Από τον νέο πολιτιστικό θεσμό D-Athens Διονύσια που γεννιέται στην Αθήνα, ας κρατήσουμε την ουσία του: δημιουργείται για να στηρίξει αποκλειστικά την σύγχρονη ελληνική δραματουργία και τους δημιουργούς του ελληνικού θεάτρου σε μια πόλη που υπάρχει πληθώρα παραστάσεων για το κοινό, δίψα για θέατρο από τους θεατές, αλλά και μεγάλη ανάγκη να ακουστούν οι φωνές των καλλιτεχνών.

Τι σημαίνει ανάπτυξη νέων έργων, δικτύωση και σύνδεση των δημιουργών με τη θεατρική αγορά αλλά και διεθνή πορεία των ελληνικών θεατρικών κειμένων; Στον πυρήνα των Διονυσίων, το Υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης Καρόλου Κουν με αφετηρία μια τριήμερη γιορτή, που από τις 12 ως τις 14 Δεκεμβρίου, φιλοδοξεί να λειτουργήσει ως ένα ετήσιο οικοσύστημα, για τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος υποστηρικτικού προς τη νέα γραφή. Ανάλογη πρωτοβουλία, στο εύρος που επιχειρείται αυτή τη στιγμή, δεν έχει υπάρξει μέχρι σήμερα.

Ο δρόμος προς τη θεατρική σκηνή

Στόχος είναι, όπως φαίνεται στην ανακοίνωση της πολιτιστικής πρωτοβουλίας «Αθήνα Παγκόσμια Πρωτεύουσα Θεάτρου» του Δήμου Αθηναίων (μέσω της Αναπτυξιακής  Αθήνας) με το Θέατρο Τέχνης Καρόλου Κουν υπό την καλλιτεχνική διεύθυνση της Μαριάννας Κάλμπαρη, να δοθεί χώρος σε νέες φωνές, να ενισχυθεί η διαδρομή των έργων από τη σελίδα στη σκηνή και να δημιουργηθούν γέφυρες συνεργασίας ανάμεσα σε δημιουργούς, ομάδες, φορείς και κοινό.

Το πρόβλημα της απουσίας «δρόμων» προς τη θεατρική σκηνή για τους νέους Έλληνες συγγραφείς είναι γνωστό, υπαρκτό και πρέπει να αντιμετωπιστεί.

«Από τη δική μου θέση, ως μέλους αυτής της κοινότητας των δημιουργών και ως Ελληνίδας δραματουργού, μου φαίνεται καταπληκτικό αυτό που συμβαίνει. Πιστεύω ότι η πρωτοβουλία αυτή πρέπει να ενισχυθεί και να συνεχιστεί, αλλά και να βρει χώρο και σε άλλους θεσμούς», λέει η Νεφέλη Μαϊστράλη, δραματουργός και ηθοποιός («Αριστερόχειρες», «Σπυριδούλες», «Κακούργα πεθερά», «Πόθεν έσχες», «Στο σώμα της»), ιδρυτικό μέλος της θεατρικής ομάδας 4Frontal και φέτος συνυπεύθυνη της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου με τον Ακύλλα Καραζήση.

«Είναι σημαντικό να δοθεί βήμα σε ακόμα περισσότερα έργα, επειδή έχουμε πρόβλημα στο να επικοινωνηθούν και να παρασταθούν – πολλά νέα έργα δεν βρίσκουν τρόπο να γίνουν παραγωγές», Νεφέλη Μαϊστράλη

«Είναι σημαντικό να δοθεί βήμα σε ακόμα περισσότερα έργα, επειδή έχουμε πρόβλημα στο να επικοινωνηθούν και να παρασταθούν – πολλά νέα έργα δεν βρίσκουν τρόπο να γίνουν παραγωγές. Εγώ ήμουν πολύ τυχερή που είχα την ομάδα μου και μπόρεσα να ανεβάσω τα έργα μου, ώστε να συστηθώ στο κοινό και να αρχίσω να δουλεύω ως θεατρική συγγραφέας. Χωρίς την ομάδα, που υπάρχει εδώ και 15 χρόνια, δεν θα μπορούσα να το κάνω. Οπότε θεωρώ τον θεσμό αυτό εξαιρετικά αισιόδοξο, ένα βήμα προς κάτι καλύτερο και ελπιδοφόρο. Και φυσικά ήταν κάτι που έλειπε», προσθέτει η δραματουργός.

