακά έργα της αρχαίας ελληνικής δραματουργίας, με την έννοια ότι υπενθυμίζει μια ριζική συνθήκη, την αναπόδραστα μοναχική πορεία του κάθε ανθρώπου στη ζωή. Πέραν της εξουσίας, πέραν των επιμέρους συγκρούσεων που κυριαρχούν και σε αυτή την τραγωδία, καλούμαστε να στρέψουμε αταλάντευτα το βλέμμα μας προς τα μέσα, βαθιά μέσα μας, στο ποιοι είμαστε, τι κάνουμε και πώς αντιδρούμε στις εξωτερικές συνθήκες που μας συντρίβουν. Ο Οιδίποδας, εν προκειμένω, είναι διαχρονικός και σύγχρονος, για αυτόν η Ιστορία έχει τερματιστεί, δεν ανήκει πουθενά, είναι άπολις και περιπλανώμενος, αφηγείται ξανά και ξανά τα ίδια, ενδυόμενος και απεκδυόμενος ταυτότητες, μέχρι ίσως να καταλάβει κι αυτός κάτι παραπάνω για ό,τι έχει συμβεί και εξακολουθεί να συμβαίνει. Ωστόσο, για εμένα τουλάχιστον, δεν αφηγείται αποκλειστικά ο Οιδίποδας, αφηγείται μάλλον ο κάθε άνθρωπος που έχει την τόλμη να αναζητήσει την αλήθεια μέσα από τη δύσκολη, την επίπονη διαδρομή, αποδεχόμενος ύστερα και το κόστος. Η αυτοτύφλωση του Οιδίποδα, ωστόσο, δεν είναι μονάχα αυτοτιμωρία, φέρνει και την εσώτερη λύτρωσή του, ένα άλλο φως…» τονίζει η Αντωνίου (και η παράστασή της, ας το υπογραμμίσουμε αυτό, αποδεικνύεται απέριττη και συναρπαστική, με τον καθηλωτικό και αξιομνημόνευτο Χάρη Χαραλάμπους-Καζέπη, αυτόν τον αφοσιωμένο στην τέχνη του ηθοποιό, να διαπερνά με ψυχικό σθένος πολλούς διαφορετικούς ρόλους σε μια από τις καλύτερες ερμηνείες της σεζόν).
Την προσεχή Ιούλιο, στην Πειραιώς 260, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών και συγκεκριμένα της πλατφόρμας Grape (Greek Agora of Performance), η Σοφία Αντωνίου σκηνοθετεί την παράσταση «Η ζωή, τα γηρατειά και ο θάνατος μιας γυναίκας του λαού», βασισμένη στο ομότιτλο δοκιμιακό βιβλίο του γάλλου στοχαστή Ντιντιέ Εριμπόν, όπου ο ίδιος, εμπνεόμενος τόσο από την εμπειρία της μητέρας του όσο και από την εμβληματική φεμινίστρια Σιμόν ντε Μποβουάρ, επαναφέρει κριτικά στον δημόσιο διάλογο ένα θέμα-ταμπού, όχι απλώς τη λεγόμενη «τρίτη ηλικία», αλλά την πιο ανήμπορη και ανυπεράσπιστη μεριά της, που αθόρυβα περιθωριοποιείται και δεν ακούγεται.
Φωνή σε μια ευαίσθητη κοινωνική ομάδα
«Με την παράσταση αυτή, ευελπιστώντας ότι έχω συντονιστεί με τη σκέψη του Εριμπόν, θέλω κι εγώ να δώσω ορατότητα και φωνή σε αυτή την ευαίσθητη κοινωνική ομάδα, στις διεκδικήσεις της, μέσα από τη γλώσσα που γνωρίζω, τη γλώσσα του θεάτρου. Στο επίκεντρο βρίσκονται ορισμένοι ηθοποιοί (από εξήντα μέχρι ογδόντα οκτώ ετών, δραστήριοι συνταξιούχοι του Σωματείου Ελλήνων Ηθοποιών), οι οποίοι αφηγούνται ως μεικτός χορός την ιστορία αυτής της γυναίκας. Η σκηνική αφετηρία είναι ακριβώς μια παρουσίαση βιβλίου. Σύντομα, πάντως, η ρεαλιστική συνθήκη κλονίζεται, μετακινείται. Πάμε αλλού, οδεύουμε προς κάτι ποιητικό, κάτι που έχει να κάνει περισσότερο με τις μνημονικές διεργασίες. Σταδιακά, η ιστορία της γυναίκας (που στο μεταξύ έχει πεθάνει) και οι ιστορίες των ίδιων των ερμηνευτών (ως παρόντων εκπροσώπων αυτής της κοινωνικής ομάδας, συν τοις άλλοις) αναμειγνύονται προκειμένου να αναδείξουν την αξία της κάθε ζωής ανεξαιρέτως, της υγιούς, της ασθενούς, της φθίνουσας, της γηράσκουσας ζωής».
Η Αντωνίου, γεννημένη στο Βόλο, με σπουδές ψυχολογίας στη Θεσσαλονίκη αλλά και πείρα υποκριτική (έχει ανέβει στο σανίδι, έχει εκτεθεί ως ηθοποιός, ξέρει πώς είναι αυτό), επισημαίνει στην εφημερίδα ότι αντικαθρεφτίζεται και εκείνη στο βιβλίο του Εριμπόν. «Προέρχομαι από την εργατική τάξη, με γονείς βιοπαλαιστές, μέσα σε μια τέτοια οικογένεια μεγάλωσα κι εγώ, μετά προσπάθησα να φύγω, να διαφοροποιηθώ, να χαράξω τον δρόμο μου και έπειτα, όπως ο γάλλος συγγραφέας, μπήκα στη γόνιμη διαδικασία να κατανοήσω το υπόβαθρό μου, να συμφιλιωθώ με αυτό».
Η Αντωνίου εκπέμπει μια ανεπιτήδευτη στιβαρότητα όταν μιλάει για το θέατρο. Εχει κερδίσει την προσοχή μας.
ΙNFO: «Οιδίπους Τύραννος», στον χώρο ΦΙΑΤ (Φαλήρου 97, Κουκάκι) μέχρι την 1η Ιουνίου – «Η ζωή, τα γηρατειά και ο θάνατος μιας γυναίκας του λαού» στην Πειραιώς 260 (Κύκλος «Η σκηνή των βιβλίων»), από τις 21 έως τις 24 Ιουλίου
