Οι διεθνείς διαπραγματεύσεις για την τύχη της Ουκρανίας είναι εντατικές τις τελευταίες εβδομάδες. Καθώς όμως οι ΗΠΑ, η Ρωσία και η ΕΕ προσπαθούν να καταλήξουν σε συμφωνία, μεταξύ άλλων υποβόσκει ένα κρίσιμο ερώτημα: όταν τελειώσει ο πόλεμος, ποιος θα έχει μείνει να μαζέψει τα κομμάτια της Ουκρανίας;
Η χώρα αντιμετωπίζει σημαντικό δημογραφικό πρόβλημα εδώ και αρκετό καιρό, από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Όμως η ρωσική εισβολή έχει μετατρέψει την κρίση σε καταστροφή.
Καθώς οι ειρηνευτικές συνομιλίες κυριαρχούν στην παγκόσμια ατζέντα, οι ειδικοί προειδοποιούν ότι ακόμη και ένα γρήγορο τέλος του πολέμου μπορεί να μην είναι αρκετό για να αντιστρέψει τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις του μαζικού εκτοπισμού, της μείωσης των γεννήσεων και της απώλειας μεγάλου ποσοστού πιθανών γονέων.
Η μείωση του πληθυσμού στην Ουκρανία σε αριθμούς
Ο πληθυσμός της Ουκρανίας μειώνεται από τις αρχές της δεκαετίας του 1990, όταν είχε φτάσει στο υψηλότερό του σημείο, περίπου στα 52 εκατομμύρια ανθρώπους. Όταν η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης οδήγησε σε σοβαρή οικονομική κρίση, ώθησε πολλούς ανθρώπους να κάνουν λιγότερα παιδιά και να μεταναστεύσουν αναζητώντας μια καλύτερη ζωή.
Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Κριμαία το 2014, η μείωση του πληθυσμού της Ουκρανίας άρχισε να επιταχύνεται. Στα χρόνια που προηγήθηκαν της πλήρους εισβολής το 2022, η πανδημία Covid-19 έγινε μία από τις κύριες αιτίες θανάτου στη χώρα, προκαλώντας απότομη μείωση του προσδόκιμου ζωής.
Όταν το 2022 ξεκίνησε ο πόλεμος, ενέτεινε περαιτέρω την κρίση με υψηλά ποσοστά θνησιμότητας, ενώ η γεννησιμότητα μειώθηκε σε ένα παιδί ανά γυναίκα — το χαμηλότερο στην Ευρώπη και μεταξύ των χαμηλότερων παγκοσμίως, σύμφωνα με τον ΟΗΕ.
Η αύξηση της θνησιμότητας αποδίδεται σε στρατιώτες που πεθαίνουν στο μέτωπο, σε πολίτες που σκοτώνονται από επιθέσεις με πυραύλους και drones, καθώς και σε υψηλότερο ποσοστό θανάτων από επιδεινωμένες χρόνιες ασθένειες, άγχος και περιορισμένη πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη. Έτσι, σύμφωνα με τη CIA, για κάθε γέννηση υπάρχουν τρεις θάνατοι.
Ως αποτέλεσμα όλων αυτών, οι εκτιμήσεις δείχνουν ότι η Ουκρανία έχασε περίπου 9 εκατομμύρια ανθρώπους σε μόλις 10 χρόνια (από 46,1 εκατομμύρια πολίτες το 2013 σε 37,7 εκατομμύρια το 2023, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ) – μία από τις πιο απότομες μειώσεις πληθυσμού στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία.
Στις αρχές του 2025 υπολογίστηκε ότι περίπου 31 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν στη χώρα, συμπεριλαμβανομένων των εδαφών που κατέχει η Ρωσία. Αλλά το Ινστιτούτο Δημογραφίας της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών της Ουκρανίας εκτιμά ότι ο αριθμός αυτός θα μειωθεί στα 25 εκατομμύρια έως το 2051.
Η πρόκληση της ανοικοδόμησης
Σύμφωνα με κυβερνητικές εκτιμήσεις, το μέσο προσδόκιμο ζωής των ανδρών στην Ουκρανία μειώθηκε από 65,2 χρόνια πριν από τον πόλεμο σε 57,3 χρόνια το 2024. Για τις γυναίκες, μειώθηκε από 74,4 σε 70,9 έτη.
Στο μεταξύ, ειδικοί και πολιτικοί υπολογίζουν πως η Ουκρανία θα χρειαστεί εκατομμύρια ανθρώπους για να ανοικοδομήσει την κατεστραμμένη οικονομία της, αλλά και για να είναι σε θέση να αμυνθεί σε ένα μεταπολεμικό μέλλον, στην περίπτωση που η Μόσχα επιτεθεί ξανά, όπως φοβούνται πολλοί Ουκρανοί.
Η κυβέρνηση του Κιέβου προσπάθησε να βρει λύση σε αυτήν την κρίση πέρυσι, όταν σκιαγράφησε μια δημογραφική στρατηγική έως το 2040, η οποία προειδοποιούσε ότι η Ουκρανία θα αντιμετωπίσει έλλειμμα 4,5 εκατομμυρίων εργαζομένων κατά την επόμενη δεκαετία. Οι τομείς με τη μεγαλύτερη ανάγκη σε εργατικό δυναμικό περιλαμβάνουν τις οικοδομές, την τεχνολογία και τις διοικητικές υπηρεσίες.
Η στρατηγική επικεντρώνεται στην αναχαίτιση της περαιτέρω μετανάστευσης και στην προσέλκυση Ουκρανών από το εξωτερικό, μεταξύ άλλων μέσω της βελτίωσης της στέγασης, των υποδομών και της εκπαίδευσης, καθώς και στην υποδοχή μεταναστών από άλλες χώρες, εφόσον οι θέσεις εργασίας παραμείνουν κενές. Οι αρχές εκτιμούν ότι αυτά τα μέτρα θα μπορούσαν να αυξήσουν τον πληθυσμό στα 34 εκατομμύρια έως το 2040, αλλά προειδοποιούν επίσης ότι θα μπορούσε να μειωθεί στα 29 εκατομμύρια μέχρι τότε, εάν συνεχιστεί η τρέχουσα δυναμική.
Το Κέντρο Οικονομικής Στρατηγικής, ένα ουκρανικό think tank, είχε υπολογίσει τον περασμένο Μάρτιο ότι περίπου 5,2 εκατομμύρια Ουκρανοί που είχαν φύγει μετά την εισβολή παρέμεναν στο εξωτερικό, κυρίως σε ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία και η Πολωνία. Το think tank προέβλεψε ότι με το τέλος του πολέμου, μεταξύ 1,7 και 2,7 εκατ. από αυτούς θα παρέμεναν στο εξωτερικό, ενώ εκτιμά ότι η μετανάστευση θα αυξηθεί, καθώς εκατοντάδες χιλιάδες ενήλικες άνδρες, οι οποίοι επί του παρόντος δεν επιτρέπεται να εγκαταλείψουν την Ουκρανία, θα θελήσουν να φύγουν από τη χώρα είτε για να βρουν τις οικογένειές τους που έχουν ήδη μετακινηθεί, είτε για να αναζητήσουν οι ίδιοι μια καλύτερη ζωή.