Την ίδια άποψη, για την αναγκαιότητα του νέου θεσμού, μοιράζεται μαζί μας και η Βαλέρια Δημητριάδου. Το πολυβραβευμένο έργο της δραματουργού, σκηνοθέτριας και ηθοποιού «Και εφύτευσεν ο Θεός παράδεισον» παρουσιάστηκε για τρεις συνεχόμενες χρονιές, το «Ενενήντα» της, εντάχθηκε στο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Αθηνών ενώ το νέο της έργο, «Ένα κάποιο κενό», παρουσιάζεται αυτή τη σεζόν στο Θέατρο Εμπορικόν.

Βαλέρια Δημητριάδου

«Θεωρώ ότι είναι μια πολύ σημαντική πρωτοβουλία, που δίνει χώρο σε νέους δημιουργούς να παρουσιάσουν το έργο τους είτε ως πρώτο Αναλόγιο, είτε σε συζητήσεις και παρουσιάσεις. Καλό θα ήταν να λειτουργήσει και να καθιερωθεί. Είναι σημαντικό όχι μόνο για τους νέους συγγραφείς, αλλά και για ανθρώπους που γράφουν χρόνια και δεν έχουν τρόπο να προωθήσουν το έργο τους. Κι εμείς, όταν ξεκινούσαμε, δεν ξέραμε ούτε πώς να μιλήσουμε με παραγωγούς αλλά ούτε και πώς να προσεγγίσουμε τα βασικά πρακτικά ζητήματα, όπως τον προϋπολογισμό μιας παράστασης», παρατηρεί η Βαλέρια Δημητριάδου.

«Δεν θα έπρεπε βέβαια να τα ξέρουμε όλα αυτά, γιατί δεν είναι η δουλειά του καλλιτέχνη αυτή», συνεχίζει η δραματουργός. «Όμως αναγκαζόμαστε να τα μάθουμε μέσα από την πράξη – συχνά δύσκολα. Οι συμβουλευτικές προτάσεις και όλες οι λεπτομέρειες που μπορεί να δώσει ο νέος θεσμός για όλο αυτό το κομμάτι της αγοράς είναι απαραίτητες.»

Ελληνική δραματουργία και δικτύωση

Το Θέατρο Τέχνης έχει υπάρξει υποστηρικτικός πυλώνας της ελληνικής δραματουργίας από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα. Στο πλαίσιο του D-Athens Διονύσια, μέσα από δύο ανοιχτές προσκλήσεις, συγκεντρώνονται μέσα σε ένα τριήμερο, νέα κείμενα σύγχρονης ελληνικής δραματουργίας και θεατρικές προτάσεις σε στάδιο σύλληψης ή εξέλιξης. Τα έργα παρουσιάζονται ζωντανά, είτε σε μορφή «Πρώτης Ανάγνωσης» (διαγωνιστικό – Μικρά Νέα Διονύσια), είτε ως σύντομα pitches (δικτύωση), μπροστά σε επιτροπή, επαγγελματίες του χώρου και κοινό. Το πρόγραμμα πλαισιώνεται από masterclasses, mentoring, ομιλίες και συζητήσεις (Διασύνδεση), που ενθαρρύνουν την ανταλλαγή γνώσης και τη  δικτύωση ανθρώπων του θεάτρου.

Την Παρασκευή 12 Δεκεμβρίου, στο Διαγωνιστικό των Μικρών Διονυσίων, παρουσιάζονται ζωντανά σε μορφή «Πρώτης Ανάγνωσης» ενώπιον κοινού και της επιτροπής, τρία κείμενα σύγχρονης ελληνικής δραματουργίας, που επιλέχθηκαν μέσω ανοιχτής πρόσκλησης υπό τη θεματική «Φως να ορμήσει». Πρόκειται για τα έργα «Τα μακρινά φώτα χορεύουν για μας» του Μιχάλη Μαλανδράκη σε σκηνοθεσία Σίμου Κακάλα, «Τηρέας-Shellshocked» του Χρήστου Τζιούκαλια σε σκηνοθεσία Θοδωρή Αμπαζή και «Ψόφιες μύγες» της Μαρίας Δριμύ σε σκηνοθεσία των Θανάση Ζερίτη και Νεφέλης Μαϊστράλη.

Θανάσης Ζερίτης @Ελίνα Γιουνανλή

«Νομίζω ότι αν δεν δοθεί το σχετικό βήμα, δεν θα δεν θα μπορέσουμε να έχουμε νέα κείμενα. Ενώ έχουμε τόσο πολύ θέατρο στην Αθήνα, δεν έχουμε πολλούς συγγραφείς και αυτό είναι εντυπωσιακό», σχολιάζει ο Θανάσης Ζερίτης, σκηνοθέτης και ιδρυτικό μέλος της ομάδας 4Frontal, όπως και η Νεφέλη Μαϊστράλη. Αυτή την περίοδο, τρία έργα με τη δική του σκηνοθετική υπογραφή, παρουσιάζονται στην Αθήνα: το «Κέικ» στο Θέατρο Εμπορικόν, οι «Σπυριδούλες» στο Θέατρο Βασιλάκου Μαριάννα-Τόλη και το «Ήλιος με Δόντια» στο Θέατρο Μπέλλος.

«Ελλείψει βήματος οι συγγραφείς δεν έχουν τη δυνατότητα να δώσουν τα έργα τους για να ανέβουν στη σκηνή και να δοκιμαστούν ώστε να μπορέσουν να γράψουν το επόμενο έργο που θα τους δώσει τη δύναμη να εξελιχθούν, έτσι ώστε να μιλάμε για σύγχρονη ελληνική δραματουργία, κάτι που τα τελευταία χρόνια δεν ισχύει στη χώρα μας», επισημαίνει ο Θανάσης Ζερίτης.

Και οι τρεις δημιουργοί συγκλίνουν στο κοινό συμπέρασμα ότι η ελληνική  δραματουργία χρειάζεται περαιτέρω στήριξη – θεσμική, οικονομική, εκπαιδευτική: επιχορηγήσεις που να επιτρέπουν θεατρικές παραγωγές, παραγωγούς που να στηρίζουν τις νέες φωνές, χώρο στα κρατικά – όχι μόνο για μεμονωμένους σκηνοθέτες, καλλιέργεια κουλτούρας θεατρικής ομάδας ήδη από τις σχολές και ευκαιρίες δικτύωσης και προβολής, όπως αυτές που στοχεύουν να δημιουργήσουν τα Διονύσια.

Οι θεατρικές ομάδες σήμερα

Το Σάββατο 13 Δεκεμβρίου οι Μαϊστράλη, Ζερίτης και Δημητριάδου μαζί με τον Χάρη Φράγκουλη (ομάδα Kursk), υπό τη σκηνοθετική επιμέλεια του οποίου η βραβευμένη παράσταση «Αιαυτός» του Δημήτρη Δημητριάδη, παίζεται για δεύτερη σεζόν στο Θέατρο Σφενδόνη, θα βρεθούν μαζί σε μια συζήτηση στρογγυλής τραπέζης με θέμα: «Μαζί ίσως κάτι μπορέσουμε να κάνουμε» (Κάρολος Κουν) : Η πολύτιμη δύναμη και δυναμική της ομάδας παλαιότερα και σήμερα. Προσκεκλημένοι είναι μεταξύ άλλων σκηνοθέτες και συνεργάτες του Θεάτρου Τέχνης με σημαντικό έργο και πολύχρονη διαδρομή μέσα από θεατρικές ομάδες, όπως ο Θοδωρής Αμπαζής, ο Σίμος Κακάλας, ο Γιάννης Κακλέας και ο Στάθης Λιβαθινός.

«Οι 4Frontal ως θεατρική ομάδα καταφέραμε να επιβιώσουμε σε ένα πλαίσιο που δεν βοηθάει την ύπαρξη των ομάδων. Νομίζω ότι πρέπει να δοθούν κίνητρα ώστε οι ομάδες να έχουμε μια συνέχεια στον χώρο», Θανάσης Ζερίτης

Ποια είναι, λοιπόν, η μετάβαση της θεατρικής ομάδας στη σύγχρονη πραγματικότητα;

«Η εποχή μας δεν βοηθάει τις ομάδες να επιβιώσουν. Αυτό είναι και το πρόβλημα και νομίζω ότι θα τεθεί και στη συζήτηση», τονίζει ο Θανάσης Ζερίτης. Και συνεχίζει: «Zούμε σε μια περίοδο που το συλλογικό παρακάμπτεται σε διάφορα επίπεδα, οπότε επηρεάζεται και το θέατρο. Και αυτό που ξεχνάμε συχνά είναι ότι το θέατρο είναι κατ’ εξοχήν μια συλλογική διαδικασία και πάντα στηρίζεται σε μία ομάδα. Οι 4Frontal ως θεατρική ομάδα καταφέραμε να επιβιώσουμε σε ένα πλαίσιο που δεν βοηθάει την ύπαρξη των ομάδων. Νομίζω ότι πρέπει να δοθούν κίνητρα ώστε οι ομάδες να έχουμε μια συνέχεια στον χώρο».

Η Βαλέρια Δημητριάδου, μέλος της C. for Circus εδώ και 17 χρόνια, εξηγεί ότι η δική της καλλιτεχνική ταυτότητα γεννήθηκε μέσα από τη συλλογικότητα, αλλά ότι τα σημερινά δεδομένα κυοφορούν την ανάγκη για άμεσες αλλαγές στον τρόπο που η πολιτεία αντιμετωπίζει τις θεατρικές ομάδες: «Γνώρισα το θέατρο μέσα από την έννοια της ομάδας. Αυτός ήταν και ο λόγος που έγινα ηθοποιός. Σήμερα, λόγω της οικονομικής επισφάλειας, βλέπω όλο και περισσότερους νέους ανθρώπους να δημιουργούν ομάδες – συχνά παιδιά που σπούδαζαν μαζί. Αυτό είναι πολύ ελπιδοφόρο. Δυστυχώς, όμως, αυτοί οι άνθρωποι συχνά παλεύουν εντελώς μόνοι τους και τελικά εξουθενώνονται, γιατί δεν υπάρχουν παραγωγοί να τους στηρίξουν.»

«Χρειάζεται μεγαλύτερη κρατική στήριξη και επιπλέον τα μεγάλα κρατικά θέατρα, όπως το Εθνικό, πρέπει να δίνουν περισσότερο χώρο σε ομάδες και όχι μόνο σε μεμονωμένους σκηνοθέτες», Βαλέρια Δημητριάδου

Όπως λέει η Βαλέρια Δημητριάδου, η στήριξη από την πολιτεία είναι απαραίτητη. «Οι επιχορηγήσεις είναι μια λύση, αλλά τα ποσά δεν επαρκούν ώστε οι άνθρωποι να πληρώνονται και να ζουν από αυτή τη δουλειά. Έτσι, οι νέοι ηθοποιοί αναγκάζονται να έχουν και άλλες δουλειές. Χρειάζεται μεγαλύτερη κρατική στήριξη και επιπλέον τα μεγάλα κρατικά θέατρα, όπως το Εθνικό, πρέπει να δίνουν περισσότερο χώρο σε ομάδες και όχι μόνο σε μεμονωμένους σκηνοθέτες.»

Στήριξη από την πολιτεία και συλλογικότητα

Η Νεφέλη Μαϊστράλη επισημαίνει ότι η αθηναϊκή θεατρική σκηνή έχει αλλάξει. Δεν υπάρχει βιωσιμότητα χωρίς ουσιαστική στήριξη. «Είναι αλήθεια ότι δυσκολευόμαστε να επικοινωνήσουμε τις παραστάσεις μας όταν παίζονται τόσες πολλές στην Αθήνα, αλλά ως καλλιτέχνης δεν μπορώ παρά να χαιρετίσω την ανάγκη των ανθρώπων να δημιουργήσουν. Το ζήτημα είναι πώς βιοπορίζονται και πώς προστατεύονται οι παραγωγές. Παλεύουμε όλοι για την υπογραφή της συλλογικής σύμβασης εργασίας στο ελεύθερο θέατρο, με τρόπο που να διαφυλαχθούν οι παραγωγές που συχνά μένουν απλήρωτες ή υποαμειβόμενες. Το ζητούμενο είναι να προστατευτούν αυτές οι παραστάσεις, όχι να μειωθούν», σημειώνει.

Νεφέλη Μαϊστράλη @Χρήστος Συμεωνίδης

«Όταν ξεκινήσαμε εμείς, μετά τη σχολή, ήταν πολύ διαδεδομένο να κάνεις ομάδα. Υπήρχε μια κουλτούρα ΑΜΚΕ, και βρίσκαμε πολλούς συνοδοιπόρους. Τα τελευταία χρόνια όμως δημιουργούνται πολύ λιγότερες ομάδες. Ακόμη λιγότερες έχουν κάποια στοιχειώδη οικονομική προοπτική με την έννοια της βιωσιμότητας. Οι επιχορηγήσεις έχουν μειωθεί τόσο πολύ που, παρόλο που δίνονται, πρέπει να συμπράξεις με παραγωγό για να κάνεις μια δουλειά με αξιώσεις, που να συμπεριλαμβάνει αμοιβές και ένσημα ηθοποιών. Αυτό δυσκολεύει τη βιωσιμότητα μιας ομάδας. Κι όμως, πιστεύω πολύ στο συλλογικό θέατρο, γιατί ο χώρος του θεάτρου είναι ανταγωνιστικός – αν βγεις μόνος σου, χάνονται εύκολα το κουράγιο και ο προσανατολισμός. Η ομάδα σού δίνει χώρο, φωνή, θέση, και φυσικά το θέατρο είναι ομαδικό άθλημα», σχολιάζει η δραματουργός και επαναλαμβάνει ότι η θεατρική ομάδα των 4Frontal ήταν αυτή που τη βοήθησε να δραστηριοποιηθεί και να εξελιχθεί.

Το ερώτημα τώρα είναι πώς στηρίζεται μια νέα ομάδα στο θέατρο. Χρειάζεται στήριξη από την πολιτεία; Ξεκάθαρα ναι. Υπάρχει επίσης ανάγκη να ξανακαλλιεργηθεί η κουλτούρα της ομάδας μέσα στις σχολές. «Σε εμάς τόνιζαν ότι το θέατρο είναι ζούγκλα, και μόνο ο ένας τον άλλον έχετε. Βγήκαμε από τη σχολή και λέγαμε «να σκηνοθετήσει ο ένας, να γράψει ο άλλος»—έτσι δημιουργήσαμε τον δικό μας τρόπο να υπάρχουμε. Και παράλληλα δουλεύαμε αλλού για να βιοποριστούμε και να εμπλουτίζουμε το υλικό της ομάδας», τονίζει η Νεφέλη Μαϊστράλη.

Η υπεύθυνη της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου εξηγεί ότι με τον Ακύλλα Καραζήση στόχευσαν εξαρχής στη δημιουργία ενός «ensemble», μιας συλλογικότητας μέσα στο Εθνικό Θέατρο. Όπως λέει: «Επικεντρωθήκαμε στο συλλογικό θέατρο και ελπίζω στο μέλλον να βρούμε τρόπους να στηρίξουμε ομάδες και μέσα από τη Δραματική Σχολή. Το ότι βρίσκομαι στο Εθνικό Θέατρο σχετίζεται άμεσα με την έννοια και την αξία της ομάδας. Η νέα καλλιτεχνική διευθύντρια, η Αργυρώ Χιώτη, επέλεξε ανθρώπους που προέρχονται από το συλλογικό θέατρο—όπως εγώ, η Ιώ Βουλγαράκη, ο Ακύλλας και η ίδια, που προέρχεται από τους Vasistas. Μοιραζόμαστε κοινές πεποιθήσεις και δεν πιστεύουμε στο θέατρο του πρωταγωνιστή. Όλοι φέρουμε αυτή την κουλτούρα του συλλογικού και πάνω σε αυτό λειτουργούμε».

INFO Το πρώτο μέρος των D-Athens Διονύσια διεξάγεται από τις 12 έως τις 14 Δεκεμβρίου, με επίκεντρο τη σύγχρονη ελληνική δραματουργία και συνεχίζεται με τις δράσεις Διονύσια International (Απρίλιος), με διεθνή διαγωνισμό και τμήμα Greek Focus, Dionysia Agora (Απρίλιος) με διεθνή «αγορά» ιδεών, συμπαραγωγών, συνεργασιών και αφιέρωμα σε μια τιμώμενη χώρα και Digital Dionysia (όλο το χρόνο), μια ψηφιακή πλατφόρμα με βιβλιοθήκη και κόμβο εργαλείων για κείμενα, μεταφράσεις, online παρουσιάσεις.